Зам дагаж хөгжил ирнэ гэдэг. Гэвч хөгжилд хөтлөх замаа танигдахын аргагүй эвдэлж сүйтгэдэг нь монголчуудын зан уу? эсвэл зам тавих хөрөнгө мөнгөнөөс нь ар өврийн хаалгаар “идэж” замаа “нимгэлдэг” өөдгүй зангаас үүдэлтэй байна уу? Ямартай ч жил бүр л зам засварын ажил хийдэг хэрнээ зассан зам нь ойндоо хүрэлгүй эвдэрч, “нөхөөс” тавихаас өөр аргагүйд хүрдэг. Авто замын эвдрэл, гэмтэл нь хэд хэдэн шалтгаан нөхцлөөс үүсэлтэй байж болох юм.

    Өдрөөс өдөрт ачаалалтай “ажилладаг” хотын төвийн хэдэн км замынхаа засвар, шинэчлэлийнажлыг хийж, хөрөнгийг нэмэх ч, нийслэлийн захын гэр хороолол, орон сууцны хорооллын дундах замыг нүдээ анин өнгөрөөсөөр л байна. Зассан нэгийг нь шугам сүлжээ янзлах нэрийдлээр ухаж төнхөөд эргүүлээд шороогоор нь булсан болоод хаячихана.Тэр нь цас, бороотой холилдоод бөөн шавхай шалбааг. Иргэд ч энэнд нь дасал болсон гэхэд хилсдэхгүй. Уг нь бол эхлээд шугам сүлжээгээ янзлаад дараа нь зам засварын ажлаа хийвэл бага ч гэсэн хөрөнгө мөнгө хэмнэх боломжтой баймаар. Эсвэл ахиж засах нэрийдлээр “мөнгө идэх” гэсэн арга байдаг юм болов уу? “Нүглийн нүдийг гурилаар хуурна” гэгчээр орон сууцны хорооллынхоос илүү хэн бүхний нүдэнд элэгдэл, хагарал нь ил хотын төвийн замаа засъягэсэн бодолтой ч холбоотой байж магад.

    Хоёрдахь шалтгаан нь манай авто замуудын ихэнхд нь ус зайлуулагч байдаггүй. Зуны цагт хэдэн удаагийн хүчтэй борооны дараа эхнээсээ эвдрээд эхэлдэг нь ёс гэлтэй. Зам засварын ажлыг хүлээж авахдаа ус зайлуулагч байгаа эсэхийг нь шалгадаг л баймаар юм. Дутагдлын хажуугаар дуугүй өнгөрч болохгүй. Муугаар бодоход зам засварын ажлаа хурдан дуусгаад дараагийн ажилдаа оръё гэж боддог зарим нэг замын компаниудын “аминчхан” бодол мэт санагдана.

    Бас нэг томоохон шалтгаан нь замчдын хэлдгээр хүнд даацын машинууд авто замын дайсан. Булан тохой, сөөм газар л байвал өдөр, шөнөгүй барилга, орон сууц барих барилгын компанийн хүнд даацын машинуудорон сууцны хорооллуудын дундах зам, автозамын “эрлэг”болж байгаа нь хэн бүхний нүдний өмнө ил байна. Нийслэлийн авто замуудыг арчилж тордох газруудын нэг нь Нийслэлийн Авто замын газар. Шинээр тавигдсан авто зам, гүүрийн ашиглалт, арчлалтыг хамгаалах үүднээс авч хэрэгжүүлсэн арга хэмжээний нэг нь хүнд даацын авто машины тонн, хэмжээг тогтоож өгсөн.Гэтэл энэ нь нэг их үр дүнтэй арга биш бололтой. Энэ байгууллага зөвхөн замаа засаж, шинэчлэх үүрэгтэй. Харин арчлалтыг нь “Нийтлэг үйлчилгээний Улаанбаатар нэгтгэл” ОНӨААТҮГ хариуцдаг гэнэ.  

