Энэ удаагийн VIP ярилцлагын зочноор  УИХ - ын гишүүн Г.Лувсанжамцыг урилаа. Тэрээр Японы Токиогийн их сургуульд хот төлөвлөлтийн инженерийн чиглэлээр магистр, докторын зэрэг хамгаалсан бөгөөд мэргэжлээрээ олон улсын туршлага хуримтлуулсан нэгэн. Түүний баримталж буй зарчим нь мэргэжилтэн төвтэй, зөвлөх үйлчилгээнд суурилсан эрх зүйн орчныг бүрдүүлэх, хот төлөвлөлт, утаа, түгжрэлийн асуудлыг олон улсын туршлага, шинжлэх ухаанд суурилсан шийдлээр зохицуулахыг зорьж байгаа юм.  

Архитектор мэргэжлийг сонгоод оюутан болсон тэр цаг үеэс тань ярилцлагаа эхэлье гэж бодож байна. Мэргэжлээ хэрхэн сонгосон бэ? 

  Би бага байхаасаа барилга, бүтээн байгуулалтын чиглэлийн мэргэжилтэй болно гэж боддог байсан учраас Токиогийн Политехникийн их сургуульд архитектораар суралцсан. Бакалаврын дипломоо гэр хорооллын талаар буюу төвлөрсөн бус тархмал эх үүсвэртэй дэд бүтцээр гэр суурин газрын нөхцөлийг хэрхэн сайжруулах талаар судалгаа хийж байсан. Энэ үед манай удирдагч багш Улаанбаатар хотын гэр суурин газар их сонирхолтой юм байна гээд Монголд хамтарсан судалгаа хийх санал тавьсан юм. Ингээд тухайн үед барилгын зураг төслийн компанид давхар ажиллаж байх үедээ 2011-2016 оны хооронд багштайгаа хамт судалгаа хийж байсан. 

Судалгааны явцад Улаанбаатар хотын утааг багасгах, түгжрэлийг бууруулах гэх мэт олон асуудлыг шийдвэрлэхэд архитектор байх хангалтгүй гэдгийг ойлгож 2016 оноос Токиогийн их сургуульд Хот төлөвлөлтийн инженерээр  магистрын зэрэг эзэмшиж, цаашид үргэлжлүүлэн докторын зэрэг хамгаалсан.

Докторын зэрэг хамгаалах нь шинжлэх ухаанд өөрийн гэсэн хувь нэмрээ оруулаад, тодорхой ахиц дэвшил, үр дүн гаргадаг. Таны судалгааны шинэлэг, ололттой тал юу байсан бэ? 

Миний докторын судалгааны сэдэв бол пост-социалист улс орнуудын хот төлөвлөлтийн тогтолцооны харьцуулсан судалгаа байсан. "Пост-социалист улс" гэдэг нь социалист нийгмээс зах зээлийн эдийн засаг болон ардчилсан улс төрийн системд шилжсэн улсууд юм. Хот төлөвлөлтийн тогтолцоо гэдэгт Газрын тухай хууль, Барилгын тухай хууль, Хот байгуулалтын тухай хууль, Эдийн засгийн хөгжлийн бодлого, Хүн амын шилжилт хөдөлгөөн зэрэг таван үндсэн зүйлийг авч үзсэн бөгөөд эдгээр хууль, төрийн бодлогууд нь Зүүн европ, Төв азийн улс орнуудад хэрхэн өөрчлөгдөн, шинэчлэгдэж ирсэн талаар харьцуулсан гэсэн үг. Гол зорилго нь Монгол Улстай харьцуулан бид цаашдаа юун дээр анхаарах ёстой вэ гэдгийг гаргаж ирэхийг зорьсон. 

 Зүүн Европын улсууд Зөвлөлт Холбоот Улс (ЗХУ) - аас салсныхаа дараа Европын холбоонд элсэхийн тулд холбооноос тавьсан шаардлагуудыг биелүүлэх хэрэгтэй болсон. Өөрөөр хэлбэл иргэдийн оролцоотой бүсчилсэн хөгжлийг хэрэгжүүлж, нийгэмд чиглэсэн хөрөнгө оруулалтын төслүүдийг хэрэгжүүлэхийн тулд дээр дурдсан хуулиудыг шинэчилсэн. Үүнийг дагасан Эстони, Латви, Чех, Унгар зэрэг улсууд автоматаар ийм тогтолцоонд шилжиж хөгжсөн. 

Харин Казакстан, Узбекистан, Тажикстан, Киргиз гэх мэт төв азийн улс орнууд тийм шахалт, шаардлага байгаагүй учраас хуучин тогтолцоо нь бараг хэвээр үлдсэн. 

Монгол (1990 онд), Хятад(1978 онд), Вьетнам (1986 онд) гурван улсын хувьд хүн амын шилжилт хөдөлгөөнд хязгаарлах бодлого хэрэгжүүлж байсан бөгөөд эдийн засгийн хөгжлийн хувьд төвлөрсөн төлөвлөгөөт эдийн засгаас чөлөөт эдийн засаг руу шилжсэн зэрэг адил талуудтай. Тиймээс энэ гурван улсыг төлөөлүүлэн Улаанбаатар, Бээжин, Ханой гэсэн гурван хотын хот төлөвлөлтийн тогтолцоог харьцуулж судалсан. Тухайлбал, энэ улсуудын Газрын тухай хууль, Барилгын тухай хууль, Хот байгуулалтын тухай хууль болон эдийн засгийн бодлого хэрхэн өөрчлөгдөж, эдгээр нь хотжилтод хэрхэн нөлөөлсөн бэ гэдэг өнцгөөс харж, хотуудын хөгжлийн ижил төстэй болон ялгаатай талуудыг тодорхойлохыг зорьсон юм.

 Адил төстэй талуудын нэг бол олон төрлийн төлөвлөгөөнүүдтэй байсан. Жишээ нь Бээжин хот гэхэд 83 өөр төлөвлөгөөтэй байв. Эдгээр төлөвлөгөөнүүд нь хоорондоо зөрчилдөж, аль нь ч бүрэн хэрэгжээгүй. Монгол Улсад ч энэ байдал тод ажиглагдаж байгаа. Гэвч Хятад улс үүн дээр арга хэмжээ авч, төлөвлөгөөнүүдээ нэгтгэж эхэлсэн бөгөөд цорын ганц төлөвлөгөөтэй байх бодлого хэрэгжүүлж, богино хугацаанд хөгжсөн. Энэ нь Монгол Улсын "Алсын хараа-2050" бодлоготой төсөөтэй юм. 

