“Алдахаас битгий ай. Алдана л биз. Харин дахин босох зориг  байхад болдог юм” гэж инээмсэглэн ярих гялтганасан алаг нүдтэй бүсгүйг Бадамцэцэг гэдэг. Түүний хэлсэн энэ үгс амьдралын олон аашинд унаж боссоор өнөөдрийг хүрснийг нь илэрхийлэх мэт. Бүсгүй хүн даахааргүй их ачааг үүрч дүүрсээр ажлыг хүнд хэцүү, сайхан муухайгаар нь ялгалгүй шаргуу хөдөлмөрлөсөөр өдий хүрчээ. Түүний бага насанд гэгээхэн мөрөөдөл гэж байсангүй. Мөрөөдөх ч орон зай, эрх чөлөө түүнд олдоогүй. Дуучин, жүжигчин, мисс болохыг мөрөөддөг охидын адил ирээдүйгээ төсөөлнө гэдэг нь түүнд холын од мэт байжээ. “Орхидос” гэдэг Монгол кино байдгийг мэдэх үү? Тэр л кино шиг амьдралыг туулсан. Заримдаа бүр надад зориулаад хийчихсэн юм шиг л санагддаг юм гэж тэр уртаар санаа алдаж, харцаа өөр тийш шилжүүлэх нь нулимсаа дотроо залгиж, сэтгэл нь чимээгүйхэн хөндүүрлэж буйн илрэл мэт яриаг нь сонсон суух надад санагдлаа.. Ухаан орсон цагаасаа л гэр бүл, ээж, аав гэх хүмүүс нь байнга солигдож, нэг айлаас нөгөө рүү үрчлэгдэн амьдарсаар өсвөр насанд хүрчээ. Арван гурван настай өсвөр насны охид зөрүүд зан гаргаж, эрхлэн тунирхаж ээж ааваараа аргадуулж, уйлуулж, дуулуулж өсдөггүй сэн бил үү. Харин Бадамаа энэ насандаа мөнгө олох гэж оёдлын үйлдвэрт утас түүгчээр ажилд орж байж. Угийн сэргэлэн нийтэч хөдөлгөөнтэй охин байсан тул утас түүгчээсээ оёдолчин хүртэл дэвшин ажилласан гэдэг. Их л жоохноосоо биеэ дааж ажил хөдөлмөрийн үнэ цэн, мөнгөний үнэ цэнийг ойлгож биеэр туулж ирсэн тухайгаа, Тэрээр Хүүхэд өөрийн гэсэн орон зайтай өөрийг нь хайрладаг орчинд байж өөрийнхөөрөө өсөж хөгжинө шүү дээ. Надад тийм боломж байтугай алга дарам хувийн орон зайч байгаагүй. Тиймээс хурдан л том болохыг хүсэж хэнээс гуйхгүй хэний ч гарыг харахгүй байх хэрэгтэй гэдэг хэрсүү бодол л байсан санагдаж байснаа хуваалцлаа. Хүн бүр амьдралаа тодорхой үе шатаас эхэлсэн байдаг. Тэгээс нь босгосон хүмүүс ч олон.   Ашгүй нэг том хүн болж өөрийн гэр бүл өөрийн гэсэн гэр оронтой эхнэр хүн, ээж хүн болсон. Миний хүсэж тэмүүлсэн тэр гэр бүл миний төсөөлсөн шиг гэрэлтэй өдрүүд ховор байсан. Үр хүүхэдтэй болж хамтын амьдралаа эхлүүлж орон гэртэй болсон ч тэнд нүд үзүүрлэгдэж өнчин гэж хараалгуулж, тоосонд дарагдаж хагдарсан өдрүүдээсээ ангижрахыг хүссэн. Энэ байдлыг тэвчиж чадаагүйгээсээ өрх толгойлсон ээж болсон гэж хэлж болно. Өөрийн гэж бодож амьдарч байсан гэрээсээ хоёр хүүхдээ дагуулаад гарахад надад очих газар хамаатан садан найз нөхөд нэг ч байгаагүй. Хүмүүст ярьж байгаагүй өөртөө нуучихсан зүйлс их байгаа. Анх удаагаа л ярьж байна. Жуковын таван давхар байрны орцонд хоёр өдөр хоног төөрүүлсэн. Өдөр нь байрны урдах тоглоомын тайлбай дээр хүүхдүүдээ тоглуулчхаад орой нь орц руу нь орж хонодог байлаа. Хамгийн хэцүү үе бол тэр мөч. Зуун төгрөг ч байхгүй надад хүүхдүүддээ өгөх хоол юу байх вэ дээ. Айлуудын гаргасан хог дотроос боорцог, талхны үйрмэг түүж, хоёр хүүхдэдээ өгч сууна гэдэг... тэр мэдрэмжийг үгээр илэрхийлэх аргагүй.  Энэ  хоёрхон хоногт юу эсийг бодох билээ дээ. Түмэн бодол. 

