Зам барилгын салбарт олон  шинэлэг технологиудыг нэвтрүүлж, сүүлийн үед ихэд яригдах болсон ногоон барилга, ногоон хөгжлийг амьдралд хэрэгжүүлэхэд анхааран  ажиллаж байгаа Орос , Монголын хамтарсан “Наскон” группын зөвлөх Г.Болдтой ярилцлаа.
Байгаль орчинд ээлтэй шинэ технологийг танай компани нэвтрүүлж байгаа гэж сонслоо. Шинэ технологийнхоо талаар болон компанийхаа талаар товч танилцуулахгүй юу?
-“Наскон” компани нь Монголын барилга, замын салбарт шинэ дэвшилтэт технологи нэвтрүүлэх чиглэлээр ажиллаж байсан. Одоо “Наскон” групп болж өргөжөөд зураг төсөл хийх, өөрсдийн нэвтрүүлж байгаа шинэ технологийг ашиглан барилга барих, зам тавих чиглэлээр үйл ажиллагаа явуулна. Мөн “зөвлөх үйлчилгээ” үзүүлэх юм.  Мэдээж гаднаас шинэ материал, технологийг нэвтрүүлэх ажлыг цаашид ч хийсээр байх болно. Харин үйлдвэрлэлийн чиглэлээр үйл ажиллагаа явуулах боломж бидэнд хараахан бүрдээгүй байна.
Бид наяд оны үед барилгад шороон тоосгыг туршилтаар үйлдвэрлэж байлаа. Тэр шороон тоосгыг үйлдвэрлэхдээ тусгай шингэнээр зуураад, маш өндөр  даралтаар шахна. Үүнийг л боловсронгуй болгосныг наскон технологи гэж байгаа юм. Швейцариас гаралтай технологи л доо. Шороог тусгай шингэнээр зуурдаг гэсэн дээ тэр шингэнийг анх юу гэж нэрлэж байсныг санахгүй байна. Одоо дуосолид гэж нэртэй болчихсон. Энэ шингэнээр шороог зуураад, өндөр даралтаар шахчихаар барьцалдах чанар нь  сайжирч, бидний одоо хэрэглэж байгаа ердийн технологиос нэг түвшин дээр болж байгаа юм. Ашиглахад хамгийн тохиромжтой  нь замын салбар. Замын даланг хийхэд асфальт тавихын өмнө суурь үе гэж байдаг. Энэ сууринд 2 фракцын хайрга, дайрга ордог юм. Тэр хайрга, дайрганы оронд дуосолидоор зуурсан шороон зуурмагаа хийгээд индүүднэ.  Дувосолид бодис нь газрын хөрсөнд нэвчин орсноор хөрсний чөлөөтэй жижиг хэсгүүдийг нэг цул болгон барьцалдуулдаг. Ингэснээр хөлдөж хагарахгүй, уян хатан болгохоос гадна замын ус даах чадварыг эрс сайжруулахаас гадна хугацаа хожих, мөнгө хэмнэх боломж олгодог. Хайрга, дайргыг олборлохгүй хэмнэж байгаагаараа байгаль орчинд ээлтэй нано технологи . Мөн бид замын хагаралыг нөхөх шинэ бодисыг оруулж ирж байна. Энэ бодисыг замын хагаралд асгахад одоогийн манайхны  ашиглаж байгаа бетумээс барьцалдуулах чадвар нь хэд дахин илүү төдийгүй дахиж тэр хэсгээрээ хагардаггүй сайн талтай. Харамсалтай нь манай замынханд одоохондоо үүнийг авч хэрэглэж байгаа газар  тэр бүр алга байна.
-Хэт өндөр  үнэтэй бол ашиглагдаггүй тал бас бий. Үнийн хувьд ямар бол?
-Нэг их үнэтэй биш уг нь, гэхдээ өндөр технологийн бүтээгдэхүүн учир бетумээс бага зэргийн илүү үнэтэй. Хөдөлмөр зарцуулалт бага, хэрэглэхэд амар, чанар сайтай зэргийг нь тооцож үзвэл бүр хямдхан ч байх. Аливаа зүйлийг шинээр нэвтрүүлэхэд тохиолддог бэрхшээл манай бүтээгдэхүүнд ч бас байгаа. Зарим хүмүүс  хуучин хэрэглэж байсан технологиороо яваад байдаг  талтай. Мөн шинэ бүтээгдэхүүнтэй танилцах, итгэх хугацаа ч бас хэрэгтэй. Түүнээс биш манай бүтээгдэхүүн улсын  чанарын  MNS6442:2014 стандарттай,  шууд аваад ашиглах бүрэн боломжтой.