Өмнө нь төвлөрсөн төлөвлөгөөт эдийн засгийн үед төр, засаг бүх төлөвлөгөөг гаргаж, хэрэгжүүлдэг байсан. Гэвч энэ тогтолцоо ямар ч улсад амжилтад хүрээгүй. 

Тиймээс ирээдүйд цорын ганц, нэгдсэн төлөвлөгөөтэй байх нь чухал бөгөөд төлөвлөгөөг боловсруулах, батлах үйл явцад иргэд болон хувийн хэвшлийн оролцоо олон талт хамтын ажиллагаанд суурилсан байхаас хамаарна гэж судалгаагаар дүгнэсэн. Энэ дүгнэлт нь зөвхөн академик түвшинд бус, бодлогын хэрэгжилт, шийдвэр гаргалтад шууд тусгалаа олох боломжтой гэж үзсэн учраас энэ талаараа шинэлэг судалгаа болсон гэж багш нар маань дүгнэсэн. 

Ажлын гараагаа хэрхэн эхэлж байсан бэ? 

Их сургуулиа төгссөний дараа, 2011–2016 онд Монголд зураг төслийн компанид ажиллаж эхэлсэн юм. Ихэвчлэн хотхон, хорооллын төлөвлөлт боловсруулах чиглэлээр ажиллахын зэрэгцээ Багануур дахь их сургуулийн хотхоны ерөнхий төлөвлөгөө, Оюу толгойн ил уурхайн дэд бүтцийн төлөвлөлтийн төсөл зэрэг ерөнхий төлөвлөгөөний томоохон ажлуудад оролцсон. Энэ туршлага маань дараа дараагийн судалгааны ажилд маш их хэрэг болж, хот төлөвлөлтийн чиглэлээр академик түвшинд гүнзгийрүүлэн суралцах ёстой гэдгээ ойлгосон. 

2021 онд докторын зэрэг хамгаалсныхаа дараа аль байгууллагад ажиллах вэ гэдэг дээр нэлээд бодож, эргэлзэж байлаа. Эцэст нь олон улсын түвшинд бодлого боловсруулах, системийн шинэчлэл хийх чиглэл рүү илүү туршлагатай болохыг хүссэн. Мөн докторын судалгаагаар судалсан улс орнууддаа очиж ажиллах нь зөв гэж бодсон. 

Ингээд Японы хамгийн том зөвлөх үйлчилгээний компани болох Nippon Koei-д ажиллаж эхэлсэн юм. 6000 гаруй инженер, мэргэжилтэнтэй, дэлхийн 30 гаруй улсад салбар бүхий тус компани нь засгийн газар, хотын захиргаа, орон нутгийн удирдлага, хувийн хэвшил, иргэдэд зөвлөх үйлчилгээ үзүүлдгээрээ онцлог. Ийм өргөн цар хүрээтэй үйл ажиллагаа нь надад онцгой сонирхолтой санагдсан юм. 

Энд гадаад төсөл хариуцсан менежерээр томилогдон, Японы Дэд бүтцийн яам болон Гадаад хэргийн яамны бодлогын баримт бичиг боловсруулах ажилд оролцсон. Мөн ЖАЙКА болон Азийн Хөгжлийн Банкны санхүүжилттэй төслүүд дээр ажиллах боломж гарсан. Бодит туршлага хуримтлуулсан гол төслүүдэд Камбож, Тайланд, Вьетнам, Украин, Турк зэрэг улсуудын сэргээн босголтын төсөл, түүнчлэн Латин Америкийн Гондурас, Гватемал, Карибын бүсийн Барбадос хотуудын хот төлөвлөлтийн төсөл багтаж байна.

Хот төлөвлөлт нь хууль, эрх зүй, эдийн засгийн бодлого, байгаль орчны нөхцөл, соёлын ялгаа, хэл зэрэг олон чиглэлийг хамардаг өргөн цар хүрээтэй салбар юм. Иймээс энэ чиглэлд ажиллахын тулд төрөл бүрийн салбарын өргөн мэдлэг шаардагдана. Надад үргэлж сорилт болж ирсэн ч, нөгөө талаар маш сонирхолтой, баялаг туршлага хуримтлуулах боломж болсон гэж бодож байна. Тэр ч утгаараа ажлын ачаалал хэдий өндөр байсан ч ажилдаа дуртай хэвээр байсан боловуу. 

Тухайн үед Нийслэлийн Засаг даргын Тамгын газартай хамтран ажиллаж, судалгааны үр дүнгээ танилцуулж, олон улсын туршлага хуваалцах уулзалтуудыг тогтмол зохион байгуулдаг байлаа. Хотын дарга солигдсон ч салбарын мэргэжилтнүүд хоорондын хамтын ажиллагаа уулзалтуудыг онлайнаар үргэлжлүүлж, Улаанбаатар хотод хэрэгжих боломжтой төслүүдийг хэрхэн илүү үр дүнтэй хэрэгжүүлэх талаар гадаадад ажиллаж буй мэргэжилтнүүдийн бодит туршлагыг сонсож, харьцуулалт хийх зорилгоор ийм уулзалтуудыг тогтмол зохион байгуулдаг байсан учраас Монголд хэрэгжиж буй төсөл, хөтөлбөрүүдийн талаар мэдээлэлтэй байдаг байсан.

Мэргэжилтэн нь өөрөө хариуцлагаа үүрдэг тогтолцоо бүрдвэл зөвлөх үйлчилгээ хөгжиж, хариуцлагын систем бий болно

Та Япон улсад мэргэжлээрээ амжилттай ажиллаж, карьераа өсгөх боломжтой байсан хэдий ч яагаад улс төрийн салбарт орж, Монголдоо ирэх шийдвэр гаргасан бэ? 

