Энэ удаагийн VIP ярилцлагын зочин хоймортоо УИХ- ын гишүүн, Хот Байгуулалт, Барилга, Орон Сууцжуулалтын сайд Ж.Батсуурийг урилаа. Тэрээр албаа аваад удаагүй ч 2024-2028 онд баримтлан ажиллах бодлогоо тодорхойлж, оновчтой шийдвэрүүдийг гаргаж, барилгын салбарт эрс өөрчлөлт шинэчлэлтийг авчрахаар ажиллаж буй. Их бүтээн байгуулалтын он жилүүд эхэлж, шинэ сорилтууд бидний өмнө тулгарч байгаа энэ цаг үед цаашид ямар бодлого төлөвлөгөөтэй ажиллах талаар түүнтэй ярилцлаа. 

Таны намтарт барилгын нягтлан бодогч, эдийн засагч, барилгын салбарт бизнес эрхэлж байсан гэж дурдсан байна. Та өөрийнхөө талаар товч танилцуулаач?

Би жирийн малчин айлын хүүхэд. Хөдөөгийн хүүхдүүдийн жишгээр сургуульд орсон цагаасаа дотуур байраар амьдарч, хичээлдээ шамдаж явсаар Санхүү эдийн засгийн их сургуульд Барилгын ня-бо эдийн засагчийн ангид элсэж орсон. Сургуулиа төгсөөд Хөрөнгийн биржид дилерээр ажлын гараагаа эхэлж байлаа. Манай улс нийгмийн шилжилт хийгээд , зах зээлийн эдийн засагт дөнгөж хөл тавьж байсан тэр цаг үед энэ хариуцлагатай ажлыг чамгүй амжилттай хийж гүйцэтгэж байсан. Гэвч залуу насны дэврүүн бодлоор “өссөн төрсөн нутгаа диваажин болгоно” гэж том мөрөөдөөд, нөгөө талаар хот хүрээ газар төрөл садан цөөтэй, амьдрах орон байргүй залуу хүнд хотод амьдрах хэцүү байсан учраас төрсөн нутагтаа очиж амьдрахыг сонгосон. Ингээд нутагтаа очоод хуучнаар зүүн гурван аймгийн барилгын материалын үйлдвэрийн баазыг дуудлага худалдаагаар авч барилгын салбарт бизнес эрхэлсэн түүхтэй. 

Удалгүй төрийн алба хаших болж, улмаар улстөрд орж, нутаг орныхоо ард иргэдийн итгэлийг авч Сүхбаатар аймгийн Засаг даргаар удаа дараа, аймгийн Иргэдийн Төлөөлөгчдийн хуралд зургаан удаа сонгогдож Улсын Их хуралд 2 удаа сонгогдлоо. Одоо ингээд Хамтарсан Засгийн газрын багт хот байгуулалт, барилга, орон сууцжуулалтын салбарын бодлогыг тодорхойлох түүхэн үүрэг хүлээгээд ажиллаж байна. 

Миний ажил, амьдрал энэ салбартай байнга холбогддог. Нэг жишээ хэлэхэд,  би Сүхбаатар аймгийн Засаг даргаар ажиллаж байхдаа Монгол Улсад анх удаа гэр хорооллын дахин төлөвлөлтийг санаачилж, амжилттай хэрэгжүүлсэн. Хамтарсан Засгийн Газар энэ том салбарыг надад даалгахдаа өмнө нь хийж бүтээсэн, туршлагад үндэслэж удирдах боломж олгосон гэж бодож байна. 

Шинэ хотуудыг байгуулахдаа өмнөх алдаагаа давтаж болохгүй 

Яамны нэр, бүтэц өөрчлөгдөж, хот байгуулалтаа тэргүүн эгнээнд анхаарч ажиллана гэж ойлгож байна. Хот байгуулалтын чиглэлд урт, дунд, богино хугацааны ямар төлөвлөгөөтэй ажиллаж байна вэ? 

