Манай улсад хөдөлмөрийн насны хүн ам гэдгийг 15 ба түүнээс дээш насны иргэдийг хэлдэг. Тэгвэл улсын хэмжээнд нийт хүн амын 62 хувь буюу 1.5 сая иргэн хөдөлмөрийн насны иргэд байна. Харин үлдсэн 38 хувь буюу 893 мянга нь ажиллах хүчнээс гадуурх хүн ам байгаа юм. Нийт 1.5 сая ажиллах хүчний 95 хувь буюу 1.3 сая нь ажиллагч бол 5.3 хувийг ажилгүй иргэн бүрдүүлж байна. Ажиллагчдыг  эдийн  засгийн  үндсэн  салбараар  авч үзвэл,  2025 оны нэгдүгээр улирлын  байдлаар  нийт ажиллагчдын 49.5 (683.3 мянга) хувь нь үйлчилгээний салбарт, 27.5 (379.4 мянга) хувь нь хөдөө аж ахуйн салбарт,  23.0  (317.4 мянга)  хувь  нь  аж  үйлдвэр, барилгын  салбарт  ажиллаж  байна. 

Хөдөлмөрийн зах зээлийн барометрийн судалгаанд дурдсанаар, улсын хэмжээнд 2025 онд 83.7 мянган ажлын байр бий болох ба өмнөх оны мөн дүнтэй харьцуулахад 11.0 мянга гаруй ажлын байр буюу 12.1 хувиар буурах үр дүн гарсан байна. Түүнчлэн 2025 онд ажиллах хүчний эрэлт хамгийн их байх салбар нь өмнөх жилүүдийн адил бөөний болон жижиглэн худалдаа, барилга, боловсруулах үйлдвэрлэлийн салбар бөгөөд 2025 онд хөдөлмөрийн зах зээлд гол эерэг нөлөө үзүүлэх салбарууд хэвээр байна. Бөөний болон жижиглэн худалдааны салбарт жилийн нийт эрэлтийн 27.2 хувь буюу 31.1 мянган ажиллах хүчний эрэлт, барилгын салбарт 9.0 хувь буюу 12.5 мянга нь, боловсруулах үйлдвэрлэлийн салбарт 7.4 мянга буюу нийт эрэлтийн 9.2 хувь бий болох төлөвтэй байна.  

2025 оны ажиллах хүчний эрэлт салбарын ангиллаар

2024 оны дөрөвдүгээр улирлын байдлаар барилгын салбарт 8565 аж ахуй нэгж байгууллага үйл ажиллагаа явуулж байна. Барилгын салбарт үйл ажиллагаа эрхлэгч нийт байгууллагуудын 81.5 хувь буюу 6983 нь 1-9 ажиллагчтай, 10.5 хувь буюу 903 нь 10-19 ажиллагчтай, 6.1 хувь буюу 523 байгууллага 20-49 ажиллагчтай бол 1.8 хувь буюу 156 байгууллага 50-аас дээш тооны ажиллагчтай байна. 2013 ба 2024 оны мөн үетэй харьцуулахад барилгын салбарт үйл ажиллагаа эрхлэгч аж ахуй нэгжийн тоо 2.4 дахин өссөн ба 9 хүртэлх ажиллагчтай жижиг аж ахуй нэгжийн эзлэх жин 81.5 хувь болж нэмэгджээ.  

2023 оны байдлаар Монгол улсын хэмжээнд нийт ажил хөдөлмөр эрхэлдэг хүн амын дунд барилгын салбар 6 хувь (82.1 мянга) эзэлж байжээ. Барилгын салбарт жилд дунджаар 10-50 мянган хүн ажилладаг бөгөөд улирлаас хамаарч ажил гүйцэтгэдэг учир ажиллагчдын хэлбэлзэл харьцангуй өндөр байна. Оны нэгдүгээр улиралд буюу өвлийн улиралд барилгын салбарын ажил гүйцэтгэлээс хамааран ажиллагчдын тоо буурч, гуравдугаар улирал буюу дулааны улирал эхлэх үед ажиллагчдын тоо өсдөг байна. 

Барилгын салбарт ажиллагчдыг Монгол орны газарзүйн бүс нутгаар авч үзвэл, 2023 оны байдлаар хангайн бүсэд 7729 (9.4%), төвийн бүсэд 6402 (7.8%), баруун бүсэд 5584 (6.8%), говийн бүсэд 968 (1.2%) байгаа бол Улаанбаатар хотын бүсэд 61394 буюу 74.8% байна. Үүнээс хөдөө орон нутгийн хувьд хангайн бүсэд барилгын салбарт ажиллагчдын тоо харьцангуй их ба говийн бүсэд хамгийн бага байна. Мөн Улаанбаатар хотын бүсэд барилгын ажиллагчдын 74.8% нь ажиллаж буй нь нийслэлд барилга бүтээн байгуулалтын ажил их хийгддэгийг харж болно.  

Барилгын салбарт ажиллагчдыг нас, хүйсийн бүтцээр авч үзвэл, нийт ажиллагчдын 68.9 мянга буюу 83.9 хувийг эрэгтэй, 13.2 мянга буюу 16.1 хувийг эмэгтэй ажилчид эзэлж байна. Насны хувьд, 35-39 насны эрэгтэй, 30-34 насны эмэгтэй ажиллагчид хамгийн их байна. 20-49 насны эмэгтэй ажиллагчид барилгын салбарт ажиллагч нийт эмэгтэйчүүдийн 82 хувийг эзэлж байгаа бөгөөд эмэгтэй ажилчид голдуу дотор засал, плита наах, обой наах гэх мэт ажил хийдэг байна. 15-19 насны эрэгтэй ажиллагчид 1821 байгаа бол эмэгтэй ажиллагчид 44 байгаа нь хөдөлмөрийн насны хүн амын эрэгтэйчүүд барилгын салбарт түлхүү ажиллаж байгааг харуулж байна. 