2021 онд Японы зөвлөх үйлчилгээний компанид ажлын ярилцлагын үеэр “Би 40 нас хүрээд Монгол Улсдаа буцаж ажиллана. Тэр хүртэл танай компанид ажиллая. Дараа нь Монголд танай компанийн салбарыг нээмээр байна” гэж хэлж байсан. Тухайн үед удирдлагууд маань “ямар том амбицтай нөхөр вэ” гэсэн байдлаар шоолонгуй хүлээж авсан. /инээв/ 

Анхнаасаа л Монголдоо очиж, өөрийн мэдлэг туршлагаа нутагтаа ашиглаж, тодорхой асуудлыг шийдэхэд гар бие оролцоно гэж боддог байсан. Хот төлөвлөлт, утаа, түгжрэл зэрэг нийгмийн томоохон асуудлыг шийдэх тал дээр ажиллах нь миний гол зорилго байсаар ирсэн. Тэр зорилгод хүрэх боломж нь төлөвлөсөн хугацаанаас маань арай эрт олдсон. Аливаа ажлыг эрт эхэлнэ гэдэг нь өөрөө давуу тал. Нэгэнт боломж гарсан учраас “Одоо л ханцуй шамлаад, эхлүүлэх цаг нь иржээ” гэж бодож байна. 

Та УИХ-д барилга, хот төлөвлөлтийн салбарыг төлөөлж байгаа цөөн мэргэжилтнүүдийн нэг. Салбар руу чиглэсэн ямар ажлуудыг хийе гэж төлөвлөж байна вэ?

Би жагсаалтын гишүүн учраас зөвхөн салбарын бус, бүх иргэдийн төлөөлөл гэж боддог. Гэхдээ барилга, хот байгуулалтын салбарын мэргэжилтэн хүний хувьд, энэ салбарын хөгжлийг урагшлуулахын тулд зоригтой дуугарч, бодлогоор дэмжих үүрэгтэй гэж харж байна. Тиймээс сүүлийн үед барилгын салбарын мэргэжлийн холбоодтой 2–3 долоо хоногт нэг удаа уулзаж, Барилгын тухай хууль, Хот байгуулалтын тухай хуульд оруулах шинэчлэл, салбарын хөгжлийг хойш нь татаж буй төрийн хүндрэл, хүнд суртал, зохицуулалтын доголдлыг ярилцаж байгаа.

Төр хэтэрхий олон түвшинд хяналт, магадлал, зөвшөөрөл гээд оролцож байгаа. Энэ нь авлига, хүнд суртлыг бий болгоод зогсохгүй архитектор, инженерүүд, мэргэжилтнүүдээ захиалагч ч, төр ч үл ойшоох нөхцөл үүсгэж байна. Захиалагч тухайн мэргэжилтний үгийг сонсохгүй байгаа нь эцсийн шийдвэрийг төрийн албан хаагч гаргадагтай холбоотой. Хэрвээ мэргэжилтэн нь өөрөө хариуцлагаа үүрдэг тогтолцоо бүрдвэл зөвлөх үйлчилгээ хөгжиж, хариуцлагын систем бий болно. Энэ бол суурь өөрчлөлт. олон улсын жишигт, ялангуяа хөгжсөн орнуудад зөвлөх хүн өөрөө хариуцлагаа үүрдэг тогтолцоо бий. Жишээ нь, Япон улс 200 жилийн өмнөөс ийм тогтолцоог бүрдүүлсэн. Энэ нь зөвлөх үйлчилгээний чанар, мэргэжлийн ёс зүй байнга дээшилж, салбар бүхэлдээ тогтвортой хөгжих боломж бүрддэг.

Үүнээс гадна ЖДҮ эрхлэгчдийн 11% нь л одоогоор барилгын салбарт ажиллаж байна. Харин дэд бүтцийн асуудлаа шийдэх, орон сууцжуулах, утаа, түгжрэлийг бууруулах, мега төслүүдийг хэрэгжүүлэх зэрэг үндэсний хэмжээний зорилтуудыг хэрэгжүүлье гэвэл энэ тоо дор хаяж 20% болох ёстой. Өөрөөр хэлбэл ЖДҮ эрхлэгч 5 компани бүрийн 1 нь барилга бүтээн байгуулалтын салбарын компани байх, бодлогын дэмжлэг хэрэгтэй байна. 

Түүнчлэн барилгын салбарт ажиллаж буй инженер, мэргэжилтнүүдийн тоо ч хангалтгүй, нийт ажиллагсдын 7 хувь нь энэ салбарт ажиллаж байна. Хот төлөвлөлтийн мэргэжилтэн 100 хүрэхгүй, архитектораар идэвхтэй ажиллагсад 1000 хүрэхгүй, бүх төрлийн инженер нийлээд 20 мянгад ч хүрэхгүй байна. Бид томоохон мега төслүүдийг хэрэгжүүлэхийн тулд энэ тоог дор хаяж 40–50 мянгад хүргэх шаардлагатай.

Алийн болгон бид гаднын эксперт, гадаадын компанид хандаж, хүлээж суух вэ? Өөрсдөө дотоод нөөц бололцоогоо бүрдүүлж байж, эдийн засгийн хувьд үр ашигтай, бие даасан хөгжил рүү орно. Иймд барилгын салбарыг эдийн засгийн бодлогын төвд авч үзэх шаардлагатай. ЖДҮ хөгжүүлэх сан өнгөрсөн 20 жил зөвхөн газар тариалан, хөдөө аж ахуйд чиглэсэн. Харин одоо олгогдож буй санхүүжилтийн 25%-ийг барилгын салбарт чиглүүлье гэдэг саналыг бодитоор гаргаад явж байна. Бүсчилсэн хөгжил ярьж л байгаа бол үйлдвэрийг барих, орон сууц барих ажлыг барилгачид л хийнэ шүү дээ. Энэ утгаараа барилгын салбарыг бодлогоор онцгойлон дэмжих ёстой. 

Гэхдээ зөвхөн төрийн бодлого хангалтгүй. Манай салбарынхан нэгдэж чаддаггүй, хоорондоо өрсөлдөөд, бие биенийгээ дэгээдэж унагаад байгаа харагддаг. Иймд мэргэжлийн холбоодын уулзалтаар салбарынхан маань "нэгдмэл дуу хоолойтой, нийтлэг ойлголттой" болох талаар хөндөж байна. Өөрсдөө хуулиа уншиж, ойлгож, өөрчлөлт хийх санаачилгыг хамтдаа гаргаж, төрийг шахах хэрэгтэй. Зарим нь төрийн албан хаагчтай ажилладаг, зарим нь захиалагчийн үгээр явдаг ч бүгд нэг л салбарын төлөө ажиллаж байна. Тиймээс голлох 5–6 мэргэжлийн холбоод нэгдэж, бодлогын түвшинд өөрчлөлт хийх гарц гаргалгаа гаргах хэрэгтэй гэж бодож байна.

