Л.Оюун: Барилгын компаниуд үхмэл хөрөнгийг эргэлтэнд оруулах тал дээр санаачилгатай ажиллах ёстой
Барилгын салбарынхан болоод нийт бизнес эрхлэгчидддээ зориулж 2015 онд Монгол улсын эдийн засгийн ерөнхий төлөв байдлын талаар МУИС-ийн Эдийн засгийн сургуулийн багш доктор, профессор Л.Оюунтай уулзаж, тодруулснаа хүргэж байна. Та бүхний бизнес үргэлж дэлгэрч байх болтугай.
- Энэ онд манай улсын эдийн засаг хүндхэн байх тухай ярих юм. Эдийн засаг мэдэх хүний хувьд та юу гэж дүгнэж байна вэ?
- Одоогоор ажиглагдаж байгаа статистик үзүүлэлтүүдээс хараад хэлж байгаа зүйл гэдгийг эрхэм уншигчид ойлгох биз ээ. Одоо бол манай эдийн засаг уналттай байгаа бөгөөд 2015 онд огцом сэргэхгүй байх хандлагатай байна. Үүнээс илүү унагаачихгүй энэ түвшиндөө тогтож байвал бид нарын хувьд амжилт гэж би хувьдаа харж байгаа. Ер нь манай улсын хувьд эдийн засгаа цааш нь хөгжүүлээд явах ерөнхий стратеги тодорхой биш. Стратеги, зорилго нь тодорхой биш болохоор авах арга хэмжээ нь мөн тодорхой биш. Хэн нэгэн хүний санаанд нийцсэн арга хэмжээг авч байгаа нь илтэд зохимжгүй байгаа. Уламжлалт бодлого гэж манайд байхгүй. Ялангуяа улс төрийн нөлөөлөл маш их байдаг. Энэ бүхэн нь манай эдийн засагт маш их сөрөг нөлөөтэй байна. Иймд аль болох хурдан Монгол улсыг хөгжүүлэх ерөнхий стратегийг тодорхойлох хэрэгтэй. Тэр нь сонгуулиас сонгуульд өөрчлөгддөггүй, үргэлжлээд, хэрэгжээд явдаг төвшинд улс төрийн соёл очмоор байна. Бүх юмны эх сурвалжийг, ялангуяа сөрөг зүйлсийн эх сурвалжийг харахаар улс төрчид тогтворгүй байгаатай холбоотой байдаг. Жишээ нь энэ нь юугаар илэрч байна гэхээр Манай УИХ-ын гишүүд эдийн засгаа сэргээх, хөгжүүлэх бодлогоо ярихаас илүү улс төрийн байр суурь, албан тушаалын тухай ярьж хамаг цагаа үрж байгаа юм.
Энэ бол үнэхээр эдийн засгийг уяж, хазаарлаж байгаа сөрөг хүчин зүйл юм. Мөн эдийн засгийн онолын үүднээс аваад үзвэл манай улс уул уурхай түшиглэсэн өрөөсгөл эдийн засагтай орон. Уул уурхай нь дотроо түүхий эдийг экспортолдог, ийм ядуу бүтэцтэй эдийн засаг юм. Судлаачид эдийн засгийг солонгоруулах гэж ярьдаг. Манай улсын эдийн засгийг яаралтай солонгоруулах хэрэгтэй байна.
Дор хаяж 2-3 тулгууртай болгож, олон төрлийн зүйлээс ашиг олдог, солонгон эдийн засагтай болох хэрэгтэй. Хөдөө аж ахуй, боловсрол, соёл, шинжлэх ухаан ер бүхий л салбараа хөгжүүлэх хэрэгтэй. Шаардлагагүй салбар гэж байхгүй юм. Эхний удаа аль боломжтой салбараасаа ашгаа олоод түүгээрээ бусад салбараа санхүүжүүлэх ёстой. Бидний найдаж байсан уул уурхай гадны хөрөнгө оруулалт зогссон төдийгүй түүхий эдийн үнэ дэлхийн зах зээл дээр унаснаас болоод хүнд байдалд орчихлоо. Нэгэнт хүнд байдалд орчихсон юм чинь үүнийгээ залруулах арга хэмжээг яаралтай авах хэрэгтэй. Ер нь ямарч улсын эдийн засаг бодит үйлдвэрлэл дээр түшиглэдэг. Бодит үйлдвэрлэлийг хөгжүүлэх асуудал манайд амин чухал тавигдаж байна. Мал аж ахуй, газар тариалан зэрэг салбарууд маань сүүлийн жилүүдэд хар аяндаа өслөө. Түүнээс биш бодлогоор хөгжгүүлсэн зүйл төдийлөн байхгүй. Газар тариалан бол дотоодын хэрэгцээгээ хангаад зогсохгүй, гадаадад экспортлох хэмжээнд хүр байгаа нь сайн хэрэг. Тэгэхээр үндэсний үйлдвэрлэлээ дэмжих тал дээр цогц, урт хугацааны бодлого үгүйлэгдэж байна. Жижиг, дунд үйлдвэрийн хувьд амиа аргацаасан жижиг, дунд үйлдвэр цаашид явцгүй болохыг бид хаана хаанаа ойлгож байх шиг байна.
