Энэ удаагийн VIP ярилцлагадаа Улаанбаатар хотын ерөнхий архитектор Ч.Төгсдэлгэрийг урьж ярилцлаа. Тэрбээр Японы Ёокохамагийн Үндэсний их сургуульд магистр болон докторын зэрэг хамгаалсан бөгөөд хот төлөвлөгч болон хотын нийтийн тээврийн чиглэлээр мэргэшсэн нэгэн. 

Тэрбээр, хот байгуулалт, нийтийн тээврийн чиглэлээр Япон улсын томоохон компаниудад ажиллаж байсан бөгөөд Токио дахь Дэлхийн банканд хот төлөвлөлтийн зөвлөхөөр ажиллаж байгаад эх орондоо ирж ажиллаж байгаа билээ.  

Японд суралцаж байсан үеэс тань  ярилцлагаа эхэлье. Мэргэжлээ хэрхэн сонгож байв? 

Бага байхаасаа л  барилга, гүүр гэх мэт бүтээн байгуулалтыг харж, сонирхдог хүүхэд байлаа. Физикийн хичээлдээ илүү сайн сурдаг.  Тэгээд л барилгын инженер болохоор шийдсэн хэрэг. Суралцаж байх хугацаанд хот төлөвлөлтийн салбар сонирхлыг минь илүү татаж, мэргэшихийг хүссэн ч Монголд энэ чиглэлээр мэргэжилтэн бэлтгэдэг анги байсангүй. Тиймээс магистрын түвшиндээ хот төлөвлөлтийн чиглэлээр гадаадад суралцахаар шийдсэн юм. Тухайн үед Японы хот төлөвлөлтийн чиглэлийн профессор манай сургуульд ирж лекц уншсан нь миний хувьд үнэхээр азтай тохиол болсон юм.. Тэрээр “хот төлөвлөлт  таван үндсэн салбартай, тээврийн асуудал нь хот төлөвлөлтийн судас юм” гэж тайлбарлаж билээ. Өөрөөр хэлбэл, хүн өдөр бүр А цэгээс Б цэг рүү хүрэх гэж ямар нэгэн тээврийн хэрэгслээр зорчдог. Харин энэ хөдөлгөөнийг хэрхэн оновчтой зохицуулах нь хотын амьдралын чанарт маш ихээр нөлөөлдөг гэдгийг тэр үед маш сайн ойлгож авсан юм. Энэ нь сонирхлыг минь улам татаж, цаашдаа "mobility"  буюу тээврийн хөдөлгөөний шинжлэх ухааны чиглэлээр мэргэшиж, магистрантурт суралцах шийдвэрт хүрснээр Япон улсын Засгийн газрын тэтгэлгээр суралцсан юм. 

Докторын зэрэг хамгаалж байгаа хүн шинжлэх ухаанд тодорхой хэмжээнд ахиц дэвшлийг авчирдаг. Таны хувьд ямар үр дүнд хүрсэн бэ?

Тэнд суралцаж байхад  цар тахалтай үе тохиосон учраас энэ үеийн нөхцөл байдал нь хот төлөвлөлтийн суурь ойлголтуудыг дахин эргэцүүлэхэд хүргэсэн юм. Ялангуяа, "эрүүл хот" ямар байх ёстой вэ гэдэг асуулт хүчтэй тавигдаж, нийтийн тээврийн хүртээмж, аюулгүй байдал зэрэг асуудлыг шинэ өнцгөөс авч үзэх шаардлага гарсан. Тиймээс миний докторын судалгааны гол сэдэв бол хүний нас, хүйс, ажил мэргэжлийг үл харгалзан нийтийн тээврийг хүртээмжтэй, эрүүл ахуйн хувьд аюулгүй байлгах шийдэл боловсруулах явдал байв. Судалгааны явцад олон улсын зөвлөгөөн, семинаруудад оролцож, Mobility as a Service (MaaS) буюу технологид суурилсан, хэрэглэгчдэд ээлтэй, хялбар тээврийн шийдлийн шинэ чиг хандлага хөгжиж байгаа талаар судалж, энэхүү шинэ чиг хандлага нь Хятад, Австрали, АНУ зэрэг улс оронд эрчимтэй хөгжиж буйг олж мэдсэн юм. Тухайн үед энэ чиглэлээр 80 гаруй төсөл хэрэгжиж байснаас гурван төслийг сонгон, хөдөө орон нутагт тээврийн хүртээмжийг хэрхэн сайжруулах талаар нарийвчлан судалсан. 