Хүн амын тал орчим хувь нь нийслэлдээ суурьшдаг манай улсын хотжилтын түвшин “ хэт өндөр” гэх дүгнэлтийг судлаачид гаргаад байгаа.  

Өнгөрсөн 30 жилийн хугацаанд бид бүгдээрээ алдсан. Хувийн өмчгүй социализмаас хувийн өмч дээр суурилсан чөлөөт эдийн засагтай Ардчилсан нийгэм рүү шилжих хооронд бодлого алдагдсан. Орон сууцны тухай хууль, Газрын тухай хууль гэх мэт бүх  хуулиуд шинэ, бид ч туршлагагүй байсан. Нийгмийн шилжилтийн үеэр хөдөөгөөс хот руу нүүж, таарсан газраа хашаа хатгаж, зах замбараагүй байдлын эхлэл тавигдсан. Улаанбаатар хотыг дөрвөн уулын дунд 500 мянган хүн ам амьдрахаар төлөвлөж дэд бүтэц, бохир, ус, дулааныг нь шийдчихсэн байтал энэ тоо 3-4 дахин өсөж, бүгд өмчтэй болсноор өнөөдрийн тулгамдаж байгаа асуудлууд үүссэн. 

Монголчууд бид хот суурин газруудаа байгуулчхаад, хөгжүүлэхдээ төлөвлөлтөө мөрдөөгүй. Газрыг замбараагүй олгосон, дэд бүтцээ тэлэлгүй барилгажуулсан,   хаана орон зай байна тэнд өндөр нам хүссэн өнгө үзэмж, хэлбэр хэмжээтэй барилга барьсаар байгаад ийм замбараагүй хот бий болсон. 

Аливаа уналт, өсөлт нэг газар очоод зогсох ёстой. Агаар, хөрсний бохирдол, түгжрэл, барилгын чанарын асуудлын уналтын цэг энд зогсоно. Зогсоох ч болно. Үүний тулд Улаанбаатар хот, аймаг, сумын хаана нь ч амьдарсан хүний амьдралын чанар адилхан болох хэрэгтэй болно. Ажлын байраар хангагдаж, орон сууцад амьдарч, ипотекийн зээлдээ хамрагдах боломжтой байвал өнөөдрийн хэт төвлөрөл, үүнээс болж үүсэж буй олон асуудал шийдэгдэнэ. 

 Хэрвээ Улаанбаатар хотын төлөвлөлтийг эхнээс нь засна гэвэл маш их хэмжээний хөрөнгө, санхүү шаардлагатай болно.  Гэсэн ч бид үе шаттай өөрчлөлт хийгээд, санхүүжилтийг шийдвэрлээд явж байна. Үүний жишээ бол Улаанбаатар хотыг 2040 он хүртэл хөгжүүлэх Ерөнхий төлөвлөгөө юм. Мөн Хүннү хот (Шинэ зуун мод хот) болон бусад шинэ суурьшлын бүсүүдийг бий болгоно. Ингэхийн тулд төрийн зохицуулалт гэхээс илүүтэй чөлөөт өрсөлдөөн, мэргэжлийн холбоод, мэргэшсэн хүндээ түшиглэнэ. Хот төлөвлөгч, мэргэжлийн хүмүүсээ олон улсын түвшинд хүргэх зорилгоор, өнгөрсөн жилээс КОЙКА-гийн төслөөр ШУТИС-ийн БАС дээр Бүс нутаг, хот төлөвлөлтийн анги шинээр нээж бакалавр, магистр, докторын түвшинд сургаж эхэлсэн. 

Цаашид тухайн бүс нутаг юугаараа онцлог вэ гэдэгт тохируулж ямар хот барих юм, тэнд оршин суугчид ямар орон сууц, хороололд амьдрах юм, сургууль, цэцэрлэг, үйлдвэрлэл үйлчилгээг нь хаана төлөвлөх юм гэдгийг цогцоор нь харж байж ерөнхий болон хэсэгчилсэн төлөвлөгөө гаргаж баталсны дараа уг төлөвлөгөөний   дагуу барилгаа барина. 

