Массбетон барилгын чанарын холбооны гүйцэтгэх захирал М.Гандорж  

Төсөв, чанар, хугацаа  

Барилгын төслийн амжилт гурван хүчин зүйлээс хамаардаг: төсөв, хугацаа, чанар. Инженер, менежер бүр энэ гурвалжны тэнцвэрийг хадгалах гэж өдөр бүр бүх нөөц, ур чадвараа дайчилдаг. Гэвч бодит амьдрал дээр энэ тэнцвэр амархан алдагддаг нь нууц биш.

Өдөр тутмын ажилд хамгийн их алдагдал нь бичиг цаас, файл, чатны хооронд төөрөх явдал байдаг. “Энэ баримтыг хэнд өгсөн билээ?”, “аль файл хамгийн сүүлийнх вэ?”, “энэ мэдээллийг хаанаас олох вэ?” гэх асуултуудын араас явсаар бүтэн өдөр өнгөрнө. Инженерүүд ажлаа хийхийн оронд өнгөрсөн яриагаа ухаж, мэдээлэл эрж хайх ажилд цагаа их зарцуулдаг. Хэн нэгэн ажилтан халагдах, эсвэл солигдох үед түүнтэй хамт мэдээлэл нь алга болдог нь ч салбарын нийтлэг асуудал.

Энэ алдагдал нэг өдөрт бий болдоггүй. Өдөр бүр давтагддаг жижиг доголдлууд нийлсээр том асуудал болдог. Өглөөний хурал дээр өгсөн даалгавар өдрийн турш чатанд урсаж алга болдог, орой илгээсэн зураг маргааш нь олдохгүй байх жишээтэй. Ажлын баталгааг авахын тулд хэд хэдэн хүнээс асуух шаардлагатай болж, тэдний нэг нь чөлөөтэй байвал ажил гацна. Хувь хүнээс хэт хамааралтай ийм жижиг саад тотгорууд эцэстээ нэг асуултыг гаргаж ирдэг: “Төсөл яагаад хоцорсон бэ?”

Гурвалжны тэнцвэрийг хадгалах нууц нь сүржин программ, өндөр технологи биш. Харин давтагддаг гар ажиллагааг өгөгдлийн урсгалд оруулж, машинд даатгах зарчимд оршино. Ингэснээр:

●    Төсөвт учрах илүү зардал буурна,

●    Мэдээлэлд төөрөхгүй, урсгал нь ил тод болно,

●    Чанар бодит нотолгоонд тулгуурлана.

Ингэвэл инженер хүн цагаа бичиг цаас хайхад бус, бодож шийдвэр гаргахад зориулах боломжтой болно.

Эцэст нь, ийм арга барилыг нэвтрүүлснээр төсөв–хугацаа–чанарын гурвалжин хэлбэрээ хадгалж, төслийн тогтвортой байдлыг хангах боломжтой.

Толгой дотроо шийдэх бус өгөгдлөөс шийдвэр гаргах нь

Арматурын гаргалгааг хэрхэн гаргах, ханыг аль тэнхлэг дагуу 10мм шилжүүлэх, материалын бүрээсийг хэрхэн сонгох гэх мэтээр өдөр бүр барилгын талбайд зуу зуун жижиг шийдвэр гардаг. Эдгээрийг бид олон жил цаасан дээр, хааяа зураг дээр зураад, үлдсэнийг аман хэлцлээр явуулж ирсэн. Асуудал нь энд ямар ч ул мөр үлддэггүй.

Орчин үед харин өөр зарчим үйлчилдэг. Энэ нь “өгөгдлөөс шийдвэр гаргах” буюу бүхнийг цахим орчинд ул мөртэй, шалтгаантай, хувилбар бүхий мэдээллээр удирдах арга юм.