Хэдий өөрийн шийдвэр байсан ч эхлээд хүн эвлэрч, үнэнтэйгээ нүүр тулж чаддаггүй юм билээ. Амьдралаас зугтмаар, газрын гаваар ормоор санагдаж байсан үе. Хулчийсандаа “Үхчихье энэ нь хамгийн амар юм байна” гээд үхэх тухай бодож байсан үе бий. Эх хүн үхэж чадахгүй юм билээ. 'Би үхчихвэл, миний хоёр хүүхэд яах вэ?' гэсэн бодол цээжнээс нэг зүйл уячих шиг болсон. Тэр нь магадгүй миний туулсан Орхидос киноны түүх байх. Тэр мөчөөс 'Чи ийм арчаагүй, зөвхөн өөрийгөө боддог хүн гэж үү? Үгүй ээ, Бадамаа. Чамд боломж бий. Чи хийхгүй бол өөр хэн хийх юм бэ?' гэж өөрийгөө шахаж, зоригжуулсан. Тэгээд л нэг том шийдвэр гаргасан… амьдаръя гэж. Энэ шийдвэр өөрөө амьдралын минь хамгийн том ялалт байсан.  Тэр өдрөөс хойш бүх зүйлс сайн сайхан болчихсон уу гэвэл үгүй.  Тэр үед ажлын зар гээд 1500 төгрөгийн сонин  байсан байх аа. Тэр зараас хүүхэдтэй хүн ямар ажил хийж болох вэ гэж л хайсан. Хайж, хайж орцны жижүүр байж болох юм байна гээд хэд, хэдэн газар очиж уулзсан. Хүүхэдтэй гэхээр их дургүй байсан ч би чадна аа гэж гуйж байж л ажилд орж байлаа. Үнэхээр хичээж ажилласан. Та нар мэдэх байх шатны доор нэг жижиг өрөө гэх юм уу агуулах гэх үү зүйл байдаг байсан даа… тэрний цонхоор өдийхөн жоохон хоёр үр минь ээжийгээ хараад үлддэг байсан. Одоо ч санаанаас гардаггүй. Жижүүрээр зургаан сар ажилласан байх.  Ажиллах хугацаандаа гэр түрээслэх мөнгө цуглуулж чадсан. Түүндээ урамшиж өөрийн гэсэн гэртэй болно оо гээд хөдөлмөрлөсөн.  Гэр түрээслэх мөнгө хуримтлуулчхаад, түрээсийн гэр хайж байхад Рояал телевизийн сэтгүүлч Доржоо зураглаач Батаа нар хандивын аян өрнүүлж дөрвөн ханатай гэртэй болгож өгсөн. Тэр хоёрт үнэхээр их баярласан шүү гэж хэлмээр байна. Хамгийн том асуудлыг маань шийдэж өгсөн. Хандивт нэгдсэн бүх хүмүүстээ үнэхээр их баярлаж явдаг. Тэр дөрвөн ханатай гэрээс л эхэлж миний амьдрал өндийж эхэлсэн дээ.  Гэртэй болчихсон хүн чинь хоёр хүүхдээ цэцэрлэгт өгчхөөд Нарантуул 2 дээр хоол хийж зардаг боллоо. Будаатай шөл банштай цай хийгээд зарна. Ашиг нь арван мянган төгрөг. Түүгээрээ дараагийн хоолны орц материалаа аваад үлдсэнээр нь бид гурав чинь хангалттай болгодог л байлаа. Цэцэрлэгт хүүхдүүдээ зөөнө, хоолоо хийнэ, зарна, материалаа авна, хүүхдүүдээ цэцэрлэгээс нь авна, хоолны материалаа бэлдэнэ гээд бүгдийг төлөвлөөд амжуулж сурсан. Өөд уруугүй ажиллаж байж дөрвөн ханатай гэрээ түрээсийн байшин болголоо. Тухтай гэж жигтэйхэн. 

