(Зогсоол хаалганы өмнө байх албагүй)

Улаанбаатар хотод жолооч нар “зогсоол олдохгүй” хэмээн байнга бухимддаг. Түгжрэлийн дараа хамгийн их бухимдал дагуулдаг зүйл бол автомашины зогсоол. Гэвч үнэндээ зогсоол үнэхээр хүртээмжгүй байна уу? эсвэл бид зогсоолоо зөв ашиглаж чадахгүй байна уу?

2025 оны байдлаар Улаанбаатар хотод бүртгэлтэй автомашины тоо 600 мянгад дөхсөн ч, нийтдээ 113 мянга гаруй авто зогсоол бүртгэлтэй байна. Нийслэлийн төвийн бүсээр өдөрт 100–120 мянган автомашин хөдөлгөөнд оролцож байгаа нь зогсоолын тоо зарим талаараа боломжийн байж болохыг илтгэнэ.

Тэгвэл яагаад “зогсоол олдохгүй” гэсэн гомдол тасардаггүй вэ? Энэхүү нийтлэлээр бид энэ асуултад хариулт хайх бөгөөд зогсоолын асуудлыг зөвхөн тоо хэмжээний хүрэлцээ биш, харин хэрэглээний хандлага, менежмент, зохион байгуулалтын уялдаа зэргээс шалтгаалсан цогц асуудал болохыг шинжилж, бодит шийдэлд хүрэх гарцыг эрэлхийлэх болно. 

Зогсоолын төрөл ба тэдгээрийн тархалт /Улаанбаатар хотод/

Гадна нийтийн зогсоол:    Нийслэлийн хэмжээнд олон байршилд зохион байгуулалттай гадна зогсоолууд байгуулагдсан бөгөөд эдгээр нь ихэвчлэн авто зам дагуу, орон сууцны байрны гадна байрладаг. Эдгээр зогсоол нь жолооч нарт олон сонголтыг санал болгодог боловч, ачаалал ихтэй, сул зай багатай тохиолдлууд олон гардаг нь эргэлзээгүй. Хотын төвийн зарим бүсэд зогсоолын хүрэлцээ, хүртээмж хангалтгүй тул жолооч нар хязгаарлагдмал зайд автомашинаа байрлуулах шаардлагатай тулгардаг.

Үйлчилгээний давхрын зогсоол:    Сүүлийн жилүүдэд баригдаж буй үйлчилгээний барилгууд ихэвчлэн зориулалтын зогсоолын давхартай байдаг. Худалдаа, үйлчилгээний төвүүдийн дотоод зогсоолууд нь нийтдээ хангалттай багтаамжтай байх ба зарим тохиолдолд сул ашиглагддаг байдал ажиглагддаг. Гэсэн ч эдгээр зогсоолууд нь байршлын хувьд төвлөрсөн эсэх, үнэ төлбөрийн нөхцөл, менежмент зэрэг шалтгаанаас шалтгаалан жолоочдын хэрэгцээг бүрэн хангаж чадахгүй байх талтай.

●    Төвийн зургаан дүүргийн судалгаа: Нийслэлийн төвийн зургаан дүүргийн нутаг дэвсгэрт 178 га талбайд нийт 62 057 автомашины зогсоол байрлах бөгөөд үүний 31 623 нь нийтийн зориулалттай, 15 380 нь орон сууцны дунд, 7 777 нь худалдааны зориулалтаар ашиглагддаг.

●    Зогсоолын ангилал: Тухайн судалгаа нь олон нийтийн, орон сууцны, хязгаарлагдмал буюу зөвхөн иргэнийхээ зориулалттай, худалдааны зориулалтын зэрэг ангилалд хуваасан нь зогсоолын хуваарилалт ба чиглэл зүйн өнцгийг илт харуулсан байна.

●    Ил, давхар, газар доорх зогсоол: 2021 оны байдлаар Улаанбаатар хотод нийт 216 га талбайд 72 667 автомашины зогсоол бүртгэгдсэн бөгөөд үүнээс олон нийтийн зогсоол 36 907, орон сууцны гаднах зогсоол 22 450, албан байгууллагын 11 297, олон давхар зогсоолд 1 610 ширхэг зогсоол багтжээ.

●    Шинэчилсэн төсөл: 2022–2026 онд шинээр болон дахин төлөвлөж байгуулах 13 097 автомашины зогсоолын төсөл төлөвлөгдсөн бөгөөд үүнээс 4 719 нь ил зогсоол, 4 620 нь давхар зогсоол, 3 755 нь газар доорх зогсоол байх юм. Мөн 700–800 машины багтаамжтай “дамжин суух” төвүүдийг төлөвлөж байна.