Жилд дунджаар 3700 орчим иргэн барилгын чиглэлээр техникийн болон мэргэжлийн сургалтын байгууллага төгсөж байна. Техникийн болон мэргэжлийн сургалтын байгууллага төгсөгчдийн хамгийн их сонгон суралцаж буй хөтөлбөр нь Барилгын цахилгаанчин 20 хувь, барилгын засал чимэглэлчин 22 хувь, барилгын сантехникч 14.5 хувь байгаа юм. Харин барилга чиглэлиын мэргэжлээр дээд боловсролын байгууллага төгсөгчдийн хамгийн их сонгон суралцаж буй хөтөлбөр нь цахилгааны инженер 398 төгсөгч, барилгын инженер 368 төгсөгч байгаа бол ХАБЭА мэргэжлээр нэг төгсөгч 2023-2024 онд сонгон суралцжээ. Үүнээс барилга чиглэлээр боловсрол олгох их дээд сургууль, мэргэжил сургалт үйлдвэрлэлийн төвүүд барилгын мужаан, халаалт агаар сэлгэлт, барилгын гео техникч, зам барилгын үйлдвэрлэлийн автоматжуулалт зэрэг бусад мэргэжлээр сонгон суралцагчдын тоог нэмэгдүүлэхэд анхаарах шаардлагатай байна. 

Барилгын салбар ажиллах хүчний хомсдолд өртөж буй бас нэг шалтгаан нь цалин хөлсний хангалтгүй байдал юм. 2014-2023 оны байдлаар нэрлэсэн цалингийн өсөлт 168% болж өссөн ч бодит цалингийн өсөлт ердөө 51% байна. Нэрлэсэн цалин өндөр байгаа ч бодит цалин хангалттай өсөхгүй байгаа нь нэрлэсэн цалин өсөхийн хэрээр татвар, шимтгэл нэмэгдэж байгаагаас шалтгаалж байна. Барилгын салбарт ажиллагчдын дундаж нийт цалингийн бүтцийн 95 хувь нь үндсэн цалин ба 1.9 хувь нь урамшуулал, 2.4 хувь нь илүү цаг, 0.5 хувь нь шагнал урамшуулал байна. 

Барилгын салбарт ажиллагчдын цалингийн бүтэц  

Барилгын салбарын хөдөлмөрийн бүтээмж

2015-2024 оны өнгөрсөн хугацаанд барилгын салбарын хөдөлмөрийн бүтээмж 12 сая орчимд хэлбэлзэж бүтээмж дорвитой өсөөгүй байна. 2019 онд улсын дундаж хөдөлмөрийн бүтээмж 21.5 байсан ба энэ үед барилгын салбарын хөдөлмөрийн бүтээмж 16.1 болсон нь 2015 оноос хойших хамгийн өндөр үзүүлэлт юм.   

Барилгын салбар дахь гадаад ажиллагчид 

Монгол улсад авч ажиллуулах гадаад ажилтны хувь тоо хэмжээг эдийн засгийн салбар бүрээр Засгийн газраас тогтоодог. Ажил олгогч хөдөлмөр эрхлэлтийн бүртгэл мэдээллийн санд ажлын байрны зар байршуулан ажилтан идэвхтэй хайж эхэлснээс хойш ажлын 14 хоногийн дотор дотоодоос ажилтан авч чадаагүй бол гадаад ажилтныг хөдөлмөр эрхлүүлэх урилга хүсэх эрх үүсдэг. Гадаад ажилтны ажлын байрны төлбөрийн нэг сарын хэмжээ нь нэг сард ногдох хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээг 2 дахин нэмэгдүүлсэнтэй тэнцэх хэмжээтэй байна. 

Гадаадын хөнгөлөлттэй зээл, буцалтгүй тусламжийн хүрээнд төсөл хөтөлбөр хэрэгжүүлэх болон стратегийн ач холбогдол бүхий дэд бүтцийн бүтээн байгуулалтын үйл ажиллагааг хэрэгжүүлэх гадаад ажилтныг Засгийн газрын шийдвэрээр ажлын байрны төлбөрөөс чөлөөлдөг байна. 

Дүгнэлт 

Барилгын салбарын ажиллагчид 2015 онтой харьцуулахад жилд дунджаар 5 мянган орчим ажиллагчдаар өсдөг ба жилд дунджаар 13.5 мянган ажиллах хүчний эрэлт үүсч, 4.3 мянган ажиллах хүчний хомсдол үүсдэг байна. Дунджаар жилд гаднаас 2300 ажиллагчийг хөдөлмөрийн гэрээ байгуулан ажиллуулдаг байна. Мөн жилд дунджаар 3700 орчим хүн барилгын чиглэлээр техникийн болон мэргэжлийн боловсрол, сургалтын байгууллага төгсөж байна. Иймд 2035 он хүртэл 50-88 мянган ажиллагч нэмэх шаардлага үүсч байна.  

Эх сурвалж: ГБХНХЯ