   Бүтээн байгуулахих үйлсэд гарсан барилгынхан унтах нойроо умартан өдөр, шөнөгүй барилга барина. Цаг хугацаатай уралдан ажиллах тэдний хүнд даацын автомашинууд эхнээсээ орон сууцны хороолол орчмын замыг жинхэнэ бартаат замын уралдааны төв болгож байна гэхэд буруудахгүй. Үүний жишээ нь, Баянзүрх дүүргийн УС-15 орон сууцны хороолол. Тус хорооллын оршин суугч Б.Должинжав “УС-15 хорооллыг Оросын цэргийн ангийнхан барьсан юм. Тэр ч утгаараа орон сууцны хороолол дундах зам харилцааг сайн тавьсан байдаг. Гэтэл Хууль зүйн сургуулийн орчимд барилга барьж эхэлснээс хойш эксковатор, шороо, чулуу, цемент, арматур ачсан машинууд өдөр, шөнөгүй авто замаар явж байгаагаас эвдэрч, доошоогоо цөмрөн усанд автсан. Үүнээс болоод явган хүн, машин хоёр зэрэгцэн шороон замаар явж буйг барилгын компанийн удирдах албан тушаалын хүмүүст нь хэлэхээр “Эл замаар барилгын материал зөөхөөс аргагүй. Энэ хавьд орж, гарах гарц байхгүй учраас л орон сууцны хороолол дундуур орж явж байна” гэсэн. Барилга барьж болохгүй гэж дургүйцсэн юм алга. Гол нь, барилгын материалаа зөөж байгаа нэртэй асгаж явдгаас зам эвдээд зогсохгүй, ойр орчмын үзэгдэх орчинг харагдахгүй болтол шороо тоос бужигнуулдаг. Барилга барих нэрээр замаа эвдээд байж болохгүй шүү дээ. Энэ талаар СӨХ-доо хэлэхээр бид мэдэхгүй гэдэг” гэв.

     Хэдий бидэнд барилга байшин хэрэгтэй ч, замаа бүгд ижил нөхцлөөр ашигладаг нь бодлогын алдаа аж. Нийслэлийн Авто замын газрын олон нийттэй харилцах албаны мэргэжилтэн Н.Оюунгэрэл “Энэ талаар олон удаа ярьсан. Хүнд даацын автомашин орон сууцны хорооллын замыг эвдэж байна гэсэн гомдол манайд ирдэг. Болдог бол зам эвдвэл хариуцлага тооцох ёстой юм. Гэвч манайд эрх зүйн орчин нь бүрдээгүй. Орон сууцны хороолол орчмын зам нийтийн эзэмшлийнх учраас Нийтлэг үйлчилгээний Улаанбаатар нэгтгэл хариуцдаг” гэж хэллээ. Учир мэдэх хүмүүсийн ярьдагчлан замаа даацаар нь ангилан барих ёстой байсан гэдэг ч, өнөөдрийн нөхцөлд шинээр барих байтугай засвар хийх мөнгө хомс нь гачлантай. Нийтийн эзэмшлийн гэдэг утгаараа нийтэд хамааралтай хэмээн орхигдсон авто замыг хэн мэдэх ёстойг Нийтлэг үйлчилгээний Улаанбаатар нэгтгэлийн газраас тодрулахад“Манайх хотын төвийн 260 км зам хариуцдаг. Орон сууцны хороолол орчмын замын засвар үйлчилгээний хөрөнгийг тухайн дүүрэг нь шийдэх ёстой” хэмээв. Харин дүүргийн тухайд төсөвлөсөн хэдэн төгрөгөө бүхий л асуудалдаа хүргэх гэж чармайх тэдэнд хороолол болгоны эвдэрсэн замыг засах хөрөнгө байхгүй нь ойлгомжтой. Тэгэхээр хэдий нийтийн эзэмшлийн гэх тодотголтой ч орон сууцны хороолол орчмын зам эзэнгүй аж. Угтаа, жолооч нараас зам ашигласны төлбөр гэж авдаг шиг эвдсэн тохиолдолд барилгын компаниудаар төлбөрийг нь гаргуулдаг журам үйлчлэх ёстой гэдэг. Яагаад гэвэл, ардчилсан оронд гэмээ хүлээн хариуцлагаа мэдэрдэг эрүүл тогтолцоо үйлчилдэг учраас. Тэгээд ч хэн нэгний эвдсэн замыг улс хөрөнгөөрөө засах нь хамгийн ашиггүй үйлдэл бас буруу сонголт болох биз. Эдийн засаг хямарч, төр төсвөө танаж буй энэ цагт хүйтний улиралтайуралдан барилга барих нэрээр зам эвдэгч барилгын компаниудаас замын төлбөр төлүүлдэг хууль эрх зүйн орчинг бүрдүүлье гэсэн санал байна.

мэдээллийн эх сурвалж: Assa.mn