●    Хэн нэгэн зурагт өөрчлөлт хиймэгц систем автоматаар бүртгэнэ: “Энэ зургийг ийм хүн, ийм цагт шинэчилсэн. Шалтгаан нь энэ. Холбогдох ажлууд нь тэдгээр.”

●    Хэн нэгэн фото зураг авахад систем шууд холбож өгнө: “Энэ зураг тэдний даалгаварт, тэр талбайд, ийм материалтай холбоотой.”

Ингэснээр маргааш нь “яагаад ингэж хийсэн бэ?” гэж асуухад хүмүүсийн ой санамжид найдах хэрэггүй. Харин үлдээсэн ул мөрийг харж, баримтаар ярилцана.

Үр дүнд нь:

●    Хэн юу хийснээ тайлбарлах гэж цаг үрэх шаардлагагүй.

●    Нэг хүний амралт, завгүй байдал бусдын ажлыг гацаахгүй.

●    “Энэ хаана хадгалагдсан бэ?” гэж асуух ч хэрэггүй.

Өөрөөр хэлбэл, цаасан тэмдэглэлээс цахим “неон гэрэлтэй самбар”-т шилжихэд шийдвэр хурдан, маргаан багатай болж, дахин давтан хийх ажил бараг үгүй болно.

Энэ бол амаар ярихаас баримтаар ярих соёлд шилжсэн шинэ үеийн ажиллах арга барил юм.

Нэг эх үүсвэрээс мэдээлэл авахын нийцтэй байдал ба баталгаатай байдал

Барилгын төслийн удирдлагад хамгийн том асуудал бол нэг ижил баримтын хэд хэдэн хувилбар зэрэгцэн оршиж, “аль нь сүүлийнх вэ?” гэсэн төөрөгдөл үүсэх явдал. Үүнийг шийдэх арга нь шинэ программ эсвэл үнэтэй серверийн тухай биш, харин байгууллагын баримт бичгийн сахилга, дэг журам юм.

Жишээ нь, төмөр хаалганы дэлгэрэнгүй зураг шинэчлэгдлээ гэж бодъё. Манайд өнөөдөр бол нэг инженер зураг дээр улаанаар засвар хийж, нөгөө нь чат руу явуулж, гурав дахь нь хэвлээд талбайд өгнө. Дараа нь хүн бүр “аль нь хамгийн сүүлийн хувилбар юм бол?” гэж эхлээд дотроо, дараа нь чат ухаж, эцэст нь утсаар лавлаж асуудаг. Ингэснээр нэг жижиг зураг бүх ажлын явцыг саатуулдаг.

Харин мэдээлэл нэг эх үүсвэрт төвлөрвөл байдал өөрчлөгдөнө. Зураг зөвхөн нэг газар шинэчлэгдэж, хэн, хэзээ, юуг өөрчилснийг мөр дагуулан үлдээнэ. Түүнтэй холбоотой бүх материал — материалын жагсаалт, захиалгын хүсэлт, талбайн даалгавар — шинэ хувилбартайгаа автоматаар холбогдоно. Маргааш оффисоос хэн нэгэн нээж үзэхэд ч, талбай дээр хэвлэж авсан хүн ч яг ижил хувилбарыг харж байна. Өөрөөр хэлбэл, хүн бүр нэг эх сурвалжаас, нэг ижил мэдээллийг баталгаатай авч байна гэсэн үг.

Ийм зохион байгуулалт тогтохын тулд хамгийн түрүүнд хэрэглэх программын нэр чухал биш. Үндэс нь дотоод сахилга юм. Тухайлбал:

Баримт бичигт нэр өгөх тогтсон журамтай байх,

-    Файл үүсгэх, хадгалах, шинэчлэх процессыг нэг мөрөөр мөрдөх,

-    Хувилбар бүрийн өөрчлөлтийг тэмдэглэдэг байх,

-    Хэн ямар үед үзэж, өөрчилж болох эрхийн хуваарилалттай байх,

-    Баталгаажуулалтыг нэг мөрийн дарааллаар хийх.