Байшингаас нийтийн байранд ороод, нийтийн байрнаас хажуу өрөөнд,  хажуу өрөөнөөс, жинхэнээсээ өөрийн гэсэн гал голомттой болж чадсан. Энэ бүхнийг бүтээхийн тулд хийж чадахаасаа чадахгүй хүртэл бүгдийг хийсэн. Шантрах үе зөндөө л байсан. Гэхдээ үүнийг л давчихвал дараа нь болох байх гэсэн хөлс нулимс шингэсэн өдрүүдийн ард гарч чадсан байна. Зарим зүйлийг даваад гарч байна гэдэг чинь хатуужиж байна гэсэн үг юм билээ. . Монголчууд малчин хүн мянган мэргэжилтэй гэж ярьдаг даа. Харин би барилгын салбарт обойчин болтлоо бараг мянган зүйлийн ажлыг л хийж үзсэн мэт санагдаж байна. Олон төрлийн ажил хийхийн хажуугаар давхар өөрийгөө хайж явсан бололтой. Хэн нэгэнд бас өөртөө гомдохоо больсон байна. Хөдөлмөрийн ачаар хүчирхэг болсон байна гэж хэлж болно. Барилгын салбарт ажиллаж эхэлсэн түүх гэвэл, барилгын ажилчдын тогоочоор орсноос эхлэх байх. Гадна фасадны ажил хариуцсан бригадад тогооч хийгээд гурав л хоносон. Фасад хийж байгаа люлкан дээр гарч үзмээр санагдаад болдоггүй. Ахлахдаа хэлж байгаад зөвшөөрөл аваад суулаа. Гурван давхар хүртэл яваад би бууя аа гэж орилж байлаа. Тэгж орилж байсан хүн долоон жил гадна фасадны шаварчин хийсэн шүү дээ итгэмээргүй байгаа биз. Дараа гадна ажлаасаа дотор засал руу ороод ажилласан. Дотор гаднагүй бүх ажилд суралцсаар энэ салбарт 15 жил ажилласан байна. Компанийн ажилтан байсан гэсэн үг л дээ.  Одоогоос яг гурван жилийн өмнө ажил тарсны дараа обойн халтуур хийж эхэлсэн. Сүүлдээ ер нь хувираа ажиллаж үзье гээд дотор засал чимэглэл буюу ихэнхдээ обойгоор дагнаад ажилласан. Дотор засал бол хүний нүдэнд ил алдаа мадаг өө сэв бүгд торойгоод л харагддаг ажил. Түүнийг хийж үзсэн хүн л ойлгоно. Обой наах гэдэг үгний цаана өчнөөн дамжлага гүйцэтгэл явж байдаг. Обой хуулах онгорхой цоорхой замаск татах, айлын том том тавилгыг нааш цааш нь зөөхөөс эхлээд.. Нүдэнд харагдахгүй ажил ихтэй. Тавилгуудыг өөрөө нааш цааш нь түлхэж зөөж байж үндсэн ажилдаа орно.  Би чинь бараг эрэгтэй хүн шүү дээ. Гэнэт л сумын начин заан шиг л болчихно. Нааш цааш нь өргөж зөөгөөд л гүйгээд л. (инээв) 

Би өөрийн сошиал хаяг дээр өөрийн хийсэн ажлаа идэвхтэй оруулдаг. Өнөөдөр энэ айлын засварын ажлыг эхлүүллээ, дуусгалаа гээд. Хүмүүсийн гаргаж буй сэтгэгдлүүд ихэнхдээ эерэг байдаг. Ямар гоё юм бэ? Ямар сайхан засварлаа вэ гэдэг. Зарим нь бол нээх үнэлэхгүй. Үгүй ээ маш сайн гүйцэтгэлтэй маш хариуцлагатай байж байж энэ ажлыг хийнэ. Ухаан зарцуулна шүү. Амсар нь аль нь мэдэгдэхгүй л наах хэрэгтэй шүү дээ. Туслах хиймээр байна гэсэн хүсэлт өдөрт арав хориороо ирдэг. Гэхдээ хэн бүхэн хийж чадах нь ховор байдаг. Тантай хамт ажиллаж болох уу, тан шиг обой нааж сурмаар гэсэн хүмүүс их . Би тэг ээ. Ирээд ажиллаад үз. Үнэхээр чадаж байвал, бүгдийг нь заагаад өгье гэдэг юм. Би гурван жилийн хугацаанд арав гаруй хүнийг энэ ажилд сургаж байнгын ажлын байртай болгосон байна. Ихэнх ирж байгаа хүмүүс маань гүйцэт ажлыг сурахгүй ерөнхийд нь аан ингээд хийчих юм байна. Одоо ёстой обой наагаад баяжаад алаад өгнөө гээд хэл сураггүй алга болдог хүмүүс ч байна. Би чадна болоод л хаяад явчихдаг нь жоохон хэцүү санагддаг.  