Даатгал гэж юу вэ? Даатгал нь хувь хүн болон байгууллагын амьдрал, үйл ажиллагаанд тохиолдож болзошгүй санамсаргүй эрсдэлээс үүдэх санхүүгийн хохирлыг бууруулах, нөхөн сэргээхэд чиглэсэн үр дүнтэй хэрэгсэл юм. Энэ нь даатгагч болон даатгуулагчийн хооронд эрх зүйн үндэслэлтэйгээр байгуулагдсан гэрээний харилцаанд тулгуурладаг. Энэхүү нийтлэлээр бид барилгын салбар дахь даатгалын төрлүүдийн талаар болон тэдгээрийн онцлог, ач холбогдлыг авч үзэх болно.

БАРИЛГЫН ДААТГАЛЫН АЧ ХОЛБОГДОЛ

Барилгын даатгал нь барилгын төсөл хэрэгжүүлэх явцад үүсэж болзошгүй гэнэтийн эрсдэлүүдээс үүдэх санхүүгийн хохирлыг бууруулах, төслийн хэрэгжилтийг тасалдуулахгүй байлгах үндсэн үүрэгтэй.

Даатгал нь зөвхөн хөрөнгө хамгаалахаас гадна:

●    Эрсдэлийг урьдчилан тооцох, удирдах хэрэгсэл болж өгдөг

●    Хууль, стандартын шаардлагыг хангахад дэмжлэг үзүүлдэг

●    Хөрөнгө оруулагч, түншүүдийн итгэлийг нэмэгдүүлж, төслийн санхүүжилтийг хялбаршуулдаг

Тиймээс даатгалыг зардал биш, харин төсөл амжилттай хэрэгжих баталгаа, санхүүгийн хамгаалалт гэж үзэх нь зүйтэй.

ДААТГАЛЫН ЭРСДЭЛИЙН ТӨРЛҮҮД

Даатгалын гол зорилго нь эрсдэлийг удирдах бөгөөд даатгуулагчийн хохирлыг санхүүгийн аргаар бууруулах явдал юм. Эдгээр эрсдэлүүд нь төрөл бүрийн шинж чанартай байж болох бөгөөд дараах байдлаар ангилна:

1.    Байгалийн эрсдэл: Байгалийн гамшиг, гэнэтийн үзэгдлээс үүсдэг эрсдэл. Жишээ: газар хөдлөлт, үер, аадар бороо, гал түймэр. Даатгалд хамруулж, хохирлыг нөхөн төлөх боломжтой.

2.    Техник, механик эрсдэл: Тоног төхөөрөмж эвдрэх, ажиллагаа доголдох эрсдэл. Жишээ: экскаватор эвдрэх, цахилгаан доголдох. Даатгал нь засвар, санхүүгийн алдагдлыг нөхдөг.

3.    Санхүүгийн эрсдэл: Мөнгөний урсгал, үнэ ханшийн хэлбэлзэлтэй холбоотой эрсдэл. Жишээ: валютын ханшийн өөрчлөлт, зээлийн хүү нэмэгдэх. Санхүүгийн байгууллагуудын даатгалд хамааралтай.

4.    Нийгмийн эрсдэл: Хөдөлмөрийн чадвар алдах, өвчин тусах, осол гарах зэрэг эрсдэл. Амь нас, эрүүл мэндийн даатгалд хамрагдан санхүүгийн ачааллыг бууруулна.

5.    Хууль эрх зүйн эрсдэл: Гэрээ зөрчих, шүүхийн зардал гарах эрсдэл. Хариуцлагын даатгалд хамрагдаж, эрх зүйн асуудлын санхүүгийн ачааллыг бууруулна.

6.    Хулгайн болон санаатай үйлдлийн эрсдэл: Гуравдагч этгээдийн санаатай үйлдлээс үүссэн хохирол. Жишээ: хулгай, дээрэм, залилан. Автомашин, үл хөдлөх хөрөнгө, ачаа тээврийн даатгалд хамаарна.

7.    Гуравдагч этгээдийн хариуцлагын эрсдэл: Даатгуулагчийн үйл ажиллагаанаас бусдад учирсан хохирол. Жишээ: барилгын осол, зам тээврийн осол, үйлчилгээний чанар. Хариуцлагын даатгалд хамрагдана.

