Бүр боломжгүй нь гэр хороололдоо л...
Монголчууд нүүдлийн соёл иргэншилт амьдралаасаа суурьшмал соёл иргэншилт амьдрал руу шилжих шилжилт 90-ээд он гарснаар хурдацтай явагдав. Ардчилалтай золгож, эрх чөлөөт нийгэм бий болов. Ард иргэд мөрөөдөл мэт байсан амьдрал руу алхаж эхлэв. Өндөр өндөр барилга, орон сууц сүндэрлэж хот руу шилжин ирэгсдийн тоо нэмэгдэж өдгөө нийслэлдээ багтаж шингэхээ болив. Одоо Монгол Улсын нийслэл Улаанбаатар хотын хүн ам 1 сая 200 мянгад хүрч, нийт өрхийн 62 хувь нь гэр хороололд, дөнгөж 38 хувь нь орон сууцанд амьдардаг. Барилгажилт өргөжсөөр л. Гэтэл тэрхүү барилга орон сууцыг худалдан авагчдын чадамж тэгтлээ сайжирсангүй.
100 мянган айлын орон сууц гэж залуу гэр бүлүүд хэсэг хөөрцөглөв өө хөөрхий. Одоо хөөрцөглөл намжиж иргэд үнэн бодит мэдээллээр хангагдан хэсэг нь азнах болов. Учир юу гэвэл урьд өмнө ямар нэг орон сууц эзэмшигч гэсэн бүртгэлтэй, эсвэл эцэг эхийнээ орон сууцанд өссөн бол одоо хөлсний байранд амьдарч байна уу, гэр хороололд амьдарч байна уу хамаагүй энэ хөтөлбөрт хамрагдах боломжгүй юм. Ийм байдлаар үнийн хөөрөгдөл, эцэг эхийнхээ байр сууцанд бүртгэлтэй гээд асуудал мундахгүй нь ээ. Гэхдээ өмнө нь орон сууц эзэмшигч байсан ч одоо гэр хороололд, хөлсний байранд амьдарч байгаа залуу гэр бүлүүд, иргэдэд санхүүгийн боломж нь бүрдэж байгаа л бол адилхан зээл олгох нь нөгөө гэр хорооллыг барилгажуулах асуудалтай нь нийцэх мэт санагдана. Гэр хорооллыг барилгажуулаад, 100 айлын орон сууцыг бариад дуусахад дунд нь урьд өмнө байр эзэмшигч байсан бас жилийн 6 хувийн хүүтэй орон сууцны зээлд хамрагдах боломжгүй иргэд нь торойгоод үлдэх юм байлгүй дээ. Сарын 700.000 төгрөг ба түүнээс дээш орлоготой иргэн хэд билээ. Хоёулаа ажилтай байгаа нь хэд билээ. Залуу гэр бүл хүүхэд гэж хэн нэг нь ажилгүй дор хаяж 6 сараас 2 жил болоод, дахиад ажиллаж байтал 2 дахь хүүхэд гээд л. Хүний амьдрал болсон хойно үр удмаа үлдээлгүй яахав. Шинэ хувцас худалдаж авахгүй, хоол унд хэрэглэхгүй, автобус унаанд суухгүй, авсан цалингаасаа нэг төгрөг ч үрэхгүй гүрийлээ ч сарын орлого нь 700 мянгад дөхөж очихгүй олон зуун залуу гэр бүл байна. Энэ нь манай орны цалингийн системийн үнэн байдал.
Ингэж байтал бас нэгэн хуулийн шум сонсогдоодхов. 4 хүүхэдтэй айлд байр өгнө гэв үү. Хаанаасаа ургаад байгаа мөнгө вэ? энэ чинь одоо. “1,5 сая төгрөгөө өгч чадахгүй байж” гэж эгдүүцэх хүн олон. Сонгуулийн шоу гэж нэг хэсэг нь үзэж эхэллээ. Нэг хэсэг нь ажлаа алдан энэ учир нь үл ойлгогдох байрны төлөө гүйгээд л. Гэтэл энэ хооронд орон сууцны үнэ даруй нэмэгдэж одоо Засгийн газраас үнийг барих бодлого барьж эхэллээ. Суурь судалгаагаар кв.м-ийн үнэ 1,193,000 төгрөг байх нь зах зээлийн шаардлагад нийцсэн бодит үнэ юм гэж байгаа ч эцэслэн шийдвэрлээгүй байгаа. Хэн ч гэсэн амьдралаа дээшлүүлэхийг хүсэлгүй л яахав. Гал хөстэй ноцолдож, гадаа бие засдаг, нийтийн халуун ус руу гүйдэг байхыг хэн хүсэх билээ. Үнэндээ манай улсын нийт иргэдийн дийлэнх нь ядуу тарчиг амьдарч байгаа нь олон талтай. Нэг хэсэг нь хүний хөдөлмөр шулж өөрөө хэтэрхий баян амьдарна. Нэр төр албан тушаалаа ашиглан өөртөө илүү ашиг хонжоо харна. Хэт өндөр ашиг харж ард түмний нуруун дээр хүнд ачаа үүрүүлдэг энэ тогтолцоог хэзээ, хэн халах вэ?