Утааг бууруулах чиглэлд ямар бодитой ажлуудыг хийх вэ? 

Хот төлөвлөлт, утаа, түгжрэл зэрэг нийгмийн томоохон асуудлыг шийдэх тал дээр ажиллах нь миний гол зорилго гэж ярилцлагын эхэнд ярьсан. Тиймээс 2028 он гэхэд утааг 60 хувиар бууруулах, 2030 он гэхэд Улаанбаатарыг бүрэн утаагүй болгох зорилтыг тавиад ажиллаж байна. Үүний эхлэл болгож, “Өвлөөс урьтаж дулаалъя” гэсэн уриатайгаар “ДУЛААНБААТАР” аяныг өрнүүлж байгаа. Одоо утаа багасаад хүмүүс ахиад утааны улирал болохгүй юм шиг, гамшгаа мартаад байна. 

Би Ногоон санхүүжилтийн эрх зүйн орчныг сайжруулах ажлын хэсгийг ахалж ажиллаж байгаа. Энэ ажлын хүрээнд гэр, байшингаа дулаалбал 5 жилийн хугацаатай хөнгөлөлттэй ногоон зээл авах боломжийг бүрдүүлж, журмыг нь боловсруулж байгаа.  Татварын багц хуульд иргэн өөрийн байшингаа дулаалсан тохиолдолд 15 сая төгрөг хүртэлх татварын буцаан олголт авах боломжтой болохоор саналаа тусгасан. Энэ нь одоо мөрдөгдөж буй анх удаа орон сууц худалдан авсан тохиолдолд 6 сая төгрөгийн буцаан олголт авдагтай адил учраас чухал дэмжлэг гэж бодож байна. 

Өнгөрсөн жилүүдэд бид цахилгаан халаагуур хэрэглэсэн өрхөд шөнийн тарифын татаас, сайжруулсан шахмал түлшний татаасанд 400 гаруй тэрбум төгрөгийг зарцуулж, “Утаагүй зуух” зэрэг хөтөлбөрөөр өрхүүдийн хэрэглээг дэмжихэд анхаарч ирсэн. Эдгээр нь нэг удаагийн хэрэглээг татаасаар буюу татвар төлөгчдийн мөнгөөр дэмжсэн. Одоо бид энэ хандлагаа өөрчилж, урт хугацаанд үр өгөөжтэй, хэрэглээг багасгах хэмнэлтийг дэмжиж хэрэгтэй байна. Үүний гол шийдэл бол гэр, байшингийн дулаалга. Тиймээс барилгын салбарынхан, зураг төсөл, барилга угсралтын компаниуд, мэргэжлийн холбоод  хамтарч ажиллаасай гэж хүсэж байна.

Гэрээний маягтын хувьд манайх хоцорч байгаа. Гэхдээ олон улсын Фидикийн гэрээг нэвтрүүлэхээр тал талд орчуулаад байна. Үүнийг нэгдмэл байдлаар хэрхэн салбарт нэвтрүүлэх вэ? 

Одоогийн байдлаар манайд төсөл хэрэгжүүлэхэд талууд хоорондоо ойлголцдог ганц гэрээний маягт нь түлхүүр гардуулах нөхцөлтэй EPC гэрээ хэвээр байна. Гэвч дэлхий нийтийн хандлагаас хоцрохгүйн тулд олон улсад өргөн ашиглагддаг Фидикийн гэрээний загварыг ашиглах хэрэгтэй болж байна. Уг нь НЗДТГазар, МБҮАссациоци, МБИХолбоо дээр орчуулсан байгаа боловч хоорондын ойлголцол, хамтын ажиллагаа сул хэвээр байгаа нь анзаарагддаг. Гэсэн ч эдгээр байгууллага өөр өөрийн сургалтыг зохион байгуулж, өрсөлдөөн бий болгож байгаа нь эцсийн дүндээ салбарын хөгжилд эерэг нөлөө үзүүлнэ гэж харж байна.

ФИДИК-ийн гэрээг үлгэрчилсэн байдлаар ашиглаад, тухайн төслийн онцлогт тохируулан өөрчлөн боловсруулах замаар хэрэглэх боломжтой. Барилгын тухай хуулиар бүх зүйлсийг нарийвчлан зохицуулах боломжгүй тул "Олон улсын гэрээний маягт (жишээ нь ФИДИК)-ыг ашиглана" гэсэн заалтыг хууль, дүрэмд оруулснаар хувийн хэвшил уг гэрээг бодит ажилдаа ашиглаж эхэлнэ.

Хэрвээ ФИДИК-ийн гэрээг ашиглан төсөл амжилттай хэрэгжүүлж чадвал, манай компаниуд олон улсын төслүүд дээр ажиллах чадамжтай болно. Жишээлбэл, Хятадад барилгын төслүүд дээр ажиллах боломж нээгдэнэ. Ингэснээр жижиг, дунд үйлдвэрлэлийн оролцоо нэмэгдэж, барилгын салбарт экспортын шинэ гарц бий болно. Тиймээс хувийн хэвшлийнхэн төслийн менежментийг ашиглах, төрийн худалдан авалт, тендерүүд нь ФИДИК зэрэг олон улсын гэрээний загварт тулгуурлах хэрэгтэй.

Манай хувийн хэвшлийн байгууллагууд хууль тогтоомжийн төслүүд танилцуулагддаг d.parliament.mn цахим хуудсаас хуулиа уншиж, танилцаж байгаасай гэж бодож байна.                   

Барилгын салбарын өнөөгийн тогтолцоог хэрхэн харж байна вэ? Ямар өөрчлөлт, хэрэгтэй вэ?

Манай барилгын салбарын тогтолцоо төр төвтэй, цаас төвтэй төрийн зохицуулалт давамгайлсан байна. Өнөөдөр бид Англи, Япон, Канад, Солонгос, Хятад гээд олон улсын жишиг, стандартуудыг шууд хуулбарладаг. Үйлдвэрлэгч улсууд өөрийн үйлдвэрлэлийн онцлогт тохирсон стандартуудыг боловсруулдаг. Харин Монгол Улс хэрэглэгч орон учраас бүх гадаад стандартыг орчуулж, хэрэгжүүлэх боломжгүй. Аль ч улсын хувьд барилгын стандартын үндсэн зорилго нь чанар, эрүүл аюулгүй байдлыг хангахад оршдог. Иймээс бид үндэсний аюулгүй байдлыг хангахуйц чанарын стандартуудыг мөрдөх хэрэгтэй.