Даатгалын эрсдэлүүд нь салбар бүрд өөр өөр хэлбэрээр илэрдэг ч бүгд ижил зорилготой байдаг. Тэдгээр нь эрсдэлийг урьдчилан тооцоолох, учирсан хохирлыг бууруулах, мөн санхүүгийн хамгаалалт бий болгоход чиглэдэг. Эрсдэлийн оновчтой үнэлгээ нь зөв даатгалын бүтээгдэхүүн сонгох үндэс болдог бөгөөд ингэснээр даатгуулагчид илүү үр дүнтэй, найдвартай хамгаалалтыг авах боломжтой болно.

БАРИЛГА УГСРАЛТЫН ТӨСЛИЙН ДААТГАЛЫН БҮТЭЭГДЭХҮҮНҮҮД

Барилга угсралтын төслийн явцад байгалийн гамшиг, осол, хүний хүчин зүйлээс шалтгаалсан санхүүгийн хохирол үүсэх эрсдэл өндөр байдаг. Иймд дараах даатгалын бүтээгдэхүүнүүдийг хэрэглэх нь чухал юм:

1. Барилга угсралтын бүх эрсдэлийн даатгал

(CAR – Contractor’s All Risks Insurance)

Барилга угсралтын бүх эрсдэлийн даатгал (CAR) нь барилгын ажил гүйцэтгэх хугацаанд үүсэж болох санамсаргүй болон гэнэтийн хохирлоос хамгаалдаг. Энэ даатгал нь барилгын талбай дээр гарах осол, гэмтэл, гал түймэр, дэлбэрэлт, үер, газар хөдлөлт зэрэг байгалийн гамшиг болон материал, бүтээцийн эвдрэл, түр байгууламжийн хохирлыг хамардаг. Энэ бүтээгдэхүүнийг ерөнхий гүйцэтгэгч, захиалагч, хөрөнгө оруулагч болон бусад хамтрагч талууд ашиглах боломжтой байдаг.

2. Гуравдагч этгээдийн хариуцлагын даатгал

(Third Party Liability Insurance)

Гуравдагч этгээдийн хариуцлагын даатгал нь барилгын явцад бусдын амь нас, эрүүл мэнд, эд хөрөнгөд учирч болзошгүй хохирлоос хамгаалдаг. Жишээ нь, барилгын талбайгаас унасан зүйл хөршийн байшинд хохирол учруулах эсвэл иргэн барилгын орчимд явж байгаад гэмтэх тохиолдлуудыг хамардаг. Энэ даатгалыг барилгын гүйцэтгэгчид ашигладаг бөгөөд хот суурин газар хэрэгжиж буй бүх барилгын төслүүдэд зайлшгүй шаардлагатай байдаг.

3. Ажилтны ослын даатгал

(Workers’ Personal Accident Insurance)

Ажилтны ослын даатгал нь барилгын ажилчдын осолд өртсөн үед эдийн засгийн хамгаалалт үзүүлэх зорилготой. Энэ даатгал нь ажил гүйцэтгэх үеэр осолдох, түр хөдөлмөрийн чадвар алдах, нас барах зэрэг нөхцөлүүдийг хамардаг. Хэрэглэгч этгээдүүд нь ихэвчлэн ажил олгогчид бөгөөд хөдөлмөрийн аюулгүй байдлын шаардлагын хүрээнд хэрэгждэг.

4. Техник, тоног төхөөрөмжийн даатгал

(Contractor’s Plant and Machinery Insurance)

Техник, тоног төхөөрөмжийн даатгал нь барилгын талбайд ашиглагдаж буй хүнд техник, тоног төхөөрөмжийг хамгаалах зорилготой. Энэ даатгал нь экскаватор, кран, бетон шахагч зэрэг техникүүдийн ашиглалтын үеийн эвдрэл, гэмтэл, мөн хулгай болон байгалийн эрсдэлээс үүсэх хохирлыг хамардаг.

5. Суурилуулалтын бүх эрсдэлийн даатгал

(EAR – Erection All Risks Insurance)

Суурилуулалтын бүх эрсдэлийн даатгал нь тоног төхөөрөмж, инженерийн байгууламжийг суурилуулах үеийн эрсдэлээс хамгаалах зорилготой. Энэ даатгал нь угсралт, суурилуулалтын явцад үүссэн гэмтэл, мөн туршилт, тохируулгын үеийн алдаа болон инженерийн системийн алдаанаас үүсэх хохирлыг хамардаг.