Хүн нэг цэгээс нөгөө цэг рүү саадгүй зорчих боломжгүй бол нийгмээс тусгаарлагдах гэх мэт асуудал үүсэж, энэ нь амьдралын чанарт нь ихээхэн нөлөөлдөг юм билээ. Жишээлбэл, АНУ-д арьс өнгөний ялгаварлалаас шалтгаалж, хар арьстнуудын дүүргээс хотын төв рүү ажилдаа явахад хүндрэлтэй болж, улмаар ажлаа орхиход ч хүрдэг. Өөрөөр хэлбэл, нийтийн тээврийн хүртээмжгүй байдал нь нийгмийн тэгш бус байдлыг улам гүнзгийрүүлдэг гэсэн үг. Тиймээс суралцаж байх хугацаандаа Японд тулгарсан асуудлыг шийдвэрлэхийн тулд өндөр настай, жирэмсэн гэх мэт хүмүүст зориулсан буюу эрэлтэд суурилсан (demand-based), бага оврын, орчин үеийн технологи бүхий тээврийн хэрэгслийн талаар түлхүү судалж байлаа. Энэхүү тээврийг утасны аппликейшн ашиглан дуудах бөгөөд төлбөрөө автобусны картаар хийдэг байхаар шийдсэн.  Нэг ёсондоо такси гэж хэлж болох ч үнийн хувьд энгийн нийтийн тээвэртэй ижил, бага орлоготой зорилтот бүлгийн иргэдэд ээлтэй байдлаар шийдвэрлэсэн гэдгээрээ онцлог юм. 

Манай улсын хувьд энэ талаар ярих нь байтугай ойлголт ч  байхгүй  болов уу? 

Манай улсын хувьд энэ талаарх асуудал одоогоор огт хөндөгдөөгүй байна. Миний ажигласнаар хөгжингүй орнуудад илүү хурцаар тавигдаж эхэлсэн юм билээ. Гэхдээ бидэнд давуу тал бий. Учир нь, бид хөгжингүй орнуудын алдааг судалж, шууд шинэ шийдлүүдийг богино хугацаанд нутагшуулах боломжтой. Жишээ нь, хэдхэн жилийн өмнө бид микрогоор зорчиж, автобусанд бэлэн 500 төгрөг төлж зорчдог байсан бол богино хугацаанд нийтийн тээврийн цахим системд шилжсэн шүү дээ. Монгол хүн шинэ технологи, шинэ соёлд амархан дасан зохицдог онцлогтой . 

Манай улсын хувьд түгжрэл ихтэй байгаа учраас хүртээмжтэй хот бий болгох боломж хязгаарлагдмал юм шиг. “20 минутын хот” -ын үзэл баримтлал үүнийг шийдэж чадах уу? 

Энэ хоёр бол зэрэгцэн хамтдаа шийдэгдэх ёстой асуудал. “20 минутын хот”  -ын  үзэл баримтлал нь өөрөө хүртээмжийн асуудлыг шийдэх зорилготой хот төлөвлөлтийн аргачлал юм. "20 минутын хот" гэдэг нь хот төлөвлөлтийн орчин үеийн чиг хандлагуудын нэг бөгөөд иргэд өдөр тутмын амьдралдаа хэрэгтэй бүхий л үйлчилгээ ажил, сургууль, эмнэлэг, худалдаа, ногоон байгууламж, соёлын төв гэх мэт газар руу  гэрээсээ 20 минутын дотор явган, эсвэл унадаг дугуйгаар хүрч чадахуйц байдлаар төлөвлөхийг зорьдог концепц юм.

Улаанбаатар хотын их, бага тойруугийн бүс буюу 8000 га газарт бүх төрлийн үйлчилгээ төвлөрсөн байдаг. Үүний улмаас хотын зургаан дүүргээс өдөрт ойролцоогоор 3.5 сая зорчилт зөвхөн энэ бүс рүү чиглэж байна. Гэтэл Улаанбаатар хот нийтдээ 47 мянган га газар нутагтай гэдгийг харгалзвал үйлчилгээний хэт төвлөрөл нь түгжрэл үүсгэх гол шалтгаан болж байна. Тиймээс түгжрэлийг бууруулахын тулд хүртээмжтэй хотын орчин бүрдүүлэх нь зүйтэй. Өөрөөр хэлбэл, түгжрэлийг шийдье гэвэл иргэдийг тухайн оршин суугаа газартаа л шаардлагатай үйлчилгээг хүртэх боломжтой болгох ёстой. Энэ нь л “20 минутын хот” концепцийн үндсэн санаа юм.