Эдгээрийг байгууллагынхаа дотоод стандарт болгож чадвал дараа нь ямар ч шинэ хэрэгсэл нэвтэрсэн бай илүү хурдан, илүү үр дүнтэй ажиллах нөхцөл бүрдэнэ.

Ажлын оролцоо ба бодит цагийн шийдвэр гаргалт 

Инженер бүрд байдаг хамгийн нийтлэг зөн совин бол “очиж харахгүй л бол санаа амрахгүй” гэдэг бодол. Гэвч бодит амьдрал дээр ихэнх цагийг асуудал шийдэхэд бус, харин түүн рүү очиход зарцуулдаг. Алсын оролцоо гэдэг нь хүн өөрөө талбай дээр байгаагүй ч яг тэр мөчид, бодит нотолгоо дээр тулгуурлан шийдвэр гаргах шинэ боломж юм.

Талбайн ажилтан булангийн холболтыг зураг авч систем рүү илгээнэ. Оффисоос инженер хараад “энэ шургийн мөрийг 30 мм доошлуул” гэхэд хэдхэн минутын дараа талбайгаас шинэ кадр ирнэ. Хэмжилтийн дүн шууд техникийн үзүүлэлттэй зэрэгцэн харагдана. Зам барилгын талбай дээр бол дрон-р авсан өнөөдрийн зураглалыг өчигдрийнхтэй давхарлаж, ажлын явцыг бодитой харуулна. Ийнхүү өмнө нь нэг өдөрт гуравхан талбайгаар орж танилцаж чаддаг байсан инженер одоо арван асуудлыг нэг өдрийн дотор газар дээр нь шийдэх боломжтой болж байна.

Алсын оролцооны бас нэг том өөрчлөлт нь зөвшөөрөл, баталгаажуулалтын соёлд гарна. Цаасан гарын үсэг хүлээх биш, системийн ул мөрөөр “хэн, хэзээ, юуг зөвшөөрсөн” нь тодорхой харагдана. Маргаан “чи хэлсэн, би хэлээгүй” гэдэг яриагаар бус, “энд ийм цагт ийм зөвшөөрөл өгсөн” гэсэн баримтаар шийдэгдэнэ. Иймээс “би заавал очиж байж л харна” гэсэн хуучин итгэл аажмаар “би яг одоо харж шийдэж чадна” гэсэн шинэ хэвшилд шилжиж байна. 

Алсын оролцоо гэдэг нь инженерийг талбайгаас салгах тухай биш. Харин түгжрэлийн цагаа хэмнэж, тэр цагийг эрсдэлийн тооцоо, шийдлийн боловсруулалт руу шилжүүлэх тухай ойлголт юм. Инженерийн үнэ цэнэ нь явсан километрээр бус, шийдсэн зангилаа асуудлаар хэмжигдэх ёстой.

Өгөгдөл дотроо төөрдөг байдлыг шийдвэрлэх нь 

Барилгын талбай дээр өгөгдөл тарамдсан байдал хамгийн том тээг болдог. Зураг хэн нэгний и-мэйлд, төсөв өөр чатанд, гэрэл зураг ажилтны гар утсанд, тайлан өөр сервер дээр хадгалагдана. “Сүүлийн хувилбар хаана байна?” гэж хэн нэг нь асуухад хүн бүр өөрийнхөө хавтсыг ухаж, эцэст нь хэдэн цаг үрсэн ч тодорхой хариулт гардаггүй. Үр дүнд нь баталгаажуулалт удааширч, нэг жижиг шийдвэр бүхэл бүтэн өдрийг гацаах нь хэвийн үзэгдэл.

