Нийслэлийн айл өрх, үйлдвэр, албан газруудын хэрэглээнээс гарсан бохир усыг цэвэрлэх зориулалттай “Төв цэвэрлэх байгууламж”-ийн техник, технологийг хуучирч  муудсан, шинэчлэх шаардлагатай байгаа гэсэн яриа олонтаа сонсож байсан ч үйл ажиллагаа нь зогсох хэмжээний хүнд байдалд хүрснийг нүдээр харж үнэмшив.
         Байгуулагдаад 50 жилийг үдэж буй энэ байгууллагад 1976, 1986 онуудад технологийн өргөтгөл хийснээс хойш 30 шахам жилийн турш ямар ч шинэчлэл хийгдэлгүй өнөөг хүрчээ. “Гал унтраах“ хэмжээний жижиг сажиг засваруудыг наашаа гэсэн сайн дурын нийгэмлэг, гадаадын төсөл хөтөлбөрүүдийн хүрээнд хийж үйл ажиллагаагаа зогсоочихгүй өнөөдөртэй золгосон ч техник хэрэгслүүд нь эрээвэр хураавар учир цогц байдлаар ажиллаж чаддаггүй. Солонгос нассос, Дани мотор, Испани шүүлтүүр, мэдээж анх байгуулагдахад нь суурилуулсан 1950-иад оны Оросын тоног төхөөрөмжүүд гээд энд тэндээс цуглуулж босгосон гэлтэй. Эдгээр тоног төхөөрөмжүүд бүгд ил задгай, бас барилга байгууламж нь хуучирч мууджээ.
        Усны бохирдол хэвийн хэмжээнд байвал 200 мянган метр куб усыг хүлээн авч 95 хувь хүртэл цэвэршүүлэх хүчин чадалтай тус байгууллага одоо дөнгөж 70-75 хувь цэвэршүүлж, Туул голд нийлүүлдэг. Үүнд тоног төхөөрөмжийн хүчин чадал тодорхой хэмжээгээр нөлөөлж байгаа ч сүүлийн 10 гаруй жилд нийслэл дэх үйлдвэрийн тоо хэт олширсноос усны бохирдол эрс нэмэгдсэн нь дайран дээр давс нэмсэн хэрэг болоод байна.  Арьс ширний үйлдвэрүүд усыг хамгийн их бохирдуулдаг хэмээн ойлгодог ч мах боловсруулах үйлдвэр, машин угаалгын газрууд тэдгээрээс дутахааргүй усыг бохирдуулдаг гэнэ. Цэвэршүүлэх усны бохирдол өндөр байх тусам хүлээж авах усны хэмжээг багасгах хэрэгтэй болдог ч үүнээс өөр ус цэвэрлэх байгууламжгүй нийслэл хот “чөдрийн ганцаа” хүчээр шахам ажиллуулсаар л байна. Аливаа үйлдвэрт технологийн горим гэж байх ёстой. Харин энэ газарт алдагдаад удаж буй. Хүлээн авах усны бохирдол хэвийн хэмжээнд байвал түүндээ тохируулан горим тогтоож болдог ч өөрийн цэвэршүүлэх хэмжээнээс давсан учир горим тогтоох боломжгүй болжээ. Иймд байгальд нийлүүлэх цэвэршүүлсэн усны стандарт буюу Туул голд нийлүүлэх усны горимыг сүүлийн жилүүдэд байнга зөрчиж байгаа аж.
 

        “Төв цэвэрлэх байгууламж” –ийн орчин тойрны үнэрийг нийслэлчүүд андахгүй. Хамраа дарж хямсганадаг ч юуны учраас энэ үнэр гарч байгааг төдийлөн мэддэггүй. Энэ нь лагийн талбайгаас гарч буй үнэр гэнэ. Лаг гэдэг нь мэргэжлийн хэллэг ч шулуухан хэлэхэд та бидний өтгөн. Жорлонгийн усаар туугдан цэвэрлэх байгууламжид ирсэн өтгөний усыг нь тусгай аргаар ялгаж авсны дараа байгууламжийн хажуу дахь талбайд овоолдог бөгөөд энэ лаг 4-5 жилийн дараа үнэр, хорт хий ялгаруулахаа больж газрын хөрсөнд шингэдэг байна. Гэтэл хоногт 30 тонн лаг ялгаж хаядаг гэх бөгөөд нийслэлийн хүн ам өдрөөс өдөрт өсөн нэмэгдэж буй энэ үед  лаган овоо улам бүр тэлэх нь зүй учир  эвгүй үнэрээс ангижрах аргагүй мэт.

        Анх энэ байгууламжийг лаг боловсруулах дамжлагагүй барьжээ. Тухайн үед ийм технологи байгаагүй ч байж мэднэ. Харин орчин үед лаг боловсруулах дамжлагагүйгээр  бохир ус цэвэрлэх байгууламжийг төсөөлөхийн ч аргагүй билээ. “Төв цэвэрлэх байгууламж”-ийн тоног төхөөрөмж, байшин барилга хуучирч муудсан учир тус дамжлагыг нэмж хийх боломжгүй, зайлшгүй шинэ цэвэрлэх байгууламж барих шаардлагатай болжээ. Иймд Төв цэвэрлэх байгууламжийн хамт олон шинэ байгууламж барьж өгөх хүсэлтийг нийслэлийн удирдлагуудад гаргасаар ирсэн бөгөөд холбогдох албаныхан  ирж танилцаад яаралтай шийднэ хэмээн  амлаад буцдаг байна. Асуудлаа яаралтай шийдээд, хөрөнгө мөнгө нь бэлэн болчихвол шинэ байгууламж барих газар хайх зовлонгүй юм билээ.  Төв цэвэрлэх байгууламжийн хашаанд 50 га газар хоосон бий.
        “Төв цэвэрлэх байгууламж”-тай танилцах гэж очоод 30 миниут болоход л эвгүй үнэрээс болж дотор муухайрч, толгой өвдөж  эхэлсэн. Гэтэл энэ байгууллагад данстай 100 гаруй ажилчид бүтэн өдөр, шөнийн турш ээлжээр ажиллаж байна. Хүнд хортой нөхцөлд ажилладаг хэмээн улсаас цагт 120 төгрөгийн нэмэгдэл олгодог ба технологиуд нь бүгд гар ажиллагаатай. Биднийг очих үеэр лаг буюу өтгөн ялгах дамжлагын хэсгийг гараар цэвэрлэж байлаа. Ийм хүнд нөхцөлд ажилладаг хэрнээ сард 500 мянган төгрөгийн цалин, өдрийн  250 грамм сүүний нормоос өөр тусгайлсан хангалт байдаггүй гэнэ.

         Эцэст нь хэлэхэд шинэ цэвэрлэх байгууламжтай болох нь зөвхөн энэ байгууллагын асуудал биш бөгөөд нийслэлийн иргэн бүрийн санаа зовох чухал сэдэв юм. Учир нь маргааш “Төв цэвэрлэх байгууламж” зогслоо гэхэд Туул гол руу нийслэлийн бүх бохир урсана, эсвэл нийслэлийн усны системийг бүхэлд нь хаах гэсэн хоёрхон арга үлдэх билээ.

 

Сурвалжилсан: Б.Цолмонтуяа, П.Өлзийням