6. Мэргэжлийн хариуцлагын даатгал

(Professional Indemnity Insurance)

Мэргэжлийн хариуцлагын даатгал нь архитектор, инженер, зөвлөх зэрэг мэргэжлийн хүмүүсийн алдаа, дутагдлаас үүссэн санхүүгийн хохирлыг нөхөн төлөх зорилготой. Жишээ нь, зураг төслийн алдаа эсвэл инженерийн буруу тооцооллоос үүдэлтэй гарсан хохирлыг энэ даатгал хариуцдаг.

7. Барилга ашиглалтад орсны дараах баталгааны даатгал

(Post-construction Insurance)

Барилга ашиглалтад орсны дараах баталгааны даатгал нь барилга ашиглалтад орсны дараа илэрч болох чанарын доголдлоос хамгаалах зорилготой. Энэ даатгал нь бүтцийн эвдрэл, суулт, инженерийн системийн доголдол болон хожуу илрэх гологдол, дутагдлыг хамардаг.

Барилга угсралтын төслүүдэд дээрх даатгалуудыг хэрэгжүүлснээр төслийн амжилттай хэрэгжилтэд чухал нөлөөтэй бөгөөд бүх талын эрх ашгийг хамгаалдаг.

БАРИЛГА УГСРАЛТЫН ХӨРӨНГӨ БА ТҮҮНД ТУЛГАРДАГ ҮНДСЭН ЭРСДЭЛҮҮД

Барилгын төслийг амжилттай хэрэгжүүлэхэд хамгаалах шаардлагатай хөрөнгийг зөв тодорхойлж, учирч болзошгүй эрсдэлийг нарийн таньснаар даатгалын хамгаалалтын хүрээг оновчтой тогтоох боломжтой болно.

Барилга угсралтын үед хамгаалах гол хөрөнгө, хэрэгслүүд:

●    Барилгын ажил, бүтээн байгуулалт Барилгын хийц, бүтээцийн бүхэл бүтэн хэсгүүд, дуусаагүй, дутуу гүйцэтгэлтэй барилга

●    Барилгын талбай дахь хөрөнгөБарилгын материал, бүтээц эдлэл, машин механизм, тоног төхөөрөмж

●    Түр байгууламж Агуулах, оффис, сууц зэрэг түр суурьшуулсан байгууламж

●    Инженерийн дэд бүтэц Ус, дулаан, цахилгааны шугам, түр зам, суваг болон бусад дэд бүтцийн угсралт

Барилга угсралтад тулгардаг үндсэн эрсдэлүүд:

●    Гал, дэлбэрэлт (Fire, Explosion)

FLEXA эрсдэл: Fire (Гал), Lightning (Аянга), Explosion (Дэлбэрэлт), Aircraft damage (Агаарын хөлгийн хохирол) — хөрөнгийн даатгалын хамгийн гол хамгаалалтын хэсэг.

●    Цахилгааны эрсдэлүүд

Хэт ачаалал, богино холболт, хүчдэл хэлбэлзэл

Цахилгаан соронзон орны нөлөө

●    Сантехникийн гэмтэл, ус алдалт

Шугам хоолойн эвдрэл

Мөөгөнцөр, зэврэлт үүсэх

●    Байгалийн гамшгийн эрсдэлүүд

Үер, аадар бороо, газар хөдлөлт

Цасан болон шороон шуурга, аянга Агаарын хөлгөөс үүдэлтэй хохирол (онгоцны сэнсний үлээлт, агаарын тээврийн ослын нөлөө)

ДААТГАЛЫН ҮНЭЛГЭЭ, ҮНЭЛГЭЭНИЙ АРГАЧЛАЛУУД

Даатгалын үнэлгээ гэдэг нь даатгалд хамрагдах хөрөнгө, үйлчилгээ, хариуцлагын үнийн дүнг тодорхойлох процесс юм. Энэ нь даатгалын гэрээний үндэс бөгөөд хохирлыг нөхөн төлөх хэмжээг тодорхойлдог. Үнэлгээ хийхдээ хөрөнгийн үнэ, эрсдэл, нөхөн төлбөрийн хэмжээ, хураамжийг харгалзан үздэг. Үнэлгээний гол хүчин зүйлс: хөрөнгийн төрөл, зах зээлийн үнэ, элэгдэл, ашиглалтын хугацаа, байршил, эрсдэл.