Энэ асуудлын гол нь технологийн дутагдалд биш, харин байгууллагын мэдээллийн урсгалаа нэг цэгт төвлөрүүлээгүйд оршдог. Хүн бүр өөрийнхөө хэрэгтэй материалыг хадгалдаг, гэхдээ хэнд ч “бүгдэд хүчинтэй ганц хувилбар” байдаггүй. Энэ нөхцөлд зөв системийн зохион байгуулалт л аврал болдог.

Мэдээлэл төвлөрүүлсний дараа ажил огт өөрөөр явдаг. Инженерийн асуултад “аль нь үнэн?” гэсэн эргэлзээ биш, шууд “энэ л хамгийн сүүлийнх” гэсэн баримт гарч ирнэ. Хайлтад зарцуулах цаг гуравны нэгээр багасаж, баталгаажуулалт шуурхай болно. Өмнө нь нэг файл олох гэж цаг алдаж байсан хүн өнөөдөр шийдвэр гаргахдаа тэр цагаа зарцуулна.

Ингэснээр алдагдсан өгөгдөл гэдэг ойлголт аажмаар алга болж, байгууллага бүрийн өдөр тутмын ажил нэг мөрийн хяналттай, баталгаатай урсгал руу шилжинэ. Энэ бол зүгээр нэг техник шийдэл бус, төслийн бүх шатанд илүү хэмнэлттэй, илүү итгэлтэй ажиллах шинэ хэвшил юм.

“Талбай руу очиж байж” гэдэг хуучин хэвшил

Монголын инженерүүдийн өдөр тутмын хамгийн их цаг хугацааг залгидаг зүйл бол замын түгжрэл. “Очиж байж харахгүй л бол санаа амрахгүй” гэж олон жил сурсан дадал одоо ч хэвээр. Гэтэл технологи тэс өөр боломжийг нээж байна. Камер, дрон, лазер хэмжилт гээд талбайн бодит дүр төрхийг хэдхэн секундын дотор оффис руу авчирдаг болсон.

Өнөөдөр оффис дээрээс “энэ холболтыг ойроос үзүүлээч” гэж хэлэхэд талбайн ажилтан 5 секундийн дотор зураг авч системд оруулна. Инженер ширээн дээрээсээ яг одоо, яг тэр мөчид харж, шийдвэрээ гаргана. Зөвшөөрөл өгмөгц системд албан ёсны мөр үлддэг тул маргааш “би хэлээгүй, чи хэлээгүй” гэсэн маргаан үгүй болно.

Ингэснээр инженер хүн замын түгжрэлд цагаа алдахаа больж, тэр цагийг илүү үнэ цэнтэй зүйлд зарцуулна. Шинэ шийдэл боловсруулах, эрсдэлийг урьдчилан тооцоолох, ажлын чанарыг сайжруулахад анхаарна. Инженерийн үнэ цэнэ явсан километрээр биш, шийдсэн асуудлын тоогоор хэмжигдэх ёстой цаг үе аль хэдийн ирсэн байна.

Ажлын урсгалын автоматжуулалт 

Барилгын талбай дээр гарын үсэг цуглуулах, акт бөглөх, фото зураг хавсаргах, тайлан бичих зэрэг маш олон жижиг боловч цаг иддэг ажил бий. Нэг тайлан бэлдэхийн тулд зураг ухах, тоо шивэх, хүснэгт бэлдэх гэж өдөр өнгөрнө. Энэ бол инженерийн ур чадвар шаардах бус механик ажил төдий зүйл.

Дэлхийд гарч ирж буй шинэ хандлага бол ажлын урсгалын автоматжуулалт. Өчигдөр авсан зургууд, бөглөсөн шалгах хуудас, талбайн ажилд зориулсан аппликэйшнд хийсэн тэмдэглэл бүгд автоматаар нэг дор цугларч, эхний тайлангийн ноорог шууд бэлэн болно. Инженер дараа нь зөвхөн утгыг нь шалгаж, шаардлагатай нэмэлт тэмдэглэл, засварыг л хийдэг. Тендерийн зар өдөр бүр автоматаар шүүгдэж, зөвхөн хамааралтай нь удирдлагын имэйлд орж ирнэ.