●    Төлбөртэй ба төлбөргүй зогсоолын ялгаа: Төлбөргүй зогсоолууд өглөө 09:00 гэхэд бүрэн дүүрдэг ч, өдрийн турш солигдох автомашины тоо ердөө 16% байдаг. Харин төлбөртэй зогсоолуудын сэлгэлт 100%-д хүрдэг нь хэрэглэгчид ийм зогсоолыг илүү хүлээн зөвшөөрдөг болохыг харуулж байна.

Түүнчлэн "Их тойруугийн бүсэд нийт 15,181 авто зогсоол байгаагаас 12,273 нь хаалттай буюу нэвтрэх эрх хязгаарлагдмал, эдгээрийн дийлэнх нь төлбөртэй эсвэл зөвхөн байгууллага, оршин суугчдад зориулагдсан байдаг.

Хотын төвлөрөл багатай дүүргийн хувьд: Шинээр төлөвлөгдсөн хорооллуудад, тухайлбал Хороолол, Нархан, Баянмонгол зэрэг хороололд зогсоолын талбай илүү өргөн, ачаалал багатай, бүрэн бус дүүрч байхаар зохион байгуулсан байдаг. Энэ нь байршил болон төлөвлөлтийн ялгаанаас шалтгаалсан байрлалын хүртээмжийн ялгааг илтгэнэ.

Эдгээр тоон үзүүлэлтүүдээс харахад зогсоолын тоо цөөн биш боловч байршлын тохироо, менежмент, хэрэглээний зохицуулалт зэргээс хамааран жолооч нарт бодит хүндрэл учирч байна. “Зогсоол олдохгүй” гэх гомдлын цаана очих газартаа ойр байрлах, төлбөргүй зогсоол хайх хандлага, төлбөрийн уян хатан бус систем, түгжрэл, зохион байгуулалтын дутагдал зэрэг олон хүчин зүйл нөлөөлж буй нь тодорхой.

Олон улсын жишээнүүд

Амеркийн нэгдсэн улс:  

АНУ-д судалгаагаар улсын хэмжээнд нийтдээ ойролцоогоор 2 тэрбум орчим зогсоол бий гэж үздэг. Энэ нь бүртгэлтэй автомашины тооноос 6-7 дахин их буюу нэг машинд дунджаар 3-8 зогсоол ногдож байна гэсэн үг юм. Гэвч энэ тоонд хувийн эзэмшлийн, олон нийтийн болон худалдааны төвүүдийн зогсоол зэрэг бүх төрлийн зогсоол багтдаг тул зөвхөн нийтийн зориулалттай зогсоолын тоо илүү бага байх боломжтой. Reddit зэрэг олон нийтийн талбарт АНУ-д хүн бүрт дунджаар 6 гаруй зогсоол ногддог гэсэн үнэлгээ гарч, зогсоолын илүүдэл байдал илэрхий байна.

Европын орнууд: Их Британи зэрэг Европын орнуудад зогсоолын хүртээмж харьцангуй бага бөгөөд нэг хүнд ногдох зогсоолын тоо дунджаар 0.16 орчим байна. Энэ нь хотын өндөр нягтрал, газар нутгийн хязгаарлалт, явган болон нийтийн тээврийн соёл зэрэг олон хүчин зүйлтэй холбоотой бөгөөд зогсоолын хүртээмж хязгаарлагдмал байдаг.

Сингапур:Сингапурт нэг машинд дунджаар 2 зогсоол ногддог гэсэн мэдээлэл байдаг. Гэхдээ энэ нь зөвхөн нийтийн зориулалтын зогсоол биш, бүх төрлийн зогсоолыг хамарсан тоо байж болохыг анхаарах хэрэгтэй. Тус улсын төв бизнесийн дүүрэгт (CBD) зогсоолын үнэ болон хүртээмж байршил, цаг хугацаанаас хамаарч өөрчлөгддөг бөгөөд жишээ нь Marina Bay Sands зэрэг газарт 1 цагийн зогсоолын үнэ 14 Сингапур доллар хүртэл хүрдэг.

Автомашины тоо ба зогсоолын харьцаа

●    Сингапур: Нийтдээ ойролцоогоор 1.3 сая орчим зогсоол бүртгэгдсэн бөгөөд хүн амын тоотой харьцуулахад нэг автомашинд хоёр орчим зогсоол ногдож байна.