Анхнаасаа хот төлөвлөлтийг мөрдөхгүй байнга зөрчиж иржээ. Дэлхийн нийслэл гэмээр тийм сайхан барилгын гоо сайхныг цогцлоосон олон улс, хотуудыг бид мэднэ. Лондон, Чикаго, Лос Анжелос, Парис, Токио гээд л. Энэ их хөгжилд хүрсэн хотууд хот төлөвлөлт нь зөв явагдаж, түүнийгээ хуульчилж мөрддөгөөс хөгжилтэй, үзэсгэлэн төгөлдөр үлгэр жишээ хотууд болжээ. Гэтэл өргөн уудам нутагтай манай улсын нийслэлийн хот төлөвлөлт зөв явагдах нь битгий хэл улам л төв рүүгээ шаваад байх шиг. Нэг хэсэг нь хот төлөвлөлтийг зөв замаар нь явуулах гэж өдий насан буурал болтлоо ажиллаад байхад нөгөө хэсэг нь тэдний хөдөлмөрийг уландаа гишгэн, хот төлөвлөлтийг холион бантан болгосоор эцсийн дүндээ өөрөө өөрсдийгөө хордуулж байна. Учир нь хотын утаа гамшгийн хэмжээнд хүрсэн. Уушигны өвчлөл ихэсч, ургийн гажигтай хүүхэд ч олноор төрөх боллоо. Мөн манай орон 4 улиралтай бөгөөд өвөлдөө хасах 40 хэм, зундаа нэмэх 40 хэм хүрдэг. Өвөлдөө түлшний хэрэглээ өндөр. Ингээд ч зогсохгүй 4 улиралдаа тохируулж хувцаслах шаардлага гарна. Хүнсний бүтээгдэхүүний үнэ нэмэгдэнэ үү гэхээс буурдаггүй. Иргэдийн ихэнх нь хоёр идэхгүй хоосон хонохгүй. Үнэхээр боломж нь бүрдээд зориг гаргаад орон сууцны зээлд хамрагдаж тохьтой амьдрах нэгэн байхад, бүр боломжгүй нь гэр хороололдоо л...
Үйдвэрлэл ардчилалын дараах үеэ бодвол хөгжиж байгаа нь сайн хэрэг ч илүүдэл химийн болон бусад хогоо ил задгай шууд хаядаг. Үүнээс болж агаарын болон хөрсний бохирдол ч хэмжээ нь өндөр гарсаар байгаа. Үйлдвэрлэл хөгжсөн улс орнуудад хог хаягдлыг боловсруулдаг. Ил задгай хаядаггүй. Тусгайлан хуульчилсан байдаг бөгөөд хяналт тавьдаг. Манай улсад харин хууль, хяналт аль аль нь сул.
Зарим барилгын чанар одоог хүртэл чих халууцуулсаар байна. Дотоод заслыг нь нэг компани, бохирыг, халаалтыг гээд тус бүр өөр өөр компани, өөр өөр чанар стандарттай гүйцэтгэнэ. Энэ нь нэг цогц зүйл болж чадахгүй байна.
1,5 саяыг өгөхийн оронд ажлын байрыг нэмэгдүүлж, өрсөлдөхүйц цалинг бий болгосон бол хэмээн иргэд шагширч байсан ч өдрийн тутмын хэрэгцээндээ зарцуулах мөнгө бага ч гэсэн хэрэгтэй учраас дараалал үүсгэн зогсож, хоорондоо ярдаг нохой мэт хэрэлдэн, наашаа цаашаа гэж түлхэлцэн сар бүрийн 21.000 төгрөгөө авсаар л... Орон сууцтай болохын үндэс нь мөнгө. Мөнгөтэй болохын үндэс нь ажлын байр, өндөр ашгийн төлөө бус ард түмнээ гэсэн цалингийн систем. Гэтэл 1.5 сая төгрөгөөрөө байртай болох боломж бүрдээ л гэх юм. Эхийг нь эцээхгүй тугалыг нь тураахгүй гэдэг үгийг ч энэ байдалтай жишихэд хайран.
Сүүлд нь хэлэхэд барилгын компаниудын төлөөлөл орон сууцны жилийн 6 хувийн хүүтэй зээлд хамрагдаж байр горилж буй гэр бүлүүдийг яарах хэрэггүй гэж үзэж байгаа. Учир нь хөтөлбөр 2016 он хүртэл хэрэгжих юм. Одоогоор барилгын ажил нь ч эхлээгүй компани байна.