Ийм автоматжуулалтын үр дүнд хүний гараар гүйцэтгэх механик ажлууд багасаж, инженерийн бүтээмж хэд дахин өснө. Хамгийн гол нь энэ нь хүнийг орлох биш, хүнийг “гар ажиллагаанаас чөлөөлөх” тухай ойлголт юм.

Бүгдийг 3D болгоно гэдэг мөрөөдөл биш

3D загварчлалын тухай ярихаар хүмүүс шууд “бүх зүйлийг 3D болгох” гэж боддог. Энэ нь нэг дор шууд хэрэгжүүлнэ гэвэл бүтэшгүй том зорилго. Зураг төслийн бүх баримтыг нэг дор 3D болгох нөөц, дадал, систем хараахан алга. Харин “жижиг ялалт”-аас эхлэх боломжтой.

Жишээлбэл, зөвхөн хоорондоо зөрчилдөх эрсдэлтэй хэсгүүдийг 3D хэлбэрээр харуулах, зөвхөн тоо хэмжээг нь авахад хүндрэлтэй элементүүдийг 3D өгөгдлөөс хэмжих гэх мэт. Ингэж BIM-lite буюу холимог хэрэглээ хийхэд хангалттай. Хөгжингүй улсууд, Япон ч ISO-г шууд хуулж бус, өөрийнхөө ажлын хэвшилд тааруулж локальчилж (нутагшуулж) эхэлсэн.

Ингээд бага багаар ашиглахад байгууллагын дотор BIM-ийн соёл сууж эхэлнэ. Хүмүүсийн дунд “3D бол цэвэр зураг биш, шийдвэр гаргах хэрэгсэл” гэсэн ойлголт бүрэлдэнэ. Энэ бол том зорилго руу очих жижиг ялалт юм.

Өөрчлөлтийг үгүйсгэх хандлага ба кибер орчны сул тал 

Барилгын салбарт шинэ технологи нэвтрүүлэхэд хамгийн түрүүн тулгардаг зүйл бол эсэргүүцэл. “Ахиад нэг программ, аппликэйшн уу?”, “Ийм жижиг компанид дэндүү том систем биш үү?” гэх асуулт гарах нь хэвийн. Энэ бол айдас, туршлагагүйгээс үүддэг. Хэрвээ бүхнийг нэг дор өөрчлөх гэж оролдвол энэ эсэргүүцэл улам хүчтэй болно.

Шийдэл нь жижиг ялалтаар итгэл олж эхлэх. Жишээлбэл, фото-тайланг автоматаар нэгтгэдэг апп суулгаж, талбай дээр өдөр бүрийн хяналт богиносож байгааг ажилчид өөрсдөө мэдэрнэ. Дараа нь зөвшөөрлийн цахим урсгалыг нэвтрүүлэхэд хүмүүс “энэ үнэхээр хурдан юм байна” гэж хэлнэ. Ингэж жижиг алхам бүрийн ялалтаар соёл аажмаар өөрчлөгдөнө.

Өөр нэг ноцтой эрсдэл бол кибер аюулгүй байдал. Монголд цахим шилжилтийн хажуугаар цахим луйвар ч өсөж байна. Барилгын компаниуд баримт бичгээ хэн хэнд нээж өгч байгаа, хандалтын ул мөрөө хэрхэн бүртгэж байгаа эсэхээ анзаардаггүй. Гэтэл ямарваа тендертэй холбоотой, байгууллагатай холбоотой мэдээлэл алдагдахад бизнесийн нэр хүнд алдагдах, орлогод сөргөөр нөлөөлөх гэх мэт маш олон эрсдэл үүсэж болно. Тиймээс олон улсын түвшинд өргөн хэрэглэдэг “хоёр үе шаттай нэвтрэлт, хандалтын эрхийн бодлого, лог хадгалалт” гэх мэт энгийн алхмуудыг зайлшгүй анхаарах хэрэгтэй болно. Энэ бол зөвхөн IT-н асуудал биш, барилгын бизнесийн амьдралын баталгаа.