Үнэлгээний аргачлалууд:

●    Зардлын арга: дахин бий болгоход шаардагдах өртөг

●    Зах зээлийн арга: тухайн үеийн худалдааны үнэ

●    Орлогын арга: ирээдүйн орлогоор

●    Ажлын өртгийн арга: төсөл хэрэгжүүлэх шууд зардал

Жишээ: 1000 м² барилгыг 1.5 сая төгрөгөөр м²-ыг барина гэж тооцвол үнэлгээ 1.5 тэрбум төгрөг болно.

Үнэлгээ дутуу бол нөхөн төлбөр хүрэлцэхгүй, хэт өндөр бол хураамж нэмэгдэнэ. Тиймээс үнэлгээг бодитой, нарийн хийх ба жил бүр шинэчлэх шаардлагатай. Зөв үнэлгээ нь даатгуулагчийг хангалттай хамгаалдаг.

ХУУЛЬ, ЭРХ ЗҮЙН ШААРДЛАГА

Хууль, эрх зүйн шаардлага гэдэг нь хувь хүн, байгууллага, төрийн болон төрийн бус этгээдүүдээс заавал биелүүлэхийг шаардсан хуулиар тогтоогдсон үүрэг, хязгаарлалт, журам, стандартуудын цогц юм. Энэ нь нийгмийн хэв журам, шударга ёс, аюулгүй байдлыг хангах үндэс болдог. Хуулийн шаардлага нь Үндсэн хууль, хууль, тогтоол, захиргааны акт, дүрэм журмаар илэрдэг. Эрх зүйн шаардлага нь эдгээр хуулийн заалтыг хэрэгжүүлэх механизм, хариуцлага, хяналт, хэрэгжилтийн хүрээнд тавигдана. Жишээлбэл, барилгын салбарт барилга барихдаа тусгай зөвшөөрөл авах, стандарт норм мөрдөх, хяналт шалгалтад хамрагдах зэрэг нь хууль, эрх зүйн шаардлагын хүрээнд хамаарна.

Эдгээр шаардлагыг биелүүлээгүй тохиолдолд хариуцлага хүлээлгэх, үйл ажиллагааг зогсоох, торгууль ноогдуулах зэрэг хуулийн арга хэмжээ авдаг. Иймд аливаа ажил, үйлчилгээг эрх зүйн үндэслэлтэй, хуульд нийцүүлэн хэрэгжүүлэх нь аливаа эрсдэлийг бууруулах чухал нөхцөл болдог.

НӨХӨН ТӨЛБӨР БА ХАРИУЦЛАГЫН ТУХАЙ 

Нөхөн төлбөр гэдэг нь даатгалын гэрээнд заасан нэг удаагийн хохирлын төлбөр бөгөөд тухайн даатгалын нийт үнэлгээний тодорхой хувиас хэтрэхгүй байх хязгаарлалттай байдаг. Ихэвчлэн нөхөн төлбөрийн дээд хэмжээ нь нийт үнэлгээний 50%-ийг давж болохгүй. Энэ нь даатгалын компани хэт их нөхөн төлбөрөөс сэргийлэх, даатгуулагч өөрөө тодорхой хэмжээний эрсдэлийг хариуцах нөхцөлийг бүрдүүлэх зорилготой.

Хариуцлага гэдэг нь даатгалын гэрээгээр талууд хүлээсэн үүрэг, эрх зүйн болон ёс зүйн шаардлагыг илэрхийлдэг. Даатгуулагч үнэн зөв мэдээлэл өгөх, хохирлыг шуурхай мэдээлэх үүрэгтэй бол, даатгагч нь гэрээнд тохирсон нөхөн төлбөрийг хугацаанд нь олгох үүрэгтэй.

ДҮГНЭЛТ

Барилгын салбарын даатгалууд нь аливаа төслийн санхүүгийн тогтвортой байдал, хууль эрх зүйн хамгаалалт, мөн оролцогч талуудын итгэлцлийг бий болгох чухал хэрэгсэл юм. Монгол Улсад барилгын даатгалын соёл өсөн хөгжиж байгаа бөгөөд олон улсын жишгийг дагасан олон төрлийн бүтээгдэхүүн даатгалын компаниудаар дамжин нэвтэрсээр байна.

Иймд барилгын төсөл хэрэгжүүлэгч, хөрөнгө оруулагч, гүйцэтгэгч байгууллагууд даатгалыг зардал биш, харин эрсдэлээс хамгаалах хөрөнгө оруулалт гэж үзэх нь зүйтэй.