Шинэ хотууд барьж байгуулна гэж Та дурдлаа. Давын түрүүнд яг аль хотруугаа чиглээд ажил хийгээд явж байгаа вэ? 

Дэлхийн талыг эзэлж явсан түүхтэй улсынхаа хувьд Их Монгол Улсын нийслэл байсан Хархорум хотыг байгуулах ерөнхийлөгчийн санаачилгыг бодит болгох ажлуудыг эхлүүлсэн. Энэ ажил бидний үед эхлэл нь тавигдаж, хууль боловсруулагдаж, төсөл нь хэрэгжээд эхэлсэн байна. Хот байгуулах нь нэг, хоёр жилийн ажил биш. Дэлхийн олон хотуудыг олон зуун жил дамнан байгуулсан байдаг. 

Одоогийн тулгамдаад байгаа асуудлаа шийдэхийн тулд Улаанбаатар хотыг метротой болгох, Туулын хурдны замыг тавих, дулаан болон цахилгааны эрчим хүчийг хангалттай болгох, Хүннү хот руу тунель барихаар ажиллаж байна. Бид дөрвөн уулынхаа дунд багталцахгүй болсон. Үүнийг шийдэхийн тулд Хүннү хотыг байгуулж байгаа. Гэхдээ алдаа гаргахгүйгээр төлөвлөх үүрэг хариуцлага бидний өмнө ирээд байна. 

Хот байгуулалт, барилга, орон сууцжуулалтын салбарыг толгойлж байгаагийнхаа хувьд урт хугацаандаа Хархорум хотыг байгуулах, дунд хугацаандаа дагуул хотуудыг байгуулах, ойрын хугацаандаа байшингаа дулаалах, ногоон барилга руу шилжиж, бодлогоор орон сууцжуулах зорилготой байна.  

Хот хөдөөгийн хаана ч амьдарсан амьжиргааны түвшнийг адил болгох хэрэгтэй байгаа талаар ярилаа. Энэ хүрээнд төрөөс ямар бодлогоор дэмжих вэ?

Чихэр асгасан газар шоргоолж олноороо цугладаг шиг ажлын байртай, орлоготой байхыг хүссэн хүмүүс Улаанбаатар хотод төвлөрөөд байна. Монгол Улс нэг хүнд ноогдох газар нутгийн хэмжээгээрээ дэлхийд тэргүүлэгч улсуудын нэг боловч нийт хүн амын тэн хагас нь алгахан газартаа шавчихсан байгаа. Тиймээс хамгийн түрүүнд төвлөрлийг бууруулах шаардлагатай болж байна. 

Хөдөө орон нутгаас Улаанбаатарт ирж суралцаад буцаад аймаг, сумандаа ажилладаг болгохын тулд юун түрүүнд ажлын байр, орон байр хэрэгтэй.  Иймд бид орон нутагт амьдрах бол ипотекийн зээлийг хөнгөлөх бодлого барьж байна. Аймаг сумандаа орон сууц барьж буй аж ахуйн нэгжийг, орон нутаг руу нүүж байгаа иргэдийг бодлогоор дэмжин ажиллаж байна. Дэмжих гэдэг нь социализмын үе шиг бэлэн орон сууц бариад, та амьдар гэхгүй шүү дээ. Тийм нийгэм нь ч биш, эдийн засгийн хувьд ч боломжгүй. 

