Хэнтий аймгийн Газрын харилцаа барилга хот байгуулалтын Барилга хот байгуулалтын хэлтсийн дарга Б.Гантөгс

Барилгын техникийн хяналт нь төлөвлөгөө, зураг төсөл, барилгын ажлын гүйцэтгэл гэсэн үйл ажиллагаа тус бүрийн гүйцэтгэлийн чанарт хийгдэж, баталгаа өгдөг тул мэдлэг, ур чадвар, дадлага, мэргэжлийн мэргэшсэн байдал зайлшгүй шаарддаг бусдын эрүүл ахуй, амь нас, эд баялаг, эдийн засгийг хариуцсан хүнд алба юм.

Аймгийн Газрын харилцаа барилга хот байгуулалтын газрын Барилга хот байгуулалтын хэлтэс нь орон нутагт барилга, хот байгуулалтын салбарын мэргэжлийн байгууллагын чиг үүргийн зэрэгцээ барилгын ажлын явцад захиалагчийн техникийн хяналт хэрэгжүүлж, барилгын гүйцэтгэлийн чанарт баталгаажуулалт хийдэг төрийн байгууллагын анхан шатны нэгж юм.

Хөдөө орон нутагт барилгын техникийн хяналт хэрэгжүүлэх ажлыг биечлэн хийдэг хүний хувьд тулгардаг бэрхшээл гэвэл төлөвлөлтөөс эхэлнэ. Хэн нэг эрх мэдэлтэн “энд сургууль барина” гэж амлаад улсын төсөвт тусгуулж л байвал төсөв нь хамаагүй, дутуу зураг төсөл батлуулан дахин төсөв нэмүүлэх, хийц технологи өөрчлөгдөх зэрэг олон бэрхшээл тулгарч барилга удааширч, чанаргүйжих цаашлаад гацаж эхэлдэг. 

Ажлын даалгавар, ТЭЗҮ-гээс эхлээд зураг төсөвт шинэ техник технологи тусгаж нэвтрүүлэлгүй хугацаандаа шахаад хуучин технологи, өмнө зурагдсан барилгын бүтээц, хийцүүдийн зургийн эвлүүлгээр барьж байна.  Иймд барилгын салбарт барилгын бүтээц, хийцийн, тооцооны инженерийн нарийн мэргэшил, мэдлэг дутагдаж байна. 

Ялангуяа хүнд төвөгшилтэй, шинэ технологийн хэсэгт хийц технологийн зураг, хийх аргачлал технологийн карт гаргах, 

Барилгад хэрэглэх материалын үндэсний стандарт болон анги, маркийн шаардлагыг бүрэн дэлгэрэнгүй заах,

Ханын өрлөгт хэрэглэх болон дулаан тусгаарлах материалуудын эзлэхүүн жин, шахалтын бат бэх, хүйтэн тэсвэрлэлтийн үзүүлэлт тооцож заах шаардлагатай байна. 

                                                       Цонх, хаалга нь дулаан техникийн үзүүлэлт, цонх, хаалганы хуванцар хүрээ,

тасалгааны тоо хэмжээ, шилэн багцын битүүмж стандарт, шил хоорондын зайг тооцож тусгах гэх мэтээр зураг төсөл дутуу ирэх, зарим ажил орхигдож, зайлшгүй хийх шаардлагатай ажилд нэмэлт хөрөнгө гаргуулахаар хугацаа алдах тохиолдлууд байсаар байна.

Тиймээс төлөвлөлтийн шатнаас төсвийн томсгосон үнэлгээгээр, нэгж хүчин чадлын тоо хэмжээгээр үнэлэн төлөвлөж, зарим тохиолдолд шууд барилгын гүйцэтгэгчтэй түлхүүр гардуулах нөхцөлөөр гэрээ байгуулдаг бол зураг төслөөсөө эхлээд шинэ технологиуд нэвтрэх боломж, эрхийг гүйцэтгэгч нарт олгож болох юм.

Энд чадвартай гүйцэтгэгч сонгох, хариуцлагатай хяналт хэрэгжүүлэхэд болохгүй зүйлгүй. Өмнөхөөсөө хаширсан бүх шатанд итгэлгүй, хариуцлагагүй байдал удаан үргэлжиллээ.  Тэгэхээр улсын хэмжээнд барилга байгууламжийн ажил төлөвлөгдөхөөс ашиглалтад орох хүртэлх үе шат бүрд заавал дагаж мөрдөх “Техникийн шаардлага“–тай болж стандартчилж хуульчлах хэрэгтэй байна. 