●    АНУ: Судалгаагаар нэг автомашинд дунджаар 2.5–3.3 зогсоол ногддог гэж тооцогддог бөгөөд энэ нь зогсоолын тоо автомашины тооноос илүү их байгааг харуулж байна.

Тэгвэл,

Хотын нийт түгжрэлийн ойролцоогоор 30%-ийг жолооч нар зогсоол хайх явцдаа үүсгэдэг гэж тооцогддог. Энэ нь зогсоол хайх хугацаа, түгжрэлийн хооронд шууд холбоотойг харуулна. Ухаалаг зогсоолын системүүд (Smart Parking) нэвтрүүлснээр зогсоол олох хугацааг 25–40%-иар багасгах боломжтой бөгөөд үүний үр дүнд хотын түгжрэл болон жолоочийн стресс мэдэгдэхүйц буурдаг гэж олон улсын судалгаанууд үздэг. Зарим томоохон хотуудад зогсоолын эзлэх талбай нийт газрын 20–30%-ийг эзэлдэг бөгөөд энэ нь хотын төлөвлөлт, газар ашиглалтын хувьд зогсоолын зохион байгуулалт хэр чухал болохыг харуулна.

Барилга МН сэтгүүлийн 2025 оны 9-р сард хийсэн авто зогсоолын хүртээмжийн судалгаагаар Сүхбаатарын талбайг тойрсон 400 метрийн радиуст байрлах нийт авто зогсоолуудын багтаамж хангалттай эсэх, ашиглалтын бодит байдал, жолоочдын зан төлөв, түгжрэлийн хамаарлыг баримтжуулан судалсан.

Улаанбаатар хотын төвийн бүс, ялангуяа Сүхбаатарын талбайн орчмын замын хөдөлгөөн нь нийслэлийн хамгийн их ачаалалтай, түгжрэлтэй бүсүүдийн нэгт тооцогдож байна. Автомашины тоо жилээс жилд нэмэгдэж, дагаад авто зогсоолын эрэлт нэмэгдэж байгаа ч зохион байгуулалтын оновчгүй байдал, жолоочдын хэрэглээний зан төлөв нь зогсоолын хүртээмжид сөргөөр нөлөөлсөөр байна.

Судалгаагаар 400 метрийн радиуст нийт 62 зогсоол байгааг бүртгэж, нийт 2495 автомашины багтаамжтай болохыг тогтоосон. Эдгээрийн 52 хувийг эзэлж буй төлбөртэй зогсоолуудын дүүргэлт дунджаар 30 хувьтай байсан бол, үлдсэн төлбөргүй зогсоолуудын дүүргэлт 150 хувьд хүрсэн нь хэт ачаалал үүссэн нөхцөл байдлыг илтгэж байна. Ажиглалтаар нэг автомашин хоёр зогсоол эзлэх, замын урсгал хааж зогсох зэрэг нийт 130 гаруй зөрчил бүртгэгдсэн нь авто хөдөлгөөнд сөргөөр нөлөөлөх гол хүчин зүйл болжээ.

Мөн жолоочдын зан төлөвт хийсэн судалгаагаар тэдний дийлэнх нь зогсоолын ойр байршлыг эрхэмлэдэг бөгөөд алхах боломжийг ашиглах хүсэлгүй байдаг нь илэрсэн. “Судалгаанд оролцогчдын 98% нь 400 метр зайд алхахыг хүсдэггүй, харин 69% нь 100 метрийн зайд байрлах төлбөртэй зогсоолыг ашиглахыг эрс татгалздаг нь илэрсэн.”

Судалгааны дүнгээс харахад авто зогсоолын тоо болон багтаамж хангалттай байсан ч хэрэглээний буруу зан төлөв, төлбөрийн уян хатан бус тогтолцоо, хяналтын механизмын сул байдал нь түгжрэлийг улам гүнзгийрүүлж байна. Иймд авто зогсоолын зохион байгуулалтад тоон үзүүлэлтээс гадна хэрэглэгчийн зан төлөвт суурилсан бодлого, төлбөрийн уян хатан шийдэл (жишээлбэл, анхны 15–30 минут үнэгүй), алхалтыг дэмжих мэдээлэл, нийтийн тээврийн хосолсон хэрэглээг дэмжих бодлого зэрэг олон чиглэлд зэрэг анхаарах шаардлагатай байна.