“15 минутын хот” гэж олон улсад ярьдаг л даа. Үндсэн үзэл баримтлал нь биеллээ олоход хэр хугацаа зарцуулсан байдаг бол?  

Дэлхийн олон улс, хот энэхүү үзэл баримтлалыг сүүлийн 10–20 жилийн хугацаанд амжилттай хэрэгжүүлж байна. Тухайлбал, би АНУ-ын Портланд хотод энэ чиглэлээр судалгаа хийж байсан. Энэ хот   2005 онд “20 минутын хот” болох зорилт тавьж байсан бөгөөд 20 жилийн дараа буюу сүүлийн судалгаанаас үзэхэд иргэдийнхээ 60 орчим хувийг 20 минутын бүсэд хамруулж чадсан байгаа юм.  Парис хотын захирагч цар тахлын үеэр “15 минутын хот” болно гэдгээ зарласнаар тус хотын хөгжлийн чиг баримжаа эрс өөрчлөгдсөн байдаг. Өмнө нь зургаан эгнээ замтай, маш их түгжрэлтэй байсан бол одоо Парисын төв хэсэг ногоон байгууламжтай, явган болон дугуйн замын сүлжээ сайтай, active mobility буюу идэвхтэй хөдөлгөөнд суурилсан орчин болж хувирчээ. Сингапур, Австралийн Мельбурн зэрэг хот үүнийг амжилттай хэрэгжүүлсэн байна. Гэхдээ энэ концепц нь цоо шинэ зүйл биш л дээ. Хот төлөвлөлтийн уламжлалт зарчмуудыг шинэ нэршлээр илүү тодорхой болгож, зорилтот түвшинд хүргэхийг зорьж байгаа гэж хэлж болох юм. 

Манай улсын хувьд хэр хугацаа шаардлагатай гэж үзэж байна вэ?

"20 минутын хот"-ын үзэл баримтлалыг тодорхойлсон. Тус концепцийг боловсруулах ажлын хэсэг байгуулж  даргаар нь Г.Лувсанжамц гишүүн ажиллаж байгаа, миний бие гишүүнээр оролцоод явж байна. Үндсэн концепцийг боловсруулж, Засгийн газарт өргөн барихаар бэлэн болгосон. Энэхүү боловсруулсан баримт бичигт хүн амын хэдэн хувь нь 20 минутын хотод амьдрах, юуг хэрхэн хүртээмжтэй болгох талаар тодорхой тусгасан байгаа. Одоогоор иргэдийн 80 хувийг хамруулна гэсэн зорилт тавьсан. Харин хэрэгжих хугацаа нь үндэсний бодлогын хүрээнд шат дараалалтай тодорхойлогдоно.

“Монголдоо буцаж ирэхэд хамгийн их нөлөөлсөн хүн бол докторын ажлыг минь удирдсан профессор маань байсан”

Та Японд ямар байгууллагуудад, ямар чиглэлээр ажиллаж байв?

Би Монголд ирэхээсээ өмнө Япон дахь Дэлхийн банкны салбарт “Хот төлөвлөлтийн зөвлөх” - ийн чиглэлээр ажиллаж байсан. Энэ салбар нь тухайн улсдаа төдийгүй дэлхийн бусад улс орон дахь Дэлхийн банкны салбаруудтай харилцдаг байсан. Түүнчлэн олон улсын хотуудын төлөвлөлт, хөгжлийн асуудлуудтай танилцаж, Монгол улсдаа эдгээр төлөвлөлтийг хэрхэн нутагшуулах, бэрхшээлийг хэрхэн даван туулж болох тухай эргэцүүлэх боломж бүрдэж байлаа. Монгол хүн учраас эх орноо хамгийн их боддог юм билээ. Ажлын явцад ундны усгүй, өлсгөлөнд нэрвэгдсэн улс орнуудын нөхцөл байдлын талаар өдөр бүр янз бүрийн мэйлүүд ирдэг байв. Зарим талаараа Монгол улс маань тэдгээртэй харьцуулахад боломжийн байдалтай  байгаа юм байна гэж бодогддог байлаа.

Мөн миний судалсан сэдвийн дагуу  буюу “mobility service” тээврийн үйлчилгээний чиглэлээр үйл ажиллагаа явуулдаг стартап компанид ажилласан. Энэ хүрээнд Японы бусад хотод очиж, тухайн хот хэрхэн ухаалаг, хүртээмжтэй тээврийн шийдлийг хэрэгжүүлж байгааг судалж байлаа. 