-Танай компани замын салбарт шинэ технологийг нэвтрүүлэх юм байна. Харин барилгын салбарт аваад ашиглачихаар шинэ технологи юу байна вэ?
-Манайхан барилгад цахилгаан станцын үнсийг ашиглан дулаалгын хөөсөнцөр гаргаж авах технологийг нэвтрүүлэх гэж байна. Уламжлалт арга барилаар бол дулааны цахилгаан станцын шааргыг барилгын дулаалгад шууд ашигладаг. Энэ нь жин ихтэй, дулаан дамжуулалт муу байдаг. Харин бидний санал болгож байгаа бүтээгдэхүүн одоо барилгад нийтлэг хэрэглэж байгаа хавтгай хөөсөнцөртэй адил хөнгөн жинтэй, галд тэсвэрлэх чадвар илүү сайн. Дээр нь манай улстай цаг уурын ижил төстэй нөхцөлтэй Оросоос гаралтай.

-Ярилцаж байгаа сэдвээс жаахан хальсан байж магадгүй. Гэхдээ та бол барилгын салбарт насаараа шахам ажилласан хүн. Энэ салбарыг сүүлийн жилүүдэд эрчимтэй хөгжиж байна гэж ярьдаг  үүнтэй хэр санал нийлэх вэ?
-Барилгын хөгжил гэж яг юуг хэлээд байгааг эхлээд сайн ойлгох хэрэгтэй юм шиг. Би бол хөгжиж байна гэж хэлж чаддаггүй. Харин барилгын ажлын хэмжээ ихссэн үү? гэвэл ихэссэн гэж хариулна. Ихссэн шалтгаан нь хувийн хэвшлийнхэн санхүүгийн чадавхтай болсноор өөрийн оффистой болох, бизнес хийж мөнгө олох зорилгоор барилга барьж үйлдвэрлэлтийг ихэсгэсэн. Барилга гэдэг чинь таваарлаг шинж чанартай бизнесийн объект байхгүй юу.   Барьлаа, зарлаа, тийм биз дээ.
Ер нь барилгын салбарын ажил миний ажиллаж байсан үеийнхээс бүтэц зохион байгуулалтын хувьд нэлээд өөрчлөгдөж, суларсан. Нэг хөгшин гарч ирээд шинэ үеийг үгүйсгэж байна гэж битгий бодоорой. Амьдрал гэдэг чинь хуучнаасаа шинэ рүү уламжлагдаж явдаг юм. Түүнээс биш шинэ үе гэхээр цоо шинээр ургаад гараад ирдэг юм биш. Биднийг барилгын салбарт  ажиллаж байх үед барилга барьдаг байгууллагагүй яам, барилга байгууламж харьяалсан газаргүй аймгийн төв,  жилдээ шинэ барилга хүлээн авдаггүй төв суурин газар бараг л байдаггүй байсан юм шүү дээ. Жил бүр 360 гаруй сумын 200 гаруйд шинэ барилга ашиглалтанд орж байдаг байлаа. Бидний үед гэдэгт 1960 оны сүүлээс 1990 оны эхэн үе хамрагдана. Түүнээс хойш чи ажиллаагүй юу гэж асуух л байх. Тиймээ ажилласан. Салбараа мэддэг мэргэжлийн хүмүүс дутмаг, цогц бодлогогүй болохоор хэн ч юу ч хийж чаддаггүй л юм даа. Өөрөөр хэлбэл мэргэжлийн хүний мэдрэмж дутагддаг юм. Салбар дотор ороод алдаж, онож ажлаа хийгээд эхлэхээр туршлага хуримтлагдаад ирсэн үед л мэдрэмж төрдөг. Түүнээс биш хөндлөнгийн хүн гүйж орж ирээд өөр нэг салбарыг мэдэрнэ гэдэг юу л бол. За яахав яамны сайд нь мэргэжлийн бус хүн байж болно. Түүний дор хүчирхэг мэргэжлийн баг байх ёстой. Барилгын салбарт босгоод хийгээд явж байсан туршлага, суурь нөхцөл байсныг алга хийсэн нь хамгийн буруу зүйл болсон. Энэ талаас харах юм бол барилгын салбарт хөгжил биш ухралт гарсан. Аймгуудын барилга трестууд барилгаа барина, материалаа үйлдвэрлэнэ, жижиг бэлдэцүүдээ өөрсдөө бэлдчихнэ, энэ бол зөвхөн харагдах байдлыг ярьж байна. Нөгөө талаас нь харах юм бол барилгын салбарыг техникийн бодлогоор хангах үндсэн дээр удирдах бүтэц бүрэн алдагдсан.