Тогтолцоо нь төр төвтэй бус, мэргэжлийн хүн төвтэй, аж ахуйн нэгж, байгууллагын оролцоонд суурилсан байх шаардлагатай. Үүнийг салбарын хууль, дүрэм журмаар зохицуулах учраас энэ өөрчлөлтийг хийхээр зорьж ажиллаж байгаа.

Мөн цаасан бичиг баримт хэтэрхий их. Тухайлбал, зураг төсөл маш зузаан цаасан баримт болж, тэр болгон дээр гарын үсэг зурах нь орчин цагт цаг үеэ өнгөрөөсөн ойлголт. Иймээс дэвшилтэт технологи, онлайн системүүдэд шилжих хэрэгтэй. Жишээ нь, BIM (Building Information Modeling) ашигласнаар зураг төсөл, инженерчлэл, угсралт, төсөв санхүүгийн бүх шатанд уялдаа холбоо сайжирч, алдаа багасч, үргүй зардлыг бууруулах боломжтой.

Архитектор зураг төсөлд өөрчлөлт оруулахад инженер нь мэдээгүй үлддэг, үүнээс болж алдаа гарч, угсралтын шатанд дахин засвар хийх шаардлага үүсдэг. Энэ нь маш их хүн хүч, хөрөнгө мөнгөний зардалтай. Гэтэл энэ бүхнийг зураг төсөл дээрээ нарийн, алдаагүй тооцоолсноор багасгах боломжтой. Хэдийгээр зураг төслийн шатанд зардал илүү гарч, хүн хүч шаардлагатай болдог ч үүнийгээ алдаагүй хийчихсэн байхад угсралтын явцад гардаг зардлыг хэмнэж байгаа гэдгээ ойлгодоггүй. Энэ зардал гэдэг нь software лицензүүдэд төлдөг төлбөр. Манайхан autocad - ын лицензээ хүртэл албан ёсоор худалдаж авдаггүй. Бага үнэ хэлсэн компани тендерт ялдаг тогтолцоотой учир салбарын мэргэжлийн байгууллагууд дотооддоо ойлголцож, албан ёсны лизенцтэй ажлаа хийе гэдэг дүрэм журмаа хамтран бий болгоод, зардал дээрээ тусгаад өгчих хэрэгтэй байна. Төрөөс тусгаж өгөхийг хүлээгээд байвал хэзээ ч нэвтрэхгүй л болов уу.  Энэ бол салбарынхан өөрсдөө хоорондоо ярилцаж, тохиролцож өөрчлөх боломжтой зүйл.

“Зөрчилтэй барилгуудыг нураах бус, өндөр татвар оногдуулах нь оновчтой”

Таны ярианаас Барилгын тухай хуулийн гол шинэчлэл нь төрийн оролцоог багасгаж, мэргэжилтэн төвтэй, тэдний эрх, үүргийг нэмэгдүүлэх тогтолцоог бүрдүүлэхэд чиглэж байна гэж ойлголоо. Нөгөө талаас хэрэглэгчдийг хохироосон, норм стандарт зөрчсөн тохиолдолд хариуцлагын тогтолцоог хэрхэн шинэчилж байгаа вэ? 

    Энэ хүрээнд хоёр үндсэн чиглэлээр өөрчлөлт хийхээр ажиллаж байна. Шинэчлэлээр улсын комисс барилгын ашиглалтад оруулахтай холбоотой гол шийдвэр гаргагч байх үүргээс татгалзаж, үүний оронд захиалагч өөрөө хариуцлагаа хүлээдэг тогтолцоо руу шилжихээр зохицуулж байна. Норм, стандарт зөрчсөн тохиолдолд хуулийн дагуу торгууль ногдуулж, зөрчлийг арилгасан тохиолдолд үл хөдлөхийн гэрчилгээ өгдөг болно. Мөн олон нийтийн оролцоог нэмэгдүүлэх зорилгоор, ялангуяа орон сууцны орц гарцын шийдэлтэй холбоотой асуудалд тухайн хороонд амьдарч буй иргэд, хорооны дарга нар оролцох зохицуулалтыг тусгана.

Хоёрдугаарт мэргэжлийн хариуцлагын даатгалын тогтолцоо бий болгох юм. Эмч, хуульч зэрэг мэргэжлүүдэд хариуцлагын даатгалын тогтолцоо хэрэгждэг байхад, барилгын инженер, архитекторуудын хувьд ийм даатгалын хамгаалалт одоогоор байхгүй байна. Энэ асуудлыг шийдэхээр даатгалын холбоотой уулзалт хийсэн. Одоогийн байдлаар даатгалын байгууллагууд бэлэн биш байгаа ч, харилцан ойлголцолд хүрч, шийдлийн хувилбарууд боловсруулагдахаар ажиллаж байна. Хэрвээ энэ тогтолцоо бүрэлдвэл зөвхөн мэргэжилтнүүдийн биш, хэрэглэгч, хөрөнгө оруулагчийн итгэлцлийг нэмэгдүүлэх маш том алхам болно. 

Ноцтой зөрчлүүд байдаг. Тухайлбал, 5 давхрын зөвшөөрөл авсан ч 10 давхар барьчихдаг. Зөрчлийг арилгана гэхээр нураах эрх зүйн орчин байхгүй. Тэгэхээр торгуулийн хэмжээг өндөр болгох уу? 

Давхар нэмж бариад тэр нь ашиглалтад орж байгаа нь авлига байгаагийн тод илрэл. Хэрвээ зөвлөх үйлчилгээний тогтолцоо бий болчихвол энэ асуудал мэдэгдэхүйц буурна. Тухайн төслийн зөвлөх байгууллагын хариуцлагыг өндөржүүлж, ноцтой зөрчил гаргавал тухайн компанийн тусгай зөвшөөрөл болон мэргэжилтний зэрэг, эрхийг цуцлах хүртэл арга хэмжээ авах эрх зүйн орчныг бүрдүүлэх шаардлагатай.