Түүнчлэн Азийн хөгжлийн банк (ADB)-д  Зүүн Ази буюу Монгол–Хятадын төсөл дээр ажилласан. Магистрантурт суралцаж байхдаа Японы Nikkei Seki гээд инженерингийн (civil engineering) компанид тээврийн чиглэлээр мөн ажиллаж байсан юм. 

Өөрийн карьераа Японд өсгөх бүрэн боломжтой байсан ч Монголдоо ирэх шийдвэр гаргахад юу хамгийн их нөлөөлөв? 

Анхнаасаа шууд Монголдоо очно гэсэн тодорхой төлөвлөгөө байгаагүй. Энд байхдаа “Шинэ Монгол” сургуульд сурч байсан юм. Тухайн үед симпанерууд буюу Японд сурч, ажилласан туршлагатай хүмүүс ирж байнга ярилцлага, уулзалт хийдэг байлаа. Тэд “Монголдоо хийх ажил их бий шүү, эх орондоо ирж ажиллаарай” гэж хэлдэг байсан нь их нөлөөлсөн болов уу. 

Ковидын үеэр 2021 онд Улаанбаатар хотын Захирагчийн ажлын албанд Японоос онлайнаар зөвлөхөөр ажиллаж байсан юм. Энэ үед Монголд хэрэгжиж буй төслүүдийн талаар нэлээд сайн ойлголттой болсон. Тухайн үед трамвай төлөвлөх, LTR (light rail transit) хэрхэн хэрэгжүүлэх, метро болон автобусны ялгаа, онцлогийг харьцуулсан судалгаан дээр түлхүү ажиллаж байв. Улс эх орондоо хэрэг болох зүйл байвал хэзээ ч хамаагүй оролцож ажиллаарай гэсэн зөвлөгөө олон хүнээс ирж байсан. 

Миний докторын ажлыг удирдсан /supervisor professor/ профессор багш маань ч “Чи доктор хамгаалаад Монголдоо буцна шүү” гэж байнга хэлдэг байсан. Багш маань Монгол Улсад таван удаа ирж байсан бөгөөд “Танай хот их цэвэрхэн. Арчлаад хөгжүүлбэл өрсөлдөхүйц хот болох боломжтой. Би чамайг эх орондоо буцаж, суралцсан мэдлэг туршлагаа хэрэгжүүлээсэй гэж хүсэж байна” гэж үргэлж хэлдэг байлаа. Энэ нь ч надад маш их нөлөөлсөн гэж боддог. 

Улаанбаатар хотын Ерөнхий архитекторын албан тушаалыг хүлээж авахад танд ямар мэдрэмж төрсөн бэ. Таныг залуу хүний хувьд янз бүрээр хүлээж авсан байх?

Мэргэжлээрээ суралцаад, тодорхой хугацаанд гадаад дотоодод ажилласан туршлага дээрээ тулгуурлаад ажиллаад үзье л гэж бодсон. Надад төрсөн нэг айдас гэвэл Монголын нөхцөл миний өмнө нь ажиллаж байсан газруудаас өөр болов уу гэсэн бодол байсан. Гэхдээ богино хугацаанд дасаад, ажилдаа эрч хүчтэй орсон шүү. 

Миний хувьд зөвлөж байгаа баг, хамт олон хамгийн чухал. Ерөнхий архитекторын зөвлөл байгуулагдаж, орон тооны бус мэргэжлийн зөвлөхүүдээсээ санал, зөвлөмж аваад ажиллах боломжтой шүү дээ. Өмнө нь энэ албан тушаалд ажиллаж байсан туршлагатай хүмүүсээсээ зөвлөгөө авч,  өмнөх алдааг нь давтахгүйн тулд хичээх, мөн хийж амжаагүй ажлуудыг нь үргэлжлүүлэхэд анхаарч ажиллана гэж бодсон. Ингээд л надад хүлээлгэсэн итгэл найдварыг алдахгүй, бодит үр дүн гаргах нь миний үүрэг гэж ойлгож байгаа.

“Амьдрахад таатай, байгаль орчинд ээлтэй, ухаалаг, цогц, цомхон хот болгон хөгжүүлнэ”

Улаанбаатар хотын 2040 он хүртэлх хөгжлийн ерөнхий төлөвлөгөө ямар гол үзэл баримтлалтай вэ? 2040 он гэхэд манай хот хэрхэн өөрчлөгдөж, шинэчлэгдсэн байх бол? 