Амжилтыг тоогоор хэмжсэнээр сахилга бат тогтоно 

Дижитал шилжилтийн гол эрсдэл нь “сайхан уриа” болоод үлдэх. Үүнээс зайлсхийхийн тулд тоон хэмжүүр тогтооно. Жишээлбэл:

●    Тайлан бэлтгэх дундаж хугацаа 30% багассан байх.

●    Баталгаажуулалтын дундаж цикл гуравны нэгээр богиноссон байх.

●    Доголдлын давтан тохиолдол 10%-р буурсан байх.

●    Хуваарь, хоцролтын мэдээлэх системийн үнэн зөвийн нийцэл 0.7-аас дээш байх.

●    Баримтын хувилбар, хандалтын ул мөр бүрэн нөхөгдөж, аудитын шалгалтад бүдрэхгүй болсон байх.

Эдгээр хэмжүүрийг “dashboard” дээр шууд өрнөж байгаагаар харуулбал компани өдөр бүр өөрчлөлтөө мэдэрнэ. Инженерийн хувьд энэ нь цалин нэмэхээс илүү үнэ цэнтэй: ажлын ачаалал багасаж, бодох цагтай болж, урамтайгаар бүтээж чаддаг.

Дүгнэлт: “Гар ажиллагааг машинд, бодох цагийг хүнд”

Монголын барилгын салбар төсөв–хугацаа–чанарын гурвалжиндаа олон жил гацсан. Энэ түгжээг суллах түлхүүр нь хэт нарийн технологийн нэр биш, харин өгөгдлийн урсгалыг цэгцлэх, давтагдсан ажлыг хиймэл оюун ухаан бүхий туслахуудад шилжүүлж, инженерүүдийн бодох цагийг чөлөөлөхөд оршино.

Япон улс i-Construction хөтөлбөрөөрөө бүтээмжийг системээр нь өсгөсөн. Европ, Хятад ч өөрийн нөхцөлдөө тохируулсан дижитал аргачлал боловсруулж байна. Монголын хувьд цахим засаглалын ахиц, хэрэглэгчдийн дижитал хэрэглээний түвшин аль хэдийн бэлэн хөрсөө бүрдүүлсэн. Одоо дутагдаж буй зүйл бол зөвхөн гүүр — тэр гүүр нь интеграци, нэг эх үүсвэрт нийцэл, хөнгөн BIM, ухаалаг агентуудын хэрэглээ юм.

Энэ бол хийсвэр уриа биш. Дэлхийд хэрэгжүүлж буй жишээнүүд харуулж байна.Дижитал урсгалд шилжсэн компаниудын хувьд эхний зургаан сард тайлангийн эргэлт богиносож, нэг жилийн дотор чанарын доголдол мэдэгдэхүйц буурч, хоёр жилийн дараа бүтээмжийн өсөлт тоогоор хэмжигдэж эхэлдэг. Ийм үр дүн Монголд ч боломжтой — учир нь суурь нөхцөл нь (цахим засаглал, хэрэглэгчдийн дижитал түвшин) аль хэдийн бүрдчихсэн. Гол нь энэ боломжийг бодит алхам болгон хувиргах зөв систем, зөв сахилга л дутаж байна.

Эцэст нь инженерийн үнэт зүйл бол түүний бодол, шийдвэр. Гар ажиллагаа бол машинд шилжих ёстой зүйл. Бидний зорилго бол давтагддаг ажлыг агентуудад өгч, инженерүүдийг бодох цагтай болгох. Энэ зарчим л Монголын барилгын салбарыг дараагийн шатанд гаргах гүүр болно.