Том үйлдвэрийг түшиглэсэн мэргэшсэн үйлчилгээгээр дагнаж жижиг, дунд үйлдвэрлэлээ хөгжүүлвэл макро эдийн засагт нөлөөтэй болох юм. Түүнээс биш гэр гэртээ эсгий шаахай хийгээд амиа аргацаагаад, түүнийх нь борлуулалт ч маш төвөгтэй. Тийм болохоор ерөөсөө Засгийн газрын тууштай бодлого, бодлогоо санхүүжүүлж явах нь дутагдаад байна.
-Өнгөрсөн жилүүдэд өсөлттэй сайн байсан салбарын нэг бол барилгын салбар байсан. Одоогоор ерөнхий эдийн засгаа дагаад хүлээлтийн, жаахан зогсонги гэмээр байдалд байх шиг байна. Энэ салбарын 2015 оны ерөнхий дүр зургийн талаар юу гэж хэлэх вэ?
-Ер нь бол хямралыг өдөөдөг нь барилгын салбар шүү. Дэлхийн зах зээлд ч Монголд ч мөн ялгаагүй. Эрэлтээс давсан нийлүүлэлт хийчихвэл баахан хөрөнгө мөнгө цемент, шохой болоод зогсчихдог. Эргэлтэнд ордоггүй. Үүнээс болоод асар их хэмжээний мөнгө тэр салбарт түгжигдэх аюултай.
Өнгөрсөн жилүүдэд барилгын салбарт чиглэсэн хэд хэдэн чухал арга хэмжээ авагдсан байгаа. Барилгын салбарын гүйцэтгэлд нь зориулж 5 хувийн хүүтэй зээл, худалдан авагчдад зориулж 8 хувийн хүүтэй зээл гэж олгогдлоо. Түүгээр дамжуулан эрэлт нь өссөн учраас нэлээд их хэмжээний барилга баригдчихлаа. Миний авсан тоо үнэн бол 2014 онд нийт барьсан барилгын 20 хүрэхгүй шахам хувь нь л борлогдсон үлдсэн хэсэг нь эргэлтэнд орж чадаагүй гэсэн тооцоо байна. Энэ үнэн бол аюултай юм.
-Ер нь бол хямралыг өдөөдөг нь барилгын салбар шүү. Дэлхийн зах зээлд ч Монголд ч мөн ялгаагүй. Эрэлтээс давсан нийлүүлэлт хийчихвэл баахан хөрөнгө мөнгө цемент, шохой болоод зогсчихдог. Эргэлтэнд ордоггүй. Үүнээс болоод асар их хэмжээний мөнгө тэр салбарт түгжигдэх аюултай.
Өнгөрсөн жилүүдэд барилгын салбарт чиглэсэн хэд хэдэн чухал арга хэмжээ авагдсан байгаа. Барилгын салбарын гүйцэтгэлд нь зориулж 5 хувийн хүүтэй зээл, худалдан авагчдад зориулж 8 хувийн хүүтэй зээл гэж олгогдлоо. Түүгээр дамжуулан эрэлт нь өссөн учраас нэлээд их хэмжээний барилга баригдчихлаа. Миний авсан тоо үнэн бол 2014 онд нийт барьсан барилгын 20 хүрэхгүй шахам хувь нь л борлогдсон үлдсэн хэсэг нь эргэлтэнд орж чадаагүй гэсэн тооцоо байна. Энэ үнэн бол аюултай юм.