Энэ нь төрийн байгууллагаар дамжуулан шийдвэрлэхээс илүү мэргэжлийн хүрээнд, салбар дотроо хяналт, ёс зүйг төлөвшүүлэх үр дүнтэй арга зам болох юм. Ийм байдлаар хариуцлагын тогтолцоог бүрдүүлж чадвал зөрчлүүдийг багасгах, авлигаас ангид ил тод орчныг бүрдүүлэх суурь нөхцөл бий болно.

Норм, стандарт зөрчиж барьсан барилгыг улсын комисс хүлээгээд авчихдаг. Дараа нь үүнээс шалтгаалсан хохирол гарахад хариуцлага хүлээдэггүй. 

Газын дэлбэрэлтээс болж шатсан барилгын орц, гарц стандартын шаардлага хангаагүй байсан тул галын машин газар дээр нь шуурхай нэвтрэх боломжгүй болж, ослын хор уршиг улам нэмэгдсэн. Гэтэл энэ барилгыг хүлээж авсан улсын комисс хариуцлага хүлээгээгүй. Энэ нөхцөл давтагдахгүй байх эрх зүйн орчныг яаж бүрдүүлэх үү? 

Үүнийг барилгын салбарынхан их ярьж байна. Зөвлөх үйчилгээний тогтолцоонд шилжвэл төр зөвшөөрөл өгөхгүй болно шүү дээ. Барилга ашиглалтад ороход гурван гол байгууллага хяналт шалгалт хийж, хариуцлагаа хүлээдэг байх зарчимтай байна. Барилгын орц, гарцын байршил, нийтийн эзэмшлийн талбайд нийцэж байгаа эсэхийг НЗДТГазар шалгана, барилгын доторх галын аюулгүй байдлыг хянаж, стандартын шаардлага хангаж буй эсэхийг Онцгой байдлын ерөнхий газар тогтооно, барилгын нийт талбай (м.кв),  төлөвлөлтийн дагуу хийгдсэн эсэхийг Дүүргийн Засаг дарга баталгаажуулна. Эдгээр байгууллага нь тодорхой, хариуцсан чиг үүрэгтэй байх ба зөрчил гарвал хариуцлагаа өөрсдөө хүлээнэ. Энэ бол олон улсад ч ийм жишгээр ажилладаг. 

Харин үүнээс бусад зураг төсөл, гүйцэтгэлийг зураг төсөл зохиогч болон зөвлөх үйлчилгээ үзүүлэгч байгууллага хариуцах ёстой. Төр төвтэй хариуцлагаас мэргэжилтэн төвтэй, тодорхой чиг үүрэг бүхий байгууллагуудын уялдаа, хариуцлагад шилжүүлсэн тогтолцоо нь давхар хяналт, хариуцлагыг бий болгож, иргэдийн амь нас, аюулгүй байдлыг хамгаалахад бодитой үр дүн авчирна гэж үзэж байна.

Зөвшөөрөлгүй барилга барьсан эсвэл царцчихсан олон барилга бий. Үүнийг хуулиар хэрхэн зохицуулах уу? 

Зөвшөөрөлгүй баригдсан, эсвэл стандарт зөрчсөн барилгыг шууд нураана гэдэг нь оновчтой шийдэл биш. Учир нь барилга нураах нь маш өндөр зардалтай бөгөөд үүнийг төрөөс санхүүжүүлэх буюу татвар төлөгчдийн мөнгөөр нөхөн төлбөр олгоно гэсэн үг. Тиймээс тухайн төслийг хэрэгжүүлсэн аж ахуйн нэгж байгууллагаас татвар өндөр авах байдлаар зохицуулсан нь шударга гэж бодож байна.

Гацсан барилгын тухайд газрын төлбөрийн зохицуулалтаар шийдвэрлэх боломжтой. Одоо мөрдөгдөж буй зохицуулалт нь Засгийн газрын баталсан тусгай журмаар хэрэгждэг. Энэ журамд газрын төлбөрийн дээд болон доод хязгаарыг тогтоосон байдаг газрыг хэдээр үнэлэхийг төр өөрөө тогтоогоод байгаа нь зах зээлтэйгээ уялдахгүй байна. 

Өнөөдөр барилгын ажил эхлүүлсэн ч гацсан, эсвэл дэд бүтэцтэй газар аваад барилга барилгүй газрын үнэ өсөхийг хүлээгээд хав дардаг үзэгдэл түгээмэл байна. Олон улсын жишгээс үзэхэд хотын төвд газар эзэмших эрхийг авсан ч 2 жилийн дотор барилга барихгүй бол 3 дахь жилээс эхлэн газрын татварыг нэмэгдүүлж авдаг зохицуулалттай.  Энэ нь татвартай холбоотой асуудал учраас нийгмээс эсэргүүцэлтэй тулгарах эрсдэлтэй ч эрх зүйн орчин болон газрын үнэлгээний системийг шинэчилж зөв голдиролд оруулах шаардлагатай байна. 

Хугацаандаа ашиглалтад ороогүй барилгын хувьд, худалдах, худалдан авах гэрээний нөхцөлд өөрчлөлт оруулах зайлшгүй шаардлагатай. Барилгын компани барилгаа гэрээнд заасан хугацаанд ашиглалтад оруулж амжаагүй тохиолдолд, ашиглалтад орох хүртэлх хугацаанд худалдан авагчид учруулж буй бүх хохирлыг бүрэн барагдуулах үүрэгтэй байхаар гэрээнд тусгах хэрэгтэй. Энэхүү зохицуулалт нь одоогоор Барилгын тухай хуульд тусгагдаагүй боловч, иргэний эрх зүйн хүрээнд дараагийн шатанд нарийвчлан шийдвэрлэх шаардлагатай асуудал юм.

“Бид нэг төлөвлөгөөтэй, нэг зүг рүү харж чадсан цагт төр хувийн хэвшлийн түншлэл биеллээ олно”

Мега төслүүд хэрэгжиж эхэлснээр нэг талаас барилгын зах зээл огцом тэлнэ гэж үзэж байгаа бол эдийн засагчдын зүгээс “ хямарч байгаа эдийн засгийг элгээр нь хэвтүүлнэ” гэсэн болгоомжлол гарч байна. Таны хувьд ямар байр суурьтай байна вэ? 