Барилгын салбар бүтээн байгуулалтын салбар дотроо хамгийн том нь, тэр тусмаа Монголд. Хүн битүү, задгай гэсэн хоёрхон орчинд амьдардаг. Халуун оронд бол задгай орчинд байгаад байж болдог байх. Монголд задгай орчинд амьдрах хугацаа маш богино. Тийм болохоор би барилгын салбарыг Монголд том гэж хэлээд байгаа юм. Барилгагүй салбар гэж  Монголд нэг ч  байхгүй. Хөдөө аж ахуй, бэлчээрийн мал аж ахуйд барилга хэрэггүй гэж хүн хэлэх гээд байдаг юм. Хашаа хороо гэдэг ч барилга шүү дээ. Энэ бүгдийг ярьдгийн учир нь барилгын салбарыг өргөн хүрээнд нь авч үзээд техникийн бодлогоор хангах асуудал орхигдсоныг тодотгох гэсэн юм. Барилга баригдаад байгааг харах биш цаана юу байгааг одоогийн бодлого барьж байгаа хүмүүс сайн харах хэрэгтэй. Цаана нь эрдэм шинжилгээ, зураг төсөл тэгээд хот байгуулалт байдаг. Барилгыг барьчихаад зарж болдог. Харин хотыг зарсан гэж би лав дуулаагүй. Юм хөгжөөд өвгөн ах нь дуулаагүй байж мэднэ. Хэрвээ зарж байгаа бол гайгүй төлөвлөлттэй,  зам талбай сайтай бүх зүйл нь  хүний ажиллаж амьдрахад зориулагдсан ганц сайхан хотыг өнөө яриад байгаа “толгойнуудаа” зараад ч болтугай авчих юмсан. Байхгүй бол хот гэдэг бодлогоор хөгждөг, төрийн зохион байгуулалттай байх ёстой гэдгийг онцгой анхаарч цэгцлэх цаг нь болсон.
Хувийн хэвшлийнхэн өөрийнхөө барьж байгаа барилгыг л бодно, сум эмнэлэгтэй байна уу үгүй юу гэдэг тэдэнд ямарч падгүй асуудал. Татвараа зөв төлж байгаа бол болоо. Харин төлсөн татварыг нь зөв хувиарлаад хаана юу барихаа төр шийдэх ёстой. Үүнийг хийж чадахгүй байгаа нь анзаарагдаад байгаа учир ах нь барилгын салбарыг хөгжиж байна гэж хэлж чадахгүй байгаа юм.

-Мэргэжлийн боловсон хүчний талаар юу гэж бодож байна вэ?