Обой наах чинь тийм амар ажил биш байхгүй юу. Авахыг нь аваад хаяхыг нь хаяад нүүр улайхгүй явбал болж байна.  Хаа нэг хүмүүс адилхан л засалчин хийж байж энэ хүүхэн одоо юугаараа илүү гэж сошиалд өөрийгөө зарлаад байдаг юм гэдэг. Гэхдээ сошиалд өөрийн ажлаа таниулж байгаа ч гэсэн хүний давуу тал биз дээ. Хэн идэвхтэй байна. Тэр ажил олж чадна. Тэр хүмүүс ч гэсэн хийсэн ажлаа цахимд нийтлээд явж болно шүү дээ. Хамгийн гол нь буух хаягтай буцах эзэнтэй байх гэдгээрээ өөрийнхөө жинхэнэ хаягаас зураг пост хийдэг байх хэрэгтэй. Би ч өөрийнхөө албан ёсны хаягаас пост оруулдаг. Бусад хүмүүс хуурамч хаягаас ажил хийх зар оруулж айл өрхийг хохироосон тохиолдол гараад байх шиг харагддаг. Хамгийн гол нь хүний итгэл. Нэмэх нь нямбай чамбай л байх хэрэгтэй. Цаг хугацааг бүр сайн баримталдаг байх хэрэгтэй. Би өөрөө энэ зарчмыг ягштал баримталж ажилладаг. Тиймээс ч надад итгэж захиалга өгдөг хүмүүс ихэссэн. Жилийн 365 хоногийн 270- аас 280 өдөр нь ажилтай байдаг. Тэгэхээр амрах завгүй л ажиллаж байна гэсэн үг биз дээ. 

Хоёр өрөө байрны обой наах, хана тааз замаск татах ажлыг хамгийн хямдаар л хийдэг. 750 мянган төгрөгөөс 950 мянган төгрөгийн хооронд хийнэ. Тэгээд тухайн айлын байрны хэмжээ элэгдэл хорогдол таазны өндөр дан нуруу багана их байвал бага зэрэг нэмэгддэг.  Завсар хийлгэж байгаа айлууд маань надаар обойгоо их сонгуулдаг. Тиймээс сүүлийн үед өөрөө обойн дэлгүүртэй болчихвол гэсэн мөрөөдөл байна. Хамаг зүйлээ л энэ тэндээс гүйж цуглуулж байгаа юм чинь дотор засал хийхэд юу хэрэгтэй байдаг уу тэр бүгдийгээ оруулж ирээд зардаг болчихвол гээд бодоод байгаа.. Гадуур обой 60 мянга гэвэл 50 мянгад зарчихъя. Надад ч манай үйлчлүүлэгчид ч гэсэн хэрэгтэй.   Миний бас нэг чадвар бол төсөөлөх чадвар. Гурван жилийн өмнө би байрнаас илүү машинтай болох юм сан гэж их төсөөлдөг, боддог байсан. Яг л  машинтай болчихсон юм шиг багажаа энд нь ингэж тавина. Обойгоо ингээд ачна гээд л.. Яагаад гэвэл ажилд хэрэгцээтэй багаж, обой гэх мэт зүйлээ бариад алхаад эсвэл автобусанд суугаад явах үнэндээ хүнд байсан. Тэгээд л машиндаа хамаг зүйлээ ачаад ажилдаа явна даа гэж төсөөлдөг байлаа. Өөрийнхөө төсөөлсөн машинаа авахын тулд алхам хийж эхэлсэн. Өдөр бүр олсон орлогоосоо тодорхой тоогоор хуримтлал үүсгээд хадгалж эхэлж байсан. Зорьсон байхад бүтдэг л юм билээ. Одоо машиндаа хамаг зүйлээ ачаад ажилдаа явж байна. Дараа нь нэг өрөө ч хамаагүй байртай болъё гэж төсөөлж мөрөөдөж эхэлсэн. Толгой дотроо тавилгынхаа байршлыг өрөөд л засаж тохижуулаад…  Хүүхдүүд том болно тэгэхээр нэг өрөө бол бас хэцүү юм байна гурван өрөө байвал сайхан даа гэж зөндөө бодсон. Дураараа бодно төсөөлнө. Бодол биеллээ олдог л юм билээ. Одоо өөрийн бодсон байршилдаа өөрийн бодсон байрандаа амьдарч байна. Байрныхаа зээлийг гурван жил төлчихвөл миний эд болох гээд л байна.  