Мега төсөл гэдэг нь дор хаяж 5 ба түүнээс дээш жилийн хугацаанд хэрэгжих томоохон бүтээн байгуулалт юм. Өнөөдрийн байдлаар төрөөс хэрэгжүүлэхээр төлөвлөсөн 14 мега төсөл нь бүгд 10–20 жилийн өмнөөс ярьж ирсэн, зураг төсөл, суурь судалгаа нь бэлэн болсон төслүүд юм. Эдгээрийг нэгэн зэрэг эхлэх гэж байгаа мэт ташаа ойлголт нийгэмд бий. Гэтэл төлөвлөлтийн дагуу үе шаттайгаар хэрэгжинэ. Жишээлбэл, Улаанбаатар хотын 24 мега төслийг 2040 он хүртэл хэрэгжүүлэхээр төлөвлөсөн бөгөөд жилд дунджаар 1.5 төсөл хэрэгжинэ. Өөрөөр хэлбэл, нэг дор их хөрөнгө гаргахгүй, ачааллыг үе шаттайгаар зохицуулсан байгаа. Иймд аж ахуйн нэгжүүд, эдийн засагчид маань бодит төлөвлөлтөд тулгуурлан дүгнэлт хийх нь зүйтэй.

Эдийн засгийн хүндрэлийн үед эдийн засагчид хоёр өөр байр суурьтай байдаг. Нэг хэсэг нь “бүсээ чангал” гэж үздэг, нөгөө хэсэг нь хямралыг сөрж зогсон, төсөл хөтөлбөрөө хэрэгжүүлсээр байх хэрэгтэй гэж үздэг.

Миний хувьд хямралыг сөрж зогсох нь зөв гэж боддог. Барилгын салбар нь эдийн засгийн хөдөлгөгч хүч учраас хямралын үед ч хөдөлгөөнтэй байлгах нь чухал. АНУ, Хятад, Япон зэрэг улс орнууд ч мөн эдийн засгийн хямралын үед дэд бүтцийн томоохон бүтээн байгуулалтад хөрөнгө оруулж, хямралыг даван туулж байсан олон жишээ бий. Жишээ нь, Япон улс 1997 оны Азийн хямрал болон 2008 оны “Лиманы шок”-ийн үед усны далан, хурдны зам зэрэг томоохон дэд бүтцийн төслүүдээ хэрэгжүүлж, эдийн засгаа дэмжиж чадсан байдаг.
    Тиймээс “мега төсөл гэдэг бол үлгэр” гэж харахаас илүүтэй, яаж бид энэ төслийг амжилттай хэрэгжүүлж чадах вэ гэдэгт барилгын салбарынхан анхаарал хандуулаасай гэж бодож байна. 

Төр, хувийн хэвшлийн түншлэлийн тухай хууль батлагдсан хэдий ч олон төлөвлөгөөний уялдаагүй байдал нь хувийн хэвшилд ойлгомжгүй хэвээр байна. Энэ түншлэлийг хэрхэн хөрсөн дээр буулгах вэ? 

Одоогийн нөхцөл байдлыг харахад Яам бүр өөр өөр төлөвлөгөөтэй, Яам бүрийн дэргэд бодлого, төлөвлөлтийн газар ажиллаж байна, Нийслэл ч өөрийн газар төлөвлөлтийн хэлтэстэй. Ингэснээр нэг төсөл хэрэгжүүлэхийн тулд аль төлөвлөгөөг баримтлах вэ гэдэг нь тодорхойгүй, хувийн хэвшлийнхэнд ойлгомжгүй байдал үүсгэж байгаа юм.

Хэрвээ бид нэгдсэн нэг төлөвлөгөөтэй байж чадвал, төр, хувийн хэвшлийн түншлэл бодит утгаараа хэрэгжих боломжтой. Төрийн бүх байгууллагууд эхлээд хоорондоо ойлголцож, уялдуулсан нэгдсэн нэг төлөвлөгөөг батлах ёстой. Ингэснээр хувийн хэвшлийнхэн аль бодлого, төлөвлөгөөг дагах вэ гэдэг нь тодорхой болж, тогтвортой түншлэл бий болох боломж бүрдэнэ. 

Нийслэлийн хөгжлийн ерөнхий төлөвлөгөө 2040 - ыг  боловсруулахдаа энэ зарчмыг баримталж байгаа. Ерөнхий төлөвлөгөөний дагуу газар олгож, авто замын мастер төлөвлөгөө, нийтийн тээврийн стратеги, бусад агентлагуудын салбарын төлөвлөгөөнүүд гарах ёстой. Тус төлөвлөгөөний танилцуулга, тооцоолол, төрийн хөрөнгө оруулалт, хувийн хэвшилтэй хамтрах ажлуудын жагсаалт нь d.parliament.mn дээр нээлттэй байгаа учраас сонирхсон аж ахуйн нэгжүүд үүнээс ерөнхий ойлголт авч болно.

Гэхдээ засаг солигдох бүрд шинэ бодлого гарч ирдэг явдал бий. Энэ үед "Нийслэлийн хөгжлийн ерөнхий төлөвлөгөө 2040 бол УИХ-аар батлагдсан хууль. Засаг солигдсон ч хэрэгжих ёстой" гэсэн хувийн хэвшлийн идэвхтэй оролцоо, хяналт хэрэгтэй. Өнөөдөр төрийн албан хаагчтай л “зохицвол” асуудал шийдэгдэнэ гэсэн итгэл үнэмшил газар авсан нь тогтолцооны гажуудал. Бид нэгдсэн нэг төлөвлөгөөтэй, нэг зүгрүү харж чадсан цагт энэ түншлэл биеллээ олно.

Нийслэлийн ерөнхий төлөвлөгөө, газар зохион байгуулалтын төлөвлөгөө 70 хувь нь зөрдөг. Энэ зөрчлийг хэрхэн шийдвэрлэж байгаа вэ? 

Одоогийн Газрын тухай хууль болон Хот байгуулалтын тухай хууль хоёрын хооронд эрх зүйн зохицуулалт зөрчилдөж байгаа нь энэ байдлыг үүсгэсэн. Тус тусад нь шинэчлэх асуудалтай учраас энэ хоёр хуулийг уялдуулсан “Хот төлөвлөлтийн тухай” малгай хууль гаргах ёстой гэж үзэж байна. 

Гэр хорооллын дахин төлөвлөлтийн хүрээнд олон айл өрхөд газарт оруулна гэсэн боловч хэлсэн шигээ хурдтай явахгүй байгаа. Тиймээс Нийслэлийн хөгжлийн ерөнхий төлөвлөгөө 2040 хэдэн га газрыг чөлөөлөхөөр төлөвлөсөн бэ? 