Хүний амьдралын бүх процессыг хууль, дүрмээр зохицуулах боломжгүй ч стандартаа хөгжүүлж, стандартыг ямар хэмжээнд зөрчинө түүнд тохирсон хуулийн дагуу арга хэмжээ авдаг байх шаардлагатай. Барилга муу баригдаж дутагдал зөрчил гарлаа гэхэд хяналтынхан, ашиглалтад авсан комиссынхныг хариуцлага тооцож, арга хэмжээ ав гэх зэргээр иргэд цахим орчинд үзэл бодлоо илэрхийлдэг. Гэтэл барилгын чанар манай орны нөхцөлд олон хүчин зүйлээс шалтгаалж байна. Хяналт хэрэгжүүлэгчдэд байнга тохиолддог өөрчлөгддөггүй зарим зүйлс бий. Үүнд, 

Туршлагагүй, мэргэжлийн инженергүй, техникгүй, цаас файлаар материал сайн бүрдүүлсэн, хямд үнэ санал болгосон хэн хамаагүй шалгаруулж явуулчхаад хяналт руу бурууг өгдөг. Мэргэжлийн мэдлэггүй чадваргүй хүмүүс олон таардаг. 

Манай улсад барилга барих цаг агаарын боломжтой хугацаа богино. Гэтэл үүнтэй уялдсан зохицуулалт байхгүй. Гүйцэтгэгчийг эрт шалгаруулах зорилгоор оны эхний 1-р улиралд гэрээ хийсэн ч барилгын материал нийлүүлэгч Хятад улсын Цагаан сарын баярын дараа үнээ нэмдэг нь дараалал үүсгэж ажил удаашруулдаг. Зуны амралтын саруудад гүйцэтгэгчид аль болох тасралтгүй ажиллахыг зорьдог ч ажиллах хүч дутах, барилга дээр ажиллах ажилчин олдохгүй зэрэг хүний нөөцийн асуудлаас шалтгаалан намар оройхон буюу хүйтний улирал руу шахагдаж байгаа юм.

Өмнөх онд нь шалгаруулж гэрээгээ хийгээд, барилгаа хурдан явуулъя гэвэл бэлтгэл ажиллагаанд гэрээ барьцаалсан урьдчилсан санхүүжилт олговол энэ асуудлыг шийдэж юм. Урьдчилгаа олгож болно гэдэг ч авсан урьдчилгаатай дүйцэх барьцаа шаардах нь бодит байдалд боломжгүй зүйл.  

Захиалагчийн зүгээс барилга гүйцэтгэлийн ажлыг жилийн эцэс болж хөрөнгө татагдлаа гэх шалтгаанаар богино хугацаанд шахдаг, барилгаа битүүлж, дулаан хангамжаа авсан барилгын дотор засал зэрэг бусад ажлуудаа ондоо багтаан дуусгахаар хүйтний улиралд гүйцэтгэх нь барилгын чанарт нөлөөлсөн асуудал давтагдсаар

Барилгын ажлын санхүүжилт удсанаас ажил удаашрах байдал их байна.

Гаднын зарим улс орон шиг санхүүгийн жилээ 3 дугаар сарын 1 -н ч юм уу хуанлийн жилээс зөрүүлсэн зохицуулалт шаардлагатай. Хэнтий аймгийн Газрын харилцаа барилга хот байгуулалтын газраас өнгөрсөн жилийн Барилгын удирдах ажилтны зөвлөгөөнөөрөө барилгын ажлын санхүүжилтийн материалыг урьдчилан файлаар авч, хянан эцэслэсэн тохиолдолд гүйцэтгэгчтэй харьцаж баталгаажуулалт хийдэг байх уриалга гарган хэрэгжүүлж эхэлсэн. Ингэснээр манайд ирсэн гүйцэтгэгч нэг өдрийн дотор санхүүжилтээ баталгаажуулдаг болж хэвшсэн. Холоос ирсэн эсвэл барилгын ажлаа орхиод биечлэн ирсэн гүйцэтгэгчийг олон хоногоор хүлээлгэхгүй, дахин ирүүлэх шаардлагагүй болсон гэсэн үг. 

Санхүүжилтийн материалд баталгаажуулалт хийлгэхэд 17 хүний гарын үсгийг зуруулдаг. Гэтэл барилга дээр ямар нэг чанарын асуудал гарах, осол зөрчил гарсны улмаас амь нас хохирох, барилга нурах зэрэг асуудал үүсвэл эдгээр 17 хүнээс гүйцэтгэгчийн захирал, инженер, ХЭАБА ажилтан, ил далд ажлын акт баталгаажуулах хяналтын инженер зэрэг 3-4 хүн хуулийн өмнө хариуцлага хүлээдэг байдал үргэлжилсээр удаж байна.

Тиймээс улс даяараа цахимжиж байгаа энэ үед ядаж барилгын ажлын гүйцэтгэл баталгаажуулахад тоон гарын үсгийг албан ёсоор зөвшөөрч цахим баталгаажуулалтын явцыг ил болгочихвол ажлын байранд байх эсэхээс үл хамаарч хугацаа хэмнэх, ашиг сонирхол, авлигал гэсэн хардлага байхгүй болно. Магадгүй олон гарын үсэг зурах хүмүүс цөөрнө. 