Улаанбаатар хотын 2040 он хүртэлх хөгжлийн ерөнхий төлөвлөгөө бол маш олон жилийн хөдөлмөр, хамтын ажиллагааны үр дүнд бий болсон стратегийн чухал баримт бичиг мөн. Энэхүү баримт бичгийн суурь судалгааг 2017 оноос эхлэн хийж эхэлсэн юм билээ. Өнгөрсөн нэгдүгээр сард Улсын Их Хуралд өргөн барьсан. Хэн бүхний мөрдөх ёстой хууль дүрэм болж энэхүү төлөвлөгөө маань гарна.

Улаанбаатар хотын хөгжлийн ерөнхий төлөвлөгөөг анх 1954 онд баталснаас хойш нийт зургаан удаа шинэчлэн боловсруулж, баталсан юм билээ. Хожим  2013 онд “2020 он хүртэлх ерөнхий төлөвлөгөөний тодотгол” - ыг хийж байсан ч ковидын үеэр ажил нь  зогсонги байдалд орсон учраас 2020 оноос хойш Улаанбаатар хот ерөнхий төлөвлөгөөгүй явж байсан гэж хэлж болно. Бид таван жилийг алдсан учраас шинэ төлөвлөгөөгөө яаралтай батлуулж, хэрэгжүүлж эхлэх шаардлага тулгарч байгаа. Тодотголыг богино хугацаанд хийх шаардлагатай гэж үзэж байна.

Улаанбаатар хотын 2040 он хүртэлх хөгжлийн ерөнхий төлөвлөгөө нь өмнөх төлөвлөгөөнүүдээс нэлээд онцлогтой. Суурь судалгааг эхнээс нь авч үзэж, баримт бичгүүдийг монгол архитектор,  инженер, мэргэжилтнүүд маань өөрсдөө цогцоор нь боловсруулсан гэдгээрээ онцлог. Мөн зөвхөн нэг байгууллага бус, бүх талын оролцоо, иргэдийн санал, үндэсний бодлогыг тусгаж өгсөн бөгөөд энэ бүгд дээр үндэслэн “Амьдрахад таатай, байгаль орчинд ээлтэй, ухаалаг, цогц, цомхон хот болгон хөгжүүлнэ” гэж нэг өгүүлбэрээр зорилтоо тодорхойлсон. Олон улсын жишиг ч ийм байдаг. Нэг өгүүлбэрт хотын хөгжлийнхөө зорилгыг тодорхойлж, тэр өгүүлбэрээ хэрхэн амьдрахад таатай болгох вэ, яаж цомхон болгох вэ гэх мэтээр задлан төлөвлөлтөө хийдэг.

Энэхүү зорилгод хүрэх зорилтын том хэсгийг “20 минутын хот” концепц эзэлж байна. Хүн алхах, дугуй унах, нийтийн тээврээр зорчих боломжтой, сургууль, цэцэрлэг, эмнэлэг, ажлын байр гээд бүх хэрэгцээгээ 20 минутын дотор хангахуйц хүний амьдралд ээлтэй, хүртээмжтэй орчныг бүрдүүлэх төлөвлөгөө юм. Үүнийг хэрэгжүүлснээр зөвхөн амьдралын чанар сайжрахаас гадна түгжрэлийг шийдэх гарц ч бий болно.

Мөн түгжрэлийг шийдэхийн тулд тээвэрт суурилсан төлөвлөлт чухал. Метро, трамвай, автобус зэрэг тээврийн хэрэгсэл нь цэвэр, тохилог, хүндээ ээлтэй, цагтаа ирдэг нийтийн тээврийн системийг хөгжүүлнэ. Энэ нь хотын амьдралын чанарыг тэнцвэржүүлж, төвлөрлийг сааруулахад чухал үүрэгтэй.

Улаанбаатар хотын хөгжлийн ерөнхий төлөвлөгөө сайн боловч хэрэгжилт дээрээ унадаг. Өмнөх төлөвлөгөөний хэрэгжилт ердөө 29 хувьтай байсан. Төлөвлөгөөг бодит болгохын тулд хэрхэн ажиллах вэ?