Мөн иргэдийн дунд “зогсоол олдохгүй байна” гэх нийтлэг ойлголт бий боловч энэ нь бодит байдалтай үргэлж нийцдэггүй. Энэ хандлагын гол шалтгаануудын нэг нь хэрэглэгчид ихэвчлэн хотын төв хэсэгт, яг хаалганы өмнө машинаа байрлуулахыг хүсдэг тохь тухыг эрхэмлэсэн хандлага юм. Үүний улмаас ойрхон байрлах зогсоол руу бага зэрэг алхах, эсвэл явганаар зорчих боломжийг үл тоомсорлодог.

Түүнчлэн үнэгүй зогсоол хайж, төлбөртэй болон зохион байгуулалттай зогсоолуудыг зориуд анзаарахгүй өнгөрөх нь түгээмэл. Түүнчлэн богино хугацаанд үүсдэг замын түгжрэл, оргил цагийн үед зогсоол түр дүүрэх үзэгдлийг харж, үүнийг нийтлэг, тогтмол асуудал гэж андуурдаг нь буруу дүгнэлт хийх шалтгаан болдог. 

Дээрх судалгаанаас үндэслэн харьцуулбал, 

Монголд зогсоолын “элбэг” гэдэг нь харьцангуй үнэн, гэхдээ хүрэлцээ, машины тоо, байршлын нягтаршил, ашиглалтад гол ялгаа үүсгэж байна. ОУ‑ын үзүүлэлттэй харьцуулахад олон улсын хувьд илүү их нөөцтэй байдаг нь зогсоолын зохион байгуулалт, хэрэглэгчийн ойлголт нь юу юунаас чухал болохыг харуулж байна.

Иргэд, жолооч нар зогсоол “байхгүй” хэмээн гомдлохоос илүүтэйгээр, өөрийн эргэн тойрны ойр байрлал дахь зогсоолыг хайж сурах, алхах дадал, соёлыг төлөвшүүлэх нь чухал болж байна. Хотын төвд хаалганы өмнө автомашинаа тавих биш, 1–2 минут алхах боломжийг зөвшөөрдөг хандлага нь нийгмийн нийтлэг соёлын нэг хэсэг болж төлөвших шаардлагатай байна. Зогсоолын асуудлыг зөвхөн тоо ширхэг, шинэ байршлаар биш, харин ашиглалтын зохион байгуулалт, үр ашигтай хэрэглээ, нийтийн ойлголт, хандлага зэрэг талаас нь шийдэх хэрэгтэй. "Зогсоол бол яг хаалганы өмнө байх албагүй, ойр орчинд аль байгаа нь хамгийн чухал" гэсэн шинэ хандлагыг олон нийтийн дунд төлөвшүүлэх цаг иржээ. Энэ нь зөвхөн тухайн хүний асуудал бус, нийт хотын соёл, замын хөдөлгөөний ачаалал, орчны аюулгүй байдалтай шууд холбоотой юм.

Дүгнэлт

Монгол Улсад, ялангуяа Улаанбаатар хотод зогсоолын нийт тоо, багтаамж хангалттай байгааг онцлох нь зүйтэй. Гэхдээ асуудлын гол нь зогсоолын тоо бус, харин түүнийг ашиглах хэрэглээний хандлага, иргэдийн зуршил, нийтийн төлөвшилд оршиж байна. Иргэд зөвхөн хаалганы өмнөх сул зайг хайх бус, ойр орчны боломжит зогсоолыг зөв ашиглах, алхах дадлыг хэвшүүлэх зэрэг энгийн өөрчлөлтөөр зогсоолын асуудлыг шийдвэрлэх боломжтой. Жолооч нар хувийн эрх ашгаа нийтийн эрх ашгаас дээгүүр тавих хандлага нь хотын түгжрэл, орчны хүндрэлд нөлөөлж буй нь бодит үнэн юм.

Иймд зогсоолын асуудлыг зөвхөн тоо ширхгээр бус, хэрэглээний боломж, хуваарилалт, бодлого, үйл ажиллагааны үр ашиг зэрэг олон талаас харж, хот төлөвлөлтийн шинэчлэл, олон улсын туршлагыг нэвтрүүлэх замаар хотын амьдралын чанарыг сайжруулж, замын түгжрэлийг бууруулах боломжтой юм.

Ганцхан өгүүлбэрээр дүгнэвэл: "Зогсоол яг хаалганы өмнө байх албагүй, хамгийн ойр, хүртээмжтэй байхад л хангалттай."Д. Болорцэцэг, Н.Халиун