Орон нутагт хийц бүтээцийн чадвартай инженер, дэд бүтцийн шугам сүлжээний инженерүүд ажиллахгүй байна. Ажиллах хүч дутагдаж байгаа талаар бүгд л мэдэж байгаа. Салбараараа ажиллах хүчний уналтад ороод байгаа гэж шүүмжилцгээж байна. Үүнтэй санал нийлнэ. Тиймээс ажиллах хүчний хомсдолтой, бригадын систем хөгжиж байгаа энэ үед нэг хийц, ажилбараар дагнаж төрөлжин туршлагажсан бригадуудыг үе шатаар нь гүйцэтгэгч болгон сонгон шалгаруулж болох болов уугэж боддог. 

Сүүлийн жилүүдэд бараа материал, тээвэр шатахуун, цалин гээд бүхий л зардал өсөж байхад хуучин тарифт үнэлгээтэй төсвөөр төр барилга барих гэдэг нь барилгын ажил удаашрах чанар муудах бас нэг том шалтгааны нэг.

Жишээлбэл, 2 давхар цэцэрлэгийн барилга таван тэрбум гаран төгрөгийн төсөвтэй. Гэтэл тээврийн алслалт, хөрсний шинж чанарын хувьд ойролцоо барилгын овор хэмжээ хийцлэл технологийн хувьд 2-3 дахин том, төвөгшилтэй барилга 2 тэрбум төгрөгийн төсөвтэй бодит жишээ байна. 

Төр засгаас шуурхай шийдвэрлэх гэж үнийн зөрүү, цалингийн зөрүү тооцох арга хэмжээ авсан хэдий ч гүйцэтгэгч нар бүрэн хамрагдаж чадаагүй тохиолдол гарсан. Хөдөө орон нутагт барьж байгаа барилгын ажил гүйцэтгэгч нар нэмүүлэх төсөв, үнийн зөрүү гэх мэтээр санхүүжилт хөөцөлдөж цаг их зарцуулдаг. Үүний цаана ажилчид, түрээсэлсэн машин механизм нь хүлээж зардал нь нэмэгдсэн байдаг. 

Үе шатны хяналт тавихад ялангуяа барилгын хийц бүтээцийн инженерүүдэд тулгарах бэрхшээл нь шинэ бүтээгдэхүүн, технологийн хэрэглээний мэдээлэл, мэргэжлийн шинэ чадавх, зайлшгүй байх дадлага туршлагын тухай болон сургалт, туршлага солилцох, зөвлөлдөх семинар хангалтгүй, тийм орчин бүрдүүлэх дэмжлэг санаачилга сул байна. Энэ нь гүйцэтгэгчийн инженерүүдэд ч бас хамаатай асуудал юм.

Барилгын ажлын гүйцэтгэлийн үе шат бүрт мэргэжлийн зүгээс техникийн хяналт хэрэгжүүлж тэр хэрээрээ хариуцлагын баталгаа гаргадаг. Энэ ажилд зарцуулах төсөв болох захиалагчийн техникийн хяналтын зардлыг захиалагчийн шат бүрт л хувааж булаацалддаг болж. Уг нь захиалагчийн хяналт, техникийн хяналт гэж хоёр тусдаа ойлголт юм. Захиалагчийн хяналт нь төрийн хуулиар төрийн захиргааны байгууллага үндсэн үйл ажиллагааныхаа зохион байгуулалтаар гүйцэтгэх үүрэгтэй ажил, харин техникийн хяналтын зардал бол цэвэр мэргэжлийн хариуцлага хүлээдэг мэргэжилтний зардал л даа.

Одоогоор орон нутагт хэрэгжиж байгаа ихэнх барилгын ажлын захиалагчийн техникийн хяналтыг бид Барилгын хөгжлийн төвтэй гэрээ байгуулан хамтарч хэрэгжүүлж байна. Олон улсын жишгээр цаашид энэ хяналт зөвлөх үйлчилгээний бие даасан эрхтэй төрийн оролцоогүй хөндлөнгийн байгууллагаар гүйцэтгэх байх. Энэ байдал жигдэртэл БХТ орон нутаг дахь барилгын үе шат бүрт хяналт хэрэгжүүлэхэд орон зайн хувьд ч тэр тулгардаг бэрхшээлээ арилгаж, аймгуудын ГХБХБГ- ын инженерүүдээр анхан шатны хяналтаа бүрэн гүйцэтгүүлж, шаардлагатай тохиолдолд захиалгаар хамтарсан инженерийн баг ажиллуулах байдлаар зохион байгуулалтын өөрчлөлт хийвэл хаа хаанаа хугацаа хэмнэх, шат дамжлага багасах, аймаг, бүс хариуцсан инженерийн орон тооны хэмнэлт гарах зэрэг ач холбогдолтой байж болох юм гэсэн санал байна.         

Эцэст нь барилга, хот байгуулалт хэмээх улс орны хөгжлийн гол түлхүүр болсон том  салбар орон нутагтаа суурь сайтай, барилгын ажлын чанарын гол үндэс нь барилгын материалын лабораторио өргөжүүлж, хот байгуулалт, зөвлөх үйлчилгээний чадамжтай хяналт, барилгын материал гэсэн нэгж бүхий бие даасан байгууллага болох саналыг дэмжээсэй хэмээн уламжилъя.