Өмнөх төлөвлөгөөний нэг алдаа нь урт хугацааны зорилгоо тодорхойлсон ч богино хугацааны үйл ажиллагааны төлөвлөлт хийгдээгүй явдал байсан. Тиймээс энэ удаа 2040 он хүртэлх ерөнхий төлөвлөгөөг хэрэгжүүлэхийн тулд эхний таван жилд ямар ажлуудыг хийх вэ гэдгийг тодорхойлж байна. Мөн хууль, эрх зүйн орчин бүрдээгүй байна. Ерөнхий төлөвлөгөөг хэрэгжүүлэхийн тулд хотын ерөнхий төлөвлөгөө нь урдаа байж, холбогдох хууль, эрх зүй, норм, стандартууд нь дагаад өөрчлөгдөж байх ёстой. Өөрөөр хэлбэл, хотыг төлөвлөхдөө иргэдэд ээлтэй байлгахаар зорьдог бол түүнийг биелүүлэхэд шаардлагатай баримт бичгүүд шинэчлэгдэх шаардлагатай болдог. Түүнчлэн  хэрэгжилт муу байгаа шалтгааныг эдийн засгийн нөхцөл байдал, төсөв хөрөнгөтэй холбож үзэх хэрэгтэй. Аль төслөө түрүүлж хөдөлгөснөөр эдийн засагт нөлөөлж, хурдацтай хөгжих вэ гэдгийг тооцоолон эрэмбэлж, түрүүн ярьсан хэрэгжилтийн үйл ажиллагааны төлөвлөлтдөө алийг нь түрүүлж авч хэрэгжүүлэх вэ гэдгээ төлөвлөх ёстой. 

Өмнө нь ямар индексээр хэрэгжилтээ хэмжих нь тодорхойгүй байсан.  Харин энэ удаа олон улсад хэрэглэгддэг “амьдрахад таатай хотуудын индекс”-ийг ашиглан Улаанбаатар хотыг бусад хоттой харьцуулан өрсөлдөх чадвараар нь үнэлнэ. Өмнөх төлөвлөгөөнд үүнийг тусгаагүй нь сул тал байсан учраас үнэлгээний хэсгийг тусгаж өглөө.

Газар зохион байгуулалтын төлөвлөгөө, хотын ерөнхий төлөвлөгөө хоорондоо 70 орчим хувьтай зөрдөг байсан. Уг нь төлөвлөгөөний дагуу газрын зөвшөөрөл өгөх байтал уялдаагүй ажилласнаас болж замбараагүй байдал үүссэн. Энэ алдааг хэрхэн залруулж,  шийдэж ажиллах вэ? 

Энэ бол үнэхээр чухал асуудал. Сүүлийн 20 жилийн турш Улаанбаатар хотод үүссэн олон асуудлын үндэс нь төлөвлөгөөний зөрчил, уялдаа холбоо муугаас үүдэлтэй. Судалгаагаар хот төлөвлөлт, газар олголтын төлөвлөгөө хоорондоо ердөө 30 орчим хувь л нийцдэг юм билээ. Энэ бол үнэхээр харамсалтай үзүүлэлт. Үүнийг засахын тулд хамгийн түрүүнд хийх ёстой зүйл бол "Газрын тухай хууль"- ийг шинэчлэх явдал юм. Газар олгохдоо тухайн газар ямар зориулалттай байх, хаана зам тавих, хаашаа инженерийн шугам сүлжээ татах гээд хот төлөвлөлттэй нягт уялдуулан шийдэх ёстой. Гэтэл өнөөдрийг хүртэл эдгээрийг үл харгалзан газар олгож ирсэн нь эмх замбараагүй байдлыг бий болгожээ. Гаднын хүний нүдээр харвал “яаж ийм логикгүй тогтолцоо байж болдог юм бэ” гэж гайхмаар… 

Үүнийг засах чиглэлд бодитой алхам хийх учиртай. Тухайлбал, дүүргүүдийн Засаг дарга нарын газар олгох эрхийг хязгаарлаж, хяналт тогтоосон. Энэ нь замбараагүй газар олголтыг зогсоох анхны алхам болов. Үүний дараа олгогдсон газруудыг дахин зохион байгуулалтад оруулах, орц гарц, дэд бүтцийн нөхцөл байдалтай уялдуулан цэгцлэх ажил хийж эхлээд байна. Өмнө нь газар зохион байгуулалтын байгууллага зөвхөн газар олгож байсан бол одоо шинэчлэн зохион байгуулах чиг үүрэг рүү шилжиж буй нь маш том дэвшил юм. Ингэснээр хот төлөвлөлтийн бодлого газар олголттой уялддаг, илүү нэгдмэл, бодит үр дүнтэй тогтолцоо бий болох эхлэл тавигдаж байна гэж үзэж байна.

Гэр хорооллын асуудлыг хэрхэн шийдвэрлэх вэ, тэр дундаа уулын бэл, өгсүүр, аюултай бүсэд суурьшсан айл өрхүүдийн хувьд?