Дараа нь өөр зүйл төсөөлж бодох зүйл зөндөө байгаа учир жаахан шаргуу хөдөлмөрлөх хэрэгтэй байгаа. Хүүгээ Германд архитектураар сургаад охиноо Солонгост эмчээр сургаад, өөрөө зээлүүдээ дуусгачихсан аялмаар байна. Тиймээс их хөдөлмөрлөж бага багаар хуримтлуулж байна. Миний хувьд төсөөлж байгаагүй мэргэжлээрээ өнөөдөр өдийтэй амьдарч байна. Ердөөсөө энэ салбарт амжилттай ажиллана гэж бодож байгаагүй юм байна лээ. Тэвчинэ зүтгэнэ болгоно гэсэн бодолтой сэтгэлтэй байвал үнэхээр өгөөжтэй салбар. Обой наагаад Солонгост ажилласнаас өндөр орлого олж болдог юм байна гэдгийг өөрийн биеэр харлаа.  Гэхдээ хамгийн гол нь хийж байгаа зүйлдээ эзэн нь болж чадсан үед. Түүнээс их мөнгө л ольё гээд л хуйлраад орж ирэх юм бол ганц өдөр битгий хэл ганцхан цагийн дотор л шантраад гараад гүйнэ. Хөлсөө урсгаж байж мөнгө олдог байхгүй юу. Нээрээ намайг аймар их мөнгөтэй гэж боддог байх. Өдөрт нэлээн хэд мөнгө зээлээч памперс авах гэсэн юм. Машин эвдэрчихлээ, хүүхэд өвдчихлөө гээд мөнгө асууна. Туслах нэгэнд нь тусалдаг байлаа. Тэгээд блоклуулчихдаг. Одоо ч итгэхээ больсон доо. Олсон орлогоосоо миний туулсан амьдралтай адилхан ганц нэг ээжүүдэд тусалдаг болсон. Тэр амьдралыг би мэддэг учраас туслахад тэр үеийн өөрийгөө аргадаж байгаа мэт санагддаг. Миний туулж яваа амьдралыг надаас өөр хэн ч мэдэхгүй бас мэдрэхгүй. Үнэн гэвэл энэ. 

Үхэх тухай бодож зүрхэлж байсан би одоо үхэхээс үнэхээр айдаг. Өвдөхөөс ч айдаг болчихсон байна. Амьдралд хайртай болж буйн илрэл юм уу даа. Хүн хичээвэл амьдралыг тэгээс нь босгож чаддаг шүү гэдгийг л нэг ч гэсэн хүн миний амьдралаас олоод хараасай гэж бодсон доо ярьж сууна. Миний хувьд нөхрөөсөө салж өөрөө хоёр хүүхдээ аваад өндийлгөөд явж байгаагаас өөрөөр ялгараад байгаа зүйл байхгүй л байх. Гэхдээ нэг хүн ч гэсэн хөдөлмөрлөхийн сайхныг олж хараасай гэж хүссэн дээ туулж яваа амьдралынхаа үнэн мөнийг ярилаа.. Ямар ч айлын хүүхэд яаж ч яваа билээ. Хэрэгтэй хүнд нь хэрэг болох болтугай хэмээн ярилцлагаа дуусгасан юм….

Бүгдийг өөрийн гараар бий болгож, өөрийн хүчээр бүтээнэ гэдэг ямар үнэ цэнтэй вэ гэдгийг өөрийн оршихуйгаараа харуулсаар яваа түүний түүхийг хүргэлээ. 

Мөрөөдөлдөө зорилгодоо шантрахгүй, зогсохгүй байгаа нэгэн шалтгаан нь бяцхан Бадамцэцэгийн тэвчээртэйгээр туулсан цаг мөч байж мэдэх юм. Дараагийн шалтгаан нь түүнийг хувирахгүйгээр хайрладаг хоёр сайхан үр нь байж. Тэрээр он цагийн тоосонд хуучирсан бусдын гэрийг нүд унагам болгодог шигээ өөрийнхөө сэтгэлийн гүнд нуусан хар барааныг бас засаж чимэглэж яваа мэт. Гэхдээ,  аль алийг нь тэр чаджээ.