 Орон сууцны газраас 2040 он хүртэл 1500м2 газар чөлөөлнө гэсэн төлөвлөгөө барьж орж ирсэн. Гэвч өнөөдрийн нөхцөл байдлыг харахад 2008 оноос хойш иргэдэд “газарт орно” гэж амласаар олон жил өнгөрөөд байна.  Энэ хугацаанд Сэлбэ дэд төвд л 150 га газар бодитоор чөлөөлсөн. Үүн дээр үндэслэвэл, 1500 га газрыг 2040 он хүртэл чөлөөлнө гэдэг бодит бус зорилт юм. Төр энэ их газрыг авч чадахгүй, ийм төсөв байхгүй. 

Хэрвээ иргэдэд "танай газар төлөвлөлтөд орно" гээд хүлээлт үүсгэчихвэл маш хор уршигтай. Өөрийн амьдарч буй газартаа хөрөнгө оруулалт хийхгүй, мод тарьж болохгүй, 00-аа шинэчилж болохгүй, гэр байшингаа дулаалж чадахгүй хүлээлтийн байдалд ордог. Үүний улмаас агаар, хөрсний бохирдол нэмэгддэг. Энэ бол зөвхөн хувь хүний асуудал биш,  нийгэмд нөлөөлөх сөрөг үр дагавар юм. Тиймээс  2040 он гэхэд 400 га газрыг чөлөөлөх боломжтой учраас төлөвлөгөөнд тусгаад явж байна. 

Цаашид чөлөөлөх газрууд нь дэд төвүүд дээр хийгдэх ёстой гэсэн зарчмыг баримталж,  сургууль, цэцэрлэг, номын сан, тоглоомын талбай зэрэг олон нийтийн үйлчилгээний зориулалттай барилга барих газрыг чөлөөлөх тал дээр төвлөрч байгаа. Мөн 2040 төлөвлөгөөний хүрээнд боловсролын салбарыг тэргүүлэх зорилт болгосон. Олон улсад ч ийм жишигтэй байдаг. Ирэх жилийг боловсролын жил болгон зарлаж, 84 шинэ сургууль ашиглалтад оруулж, одоогийн ангийн дүүргэлт 50–60 сурагч байгааг 40 хүртэл бууруулах зорилт тавьсан. 2040 он гэхэд бүх сургууль нэг ээлжээр хичээллэх боломжтой байхаар төлөвлөсөн. Эдгээрийг 20 минутын хотын үзэл баримтлалтай уялдуулан хэрэгжүүлнэ. 

20 минутын хотыг төлөвлөхдөө ямар гол зарчмуудыг баримталж байгаа вэ? Хэзээнээс хэрэгжиж эхлэх вэ? 

Миний хувьд “20 минутын хот” - ын  үзэл баримтлалыг боловсруулах ажлын хэсгийг ахлан ажиллаж УИХ - д өргөн барихад бэлэн болсон байна. 

Хот төлөвлөлт гэдгийг бүтээн байгуулалт гэж хараад байдаг. Үнэндээ гол үндсэн философи нь ирээдүй хойч үеийн боловсролын хүртээмж ба чанар юм. Тиймээс 8 зарчмыг баримталж байгаа. Боловсролыг хүртээмжтэй олгох, эрүүл мэндийн үйлчилгээг хүртээмжтэй авах боломжийг бүрдүүлэх, цэцэрлэгт хүрээлэн, ногоон байгууламж, биеийн тамир спортын байгууламж, нийтийн тээвэр, худалдаа үйлчилгээг хүртээмжтэй болгох зэрэг өдөр тутмын хэрэгцээт үйлчилгээнд 20 минутын дотор хүрэх боломжтой хот төлөвлөнө гэсэн үг. Тиймээс хаана сургууль, цэцэрлэг, эмнэлэг, тоглоомын талбай байхгүй байна вэ гэдэг одоогийн нөхцөл байдлыг гаргаж ирэхийн тулд бодит дата дээр үндэслэн гаргаж, үүн дээрээ үндэслэн төлөвлөлт хийж байна. 

Одоогоор Egazar, Ebarilga, Дэд бүтцийн портал зэрэг тус тусдаа дата мэдээлэлтэй сайтууд байна. Эдгээр мэдээллийг нэгтгэж, нэг цонхны бодлогоор нэг платформд төвлөрүүлж чадвал илүү оновчтой шийдвэр гаргах боломжтой төдийгүй иргэд ч бүх мэдээллүүд ойлгомжтой нээлттэй болох болно. 

Улаанбаатар хотыг 14 хот болгон хуваах асуудал хойшлогдлоо. Энэ нь 20 минутын хоттой нэг ойлголт уу, өөр асуудал уу?

Улаанбаатар хотыг 14 хот болгон хуваах нь өмнөх УИХ - аар баталсан тогтоол. Нийслэлийг дэд төвүүдэд тулгуурласан 14 хот болгон хөгжүүлэх энэхүү тогтоолын зорилго нь нийслэлийн төвлөрлийг сааруулах, хөгжлийг тэгш байршуулах, дэд төвүүдийг бие даасан хот маягаар хөгжүүлэх юм. Тухайн төвд амьдрах, ажиллах, сурах, үйлчилгээ авах бүх нөхцөлийг төвлөрүүлсэн хотууд бий болгохоор төлөвлөсөн. Үүгээрээ 20 минутын хоттой уялдаатай хэрэгжинэ. Гэхдээ 20 минутын хот болон 14 хот болгож хуваах гэдгийг хоёр өөр асуудал гэдгийг ойлгох хэрэгтэй. 14 хот  нь засаг захиргааны шинэ нэгж бий болгох, бүтцийн өөрчлөлт хийх асуудал, харин “20 минутын хот” бол нийслэл, дүүрэг, хорооны төвлөрлийг хуваах тухай биш, харин хотыг төлөвлөхөд баримтлах философи, зарчим юм. Иргэн 20 минутын дотор алхаад, дугуйгаар, нийтийн тээврээр хүрч чадахуйц зайд бүх үйлчилгээгээ авах боломжтой байх буюу амьдралын чанарыг орон зайгаар биш, хүртээмжээр шийдэх загвар гэж ойлгож болно.

Г.Сувд-Эрдэнэ