Өөрөөр хэлбэл эдийн засагт эргэлдэх ёстой мөнгийг түгжиж, үүнтэй холбоотойгоор зээл авсан барилгын салбарын компаниудын зээл эрсдэлд ордог. Тэгээд банкны салбараа эрсдэлд оруулж болзошгүй гээд барилгын салбар аюултай салбар юм.
Гэхдээ барилгын салбар нэг хэсэг унаад байхгүй болж байгаад сэргэж байгаа нь нэг талаараа “Сааль бэлдэхээр сав бэлд” гэдэг үгээр бол зөв юм. Тэгэхээр барилгын компаниуд үхмэл хөрөнгийг эргэлтэнд оруулах тал дээр нэлээд санаачилгатай ажиллах ёстой гэж би харж байгаа. Барьчихсан байшингаа ингээд хараад сууж байх уу эсвэл хурдан эргэлтэнд оруулах талаар бодлого, шийдвэр, тооцоолол гаргах хэрэгтэй юу?
Дээрээс нэмж хэлэхэд барилгын салбар жаахан сонин хөгжөөд байгаа санагддаг. Хуарангийн гэж ярьдаг нээх олон давхар олон байшинтай. Үүнийг газар нутаг багатай, хүн ам багатай улс орнууд хэрэгжүүлдэг орон сууцны барилгын загвар юм шиг байна. Манайх шиг уудам нутагтай, хүн ам сийрэгтэй ийм улс оронд бол арай өөр хэлбэрийн барилга орон сууцжуулалт явагдах ёстой юм шиг. Сүүлийн үед гэр хорооллыг барилгажуулна гээд хашаандаа тохилог сууцтай болоход туслана гэсэн бодлого явагдаж байна. Энэ л зөв байх гэж бодогдоод байгаа. Дээр үед Ренчин Баямбаев гуай “Тал нутаг нь байхад тарааж барилгүй гээд яахав” гэж хэлсэн юм гэнэ лээ. Гэтэл бид арал дээр байгаа юм шиг Улаанбаатар хотынхоо төвд шавааралдаад байгаа нь миний хувьд засч болохгүй алдаа гэж бодож байга. Би мэргэжлийн хүн биш ч хот төлөвлөлтийн дагуу л барилгажилт явагдах нь зүйтэй.
-Гадны хөрөнгө оруулалт орж ирэхгүй байгаа талдаар ярих юм. Бид тэднийг татахын тулд юу хийвэл зохилтой вэ?
-Гадны хөрөнгө оруулалт орж ирэх эсэх нь Засгийн газрын бодлогоос шууд хамаарна. Ганцхан уул уурхай гэхгүйгээр эмзэг байгаа, гэхдээ зайлшгүй хөгжих ёстой, тэргүүн эгнээнд хөгжих ёстой салбарууд дээрээ хөрөнгө оруулалт оруулах нөхцөлүүдийг таатай болгож мөнгө татаж болно. Тэгэхээр мал аж ахуй дээр гэхэд малаас гарах түүхий эдийн үйлдвэрүүд гэхдээ орчин үеийн шинэ техник технологитой үйлдвэрүүдийг оруулж ирэхэд их аятайхан хөнгөлөлттэй нөхцөл тавигдах юм бол хөрөнгө оруулалт ороод л ирнэ. Гадны хөрөнгө оруулагчид бол аятай таатай нөхцөлийг хүлээж байна. засгийн газрын бодлого ямар байгаагаас хамаарч хөрөнгө оруулагчид орж ирнэ. Ер нь орж ирэх ёстой юм. Гадны хөрөнгө оруулалтгүйгээр бид нар үсрэнгүй хөгжилт хийж чадахгүй юм .
Үсрэнгүй хөгжихөд орчин үеийн стандартад нийцсэн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх шаардлагатай юм. Ингэхийн тулд хамгийн сүүлийн үеийн техник , технолгийг оруулж ирэх тал дэр төрөөс бодлогоор дэмжих зайлшгүй шаардлага байна. Түүнээс биш хэдийнэ хоцорч муудсан хэдэн техник оруулж ирээд, аль хэдийнэ хэрэглэхээ больсон технологиор бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх нь хөгжил биш.
Боломж, нөөц Монголд их байна. үүнийг гадны хөрөнгө оруулагчид харж байгаа байх. Үүнийг Засгийн газар дэмжээд өгвөл ирээдүй, бас боломж бид нарт бий гэж хэлмээр байна.