-Гадаад, дотоодод төгссөн сайн хүүхдүүд олон болжээ. Тэднийг үгүйсгэж болохгүй,  гэхдээ ихэнх нь хараахан дадлага туршлага суугаагүй байна. Боловсон хүчнүүдийг ч бид бодлогоор бэлдэж чадахгүй байна. Бодлого алдагдсанаас овсгоотой нь бариад зардаг ийм байдал руу хүссэн хүсээгүй шилжсэн. Барилга хот байгуулалтын яаманд оросоор бол мозговний центр гэж юмтай байх ёстой гэж би боддог. Өөрөөр хэлбэл туршлагатай, мэдлэгтэй шилдэг хэдэн мэргэжилтнээс  бүрдсэн уураг тархи буюу бодлогын зөвлөлтэй байх ёстой. Энэ нь ямар ч сайд дарга ирсэн халагдаж, солигддоггүй байх.  Тэдний дор гаргасан төлөвлөгөө, цаасан дээр байгаа бодлогыг нь хэрэгжүүлж байдаг ажлын аппарат байх ёстой. Энэ ажлын аппарат нь бидний үед хүчирхэг том институтууд байлаа.  За яахав яаманд толгой байгаа гэж бодъё. Тэгвэл ажлыг нь хийдэг хэсэг алга. Дэлхийд гайхагдах мундаг сайхан санаа чамд байгаад яах юм. Түүнийг чинь хийх материал, хүн алга байна шүү дээ, үүнтэй яг адил яам нь мундаг бодлогыг дотроо боловсруулаад байдаг хэрэгжүүлэх суурь нөхцөл байхгүй. Энэ нь байхгүй болохоор амьдрал дээр  юу болж байгааг мэддэггүй. Тэгээд нөгөө хэрэгжих боломжгүй сайхан хууль, тогтоомжууд гараад байгаа юм шүү дээ.
-Хот байгуулалт, хот төлөвлөлт алдагдаад дахин сэргээхэд маш хэцүү болсон  талаар учир мэдэх хүмүүс ярьдаг. Таны ярианд ч бас энэ тухай дурдагдаж байна. Ер нь бид одоо ямар ажил хийвэл зохилтой вэ? Бодлоо хуваалцаач?
-Би Зураг төслийн байгууллагаас ажлын гараагаа эхлэж, одоо хэр нь энэ салбарт хутгалдаад явж байна. Тэгэхээр барилгын салбарыг бага зэрэг гадарлана.  Мөн энэ салбарт зүтгэж явсных, Монгол улсын иргэний хувьд ч хөгжил гэгч нь бодит байдлаар ирээсэй, одоо ажиллаж байгаа залуус маань салбараа зөв голдиролд нь оруулаасай гэх үүднээс энэ бүгдийг яриад байгаа юм. Түүнээс биш зүгээр л хүний хийснийг үгүйсгэх гээд эсвэл хийх ажлаа олж ядаад ярьж байгаа хэрэг биш. Хот төлөвлөлтөд гажуудал гарсан гэдгийг хэн ч хараад хэлэхээр байгаа.  Үнэхээр замбараагүй. Энэ чинь л дээр ярьсан бодлого алдагдсантай шууд холбоотой. Саяхан нэг хүн манайх өдөрт 25 минут нар үздэг гэж ярьж байна. Жилийн 260 хоног нартай нарлаг Монгол улсын иргэн хоногт 25-хан минут нар үзэж байна гээд боддоо. Жаахан зай харагдвал чихэж чигжээд барилга барьчихдаг. Энд барьж байгаа хүн буруутай гэхээс илүү бариулж байгаа, барих зөвшөөрөл олгож байгаа төрийн байгууллага буруутай.  Ер нь хот байгуулалтын зургийн компани хувийнх байж болдоггүй юм шүү дээ.
-Манайд хувийн компаниуд зөндөө байдаг?
-Яахав хот байгуулалтын хэдэн инженерүүд ганц нэг компани байгуулсан нь бий л байх. Гэхдээ албан ёсных биш. Тэр ч бүү хэл хотынхоо комникаци ажлын зургийг нууцалдаг нийтлэг хандлага дэлхий дахинд бий. Тэр тусмаа терроризм гэх мэт гэнэтийн халдлага их болсон энэ үед олон улсын жишигт хотын инженерийн бүхий л шугам сүлжээ зэрэг нь маш хариуцлагатай хяналтанд байх ёстой далд ажлаа машид нууцалдаг болсон. Гэтэл бид ингээд ямар ч хяналтгүй зөнд нь орхиод дэлгээд байж болох уу? Ядаж эндээс ч болтугай ажлаа эхлэх хэрэгтэй байх. Өөрөөр хэлбэл ямар нэг халдлага болоод дулааны шугмын нэг хэсэг газрыг өвлийн хүйтэнд дэлбэлээд хаячихвал Улаанбаатар хотын талаас илүү нь хөлдөх аюулд хүрэхээр тийм аюултай, баталгаагүй орчинд бид амьдарч байгаа байхгүй юу. Ер нь барилгын салбарт цэгцэлвэл зохих олон асуудал байна даа.