Гэр хорооллын асуудал бол нийслэл Улаанбаатар хотын өмнө тулгарч буй том сорилтын нэг. Энэ асуудлыг шийдэхийн тулд бид 2040 он гэхэд 50 мянган айлыг сайжруулсан амины орон сууцад амьдруулах зорилт тавин ажиллаж байна. Гэр хорооллын асуудлыг ярьж эхэлмэгц эрчим хүчний салбартай холбогддог. Одоогоор бид төвлөрсөн байдлаар дулаан хангамжаа шийддэг. Тэгвэл гэр хорооллын асуудлыг хэсэгчилсэн байдлаар шийдэх нь оновчтой хувилбар юм. 

Нөгөөтээгүүр уулын орой, үерийн ам, жалгатай газар амьдарч байгаа, орц гарцгүй тэр хэсгүүдийг аль болох чөлөөлнө. Энэ хэсэг рүү дэд бүтэц татах нь эдийн засгийн хувьд үр ашиггүйгээс гадна иргэдийн амь нас, эрүүл мэндийн хувьд ч эрсдэлтэй. Тиймээс тэдгээр айл өрхийг аль болох сайжруулсан амины орон сууцад амьдрах, амьдрах орчныг нь  сайжруулахыг зорьж байна. 

Хотыг төлөвлөлттэй, эмх замбараатай таатай байхад энд амьдарч байгаа иргэд өөрсдөө үүрэг, оролцоотой байх нь чухал гэж боддог. Хотын хөгжилд иргэдийн оролцоог хэрхэн нэмэгдүүлье гэж бодож байна вэ? 

Хотын ерөнхий төлөвлөгөөний хэрэгжилтийг төр хянахаас гадна иргэд өөрсдөө хянадаг байх хэрэгтэй. Тиймээс иргэд мэдээлэлтэй байх шаардлага үүсэж байна.  Үүний тулд eBarilga, eGazar зэрэг нээлттэй системүүдийг хөгжүүлж байгаа. Эдгээрийг улам сайжруулж, иргэдэд илүү хүртээмжтэй, ойлгомжтой болгох нь чухал. Жишээлбэл, тухайн иргэн өөрийн амьдарч буй орчны дэргэд баригдаж буй барилга зөвшөөрөлтэй эсэхийг, эсвэл ногоон байгууламжаар төлөвлөгдсөн газар өөр зориулалтаар ашиглаж байгаа эсэхийг шууд хянах боломжтой байх ёстой. Ийм системтэй байж иргэд орчноо хамгаалж, хотын хөгжилд бодитоор оролцож чадна. Одоогоор eBarilga аппликейшныг гар утсандаа татаж ашиглах боломжтой. Гэхдээ хэрэглээний хувьд илүү ойлгомжтой, хялбар болгох шаардлагатай. 

Ерөнхий төлөвлөгөөнөөс хэсэгчилсэн төлөвлөгөөнүүд гардаг. Үүнээс илүү нарийвчилсан мэдээлэл буюу хаана, ямар зам баригдах, тухайн хороонд ямар ажлууд хийгдэхийг иргэд харах боломжтой байх ёстой. Үүнийг хэрэгжүүлэхийн тулд бид хотын төлөвлөлтийг 3D орчинд оруулж, илүү ойлгомжтой, харагдахуйц байдлаар харуулах шийдлийг ашиглана гэж бодож байна. Мөн хэсэгчилсэн төлөвлөгөөг боловсруулахад иргэдийн санал хамгийн чухал. Ямар асуудал, хэрэгцээ байгаа талаар хамгийн сайн мэдэж байгаа хүмүүс бол тухайн хороонд  амьдарч буй иргэд юм. Тиймээс дараа долоо хоногоос дүүрэг, хороодоор явж иргэдийн саналыг авч, нэн тэргүүнд шийдвэрлэх ёстой асуудлуудыг тодорхойлж, хэсэгчилсэн төлөвлөгөөнд тусгаж ажиллана.  

Төвийн зургаа, алслагдмал гурван дүүргээр өөрийн биеэр явж, 2040 он хүртэлх хөгжлийн  ерөнхий төлөвлөгөөг танилцуулсан. Дүүргийн том танхимд танилцуулах,  хороон дээр танилцуулах хоёр өөр үр дүнтэй байгаа нь анзаарагдсан. Хорооны иргэдээс тухайн орчинд тулгамдаж байгаа асуудлууд илүү тодорхой гардаг юм билээ. Энэ бол олон улсын жишиг. Ингэж л иргэдээ сонсож  төлөвлөгөөгөө гаргадаг. Саналаа өгсөн иргэн эргээд хэрэгжиж байгаа эсэхийг хянаж чаддаг байвал хот илүү зөв чиглэлд хөгжинө шүү дээ.

Төрөөс хэрэгжүүлэх томоохон төслүүдийг “төр-хувийн хэвшлийн түншлэл”- ээр хэрэгжүүлнэ гэдэг  гоё үгээр хэлдэг ч хөрсөн дээрээ бууж байгаа эсэхэд эргэлзэж байна. Ерөнхий төлөвлөгөөний бүтээн байгуулалтад хувийн хэвшлийнхэн хэрхэн оролцох боломжтой бол?  

Төрөөс хэрэгжүүлдэг аливаа томоохон төсөл, хөтөлбөрүүдийг төр, хувийн хэвшлийн түншлэл буюу PPP (Public-Private Partnership) –ийн хүрээнд хэрэгжүүлнэ гэдэг нь онолын хувьд маш зөв, хэрэгцээтэй бодлого. Гэвч практикт энэ гоё үг хэрхэн буудаг вэ гэдэг нь бусад улс оронд ч тулгардаг асуудал. Би Дэлхийн банкинд ажиллаж байхдаа төр, хувийн хэвшлийн түншлэлийн төслүүд дээр оролцож байсан. Энэ үед анзаарсан зүйл бол төр, хувийн хэвшил нь хоёр өөр зүгт хардаг хандлага. Төр нь “хувийн хэвшил ажил хийхгүй байна” гэнэ, хувийн хэвшил нь “төр ойлгомжгүй” гээд хойш сууна.

Амжилттай хэрэгжиж буй улс орнуудын жишээг харахад төр нь “хөтөч”, хувийн хэвшил нь “гүйцэтгэгч” гэсэн зарчим маш тодорхой байдаг. Жишээлбэл, Япон улсад хувийн хэвшлийнхэн нь төсөл хэрэгжүүлэх гэж байгаа бол түүнийхээ талаар төрийн нэг цонхны системээр бүх шаардлагатай мэдээллээ авч, нэг хаалгаараа үйлчлүүлдэг бүтэц бүрдсэн байдаг. Үүнийг бий болгохын тулд тэд олон удаагийн шинэчлэлтийг хийсэн байдаг. 

Монголд ирээд төр, хувийн хэвшил хоёр яг л нуруу нуруугаа харчихсан юм шиг санагдсан. Гэхдээ үүнийг зөвхөн нэг талын асуудал гэж харахгүй байна. Төрийн байгууллагаас ойлгомжгүй, олон шат дамжлага, хаана очиж, юунаас эхлэх ёстойг тодорхой заасан гарын авлага байхгүй байдал нь хувийн хэвшлийнхний идэвхийг сулруулдаг.  Жишээлбэл, нэг зогсоолын төсөл хэрэгжүүлэх гэсэн ч хаана очиж, хэнтэй уулзах ёстой нь тодорхойгүй.

Энэхүү гоё үгийг хэрэгжилттэй болгох эхний алхам бол төр, хувийн хэвшлийн түншлэлийн тухай хуультай болсон явдал юм. Энэ жил журам нь батлагдаж байна. Сайжруулах шаардлагатай зүйл их байгаа нь ойлгомжтой. 

Төр дангаар бүгдийг хийнэ гэж байхгүй. Төр бодлого, чиглэлээ тодорхой гаргаж, ойлгомжтойгоор чиглүүлж, хувийн хэвшлийнхэн тэр ажлыг хэрхэн гүйцэтгэж, ард нь гарах вэ гэдгээ мэддэг учраас амжилттай хэрэгжүүлсэн улс орнууд богино хугацаанд хөгждөг гэдгийг олон улсын жишээнээс харж болно. 

Цаашдынхаа карьераа хэрхэн харж байна вэ? 

Би өөрийн карьер, амьдралын замналаа зөвхөн хувь хүний амжилт гэхээс илүүтэй энэ нийгэм, энэ хот, энэ улсынхаа ирээдүйд ямар хувь нэмэр оруулж чадах вэ гэдгээр хардаг. “Бид үр хойчдоо ямар хот үлдээх вэ” гэдэг асуулт надад маш том хариуцлага мэдрүүлдэг. Тиймээс хойч үедээ илүү сайхан, илүү хүртээмжтэй, илүү хүний төлөө хот үлдээхийг хүсэж байна. 

Монгол Улс алсын хараагаа тодорхойлчихсон. Тийм учраас тэрхүү зорилгод хүрэхийн тулд өөрийнхөө хэмжээнд өнөөдөр би юу хийж чадах вэ, ямар ажлыг бодитоор хийж, ямар шийдлийг хэрэгжүүлж болох вэ гэдэг асуултад хариулт болж чадах ажлыг хийгээд л явна даа  гэж боддог доо.