Жишээлбэл, аймаг болгонд 1000 айлын орон сууц баривал хамгийн түрүүнд барилгачид очиж амьдарна. Бүтээн байгуулах явцад дагасан мэргэжилтнүүд очиж, үйлдвэр, үйлчилгээнүүд бий болно. Ийм маягаар хөдөө орон нутгийг хөгжүүлнэ үү гэхээс тэнд нэг л өдөр ажлын байр бий болж, орон сууц нь газраас ургахгүй шүү дээ. /инээв/ Харин энэ үйл явцыг бодлогоор хөгжүүлж, хот, аймаг, сум нь ч төлөвлөлттэй байх ёстой гэсэн үзэл баримтлалтай байна. Өөрөөр хэлбэл, ирэх дөрвөн жилийн хугацаанд нийслэлийн хүн амын төвлөрлийг нэмэгдүүлэхгүйгээр орон нутаг, суурин газрыг дэмжих бодлогыг баримталж ажиллана. 

 Нэг хүнд нэг л удаа ипотекийн зээл олгоно

Ипотекийн зээлийг шатлалтай олгох журам боловсруулагдсан талаар мэдээлсэн. Зарим иргэд энэ шийдвэрт сэтгэл дундуур байна. Нөгөө талаасаа барилгын салбарын аж ахуйн нэгж байгууллагуудад хэрхэн нөлөөлнө гэж харж байгаа вэ? 

Ипотекийн зээлийн зорилго нь бүх хүнийг орон сууцтай болгох асуудал огт биш. Эхлээд гэр хорооллын янданг цөөрүүлье, дараа нь дундаж болон түүнээс доогуур орлоготой айл, өрх, залуу гэр бүлийг орон сууцад амьдрах боломжоор хангая. Аль болох олон өрхүүд орон сууцтай болж байж агаар, хөрсний бохирдол буурч, амьдралын чанар дээшилнэ. 

Ипотекийн хөнгөлөлттэй зээл авсан 110 мянган зээлдэгчдийн дунд судалгаа хийгээд дүгнэхэд 30-40 хувь нь дундаж ба түүнээс доош орлоготой иргэд авсан, дийлэнх хувь нь өндөр орлоготой иргэд авсан байна.  Банк нь эрсдэлээ бодож өндөр орлоготой иргэдэд илүү олгодог байдал ажиглагдсан. Ипотекийн зээлээр дөрвөн ч орон сууц авсан хүн байна. Нэг орон сууцандаа өөрөө амьдраад бусад гурван байраа түрээсэлдэг жишээтэй. Энэ “бизнесийг” хийх боломжгүй болж байгаа хэсэг бүлэг хүмүүс үүнд дургүйцэж байгаа гэж бодож байна. 

            Өнөөдөр ихэнх хүмүүс орон сууцанд амьдрахыг хүсэж байгаа. Бизнес эрхэлдэг өндөр орлоготой хүн хэдэн метр квадраттай, ямар байр авах нь өөрсдийнх нь асуудал. Харин анх удаа орон сууц авч байгаа бага орлоготой иргэдэд боломж олгох зээл гэж ойлгох хэрэгтэй. Амьдралын чанар нь дээшлээд байраа томруулах бол тухайн хүний өөрөө шийдэх зүйл. Дараагийн зээл авах хүний боломжийг хааж хоёр дахь удаагаа ипотект хамрагдах боломжгүй гэсэн үг. Жишээгээр тайлбарлавал, ипотекийн зээлд хамрагдах хүсэлт илгээсэн 7000 хүн байна. Эдгээр хүсэлтийн 40 хувь нь өмнө нь тус зээлд хамрагдсан байгаа юм. Тиймээс хоёр дахь удаа хамрагдах боломжгүй учраас  анх удаа байр авах гэж байгаа хүний жагсаалт 40 хувь урагшилна. Бас,   80м2 - ээс дээш талбайтай байр авах гэж байгаа хүнд 6% олгохгүй бол оочер нь бүр урагшилж, яг зорилтот хүндээ олгогдож эхэлнэ гэсэн үг. Орлогод нийцсэн хэсэгтээ өгөхөд хэн ч эсэргүүцэх ёсгүй.   

Түүнчлэн, хотын түгжрэл, утаанаас ангид орон нутагтаа очиж амьдраад, төрийн алба давхар хашъя гэвэл 3 хувийн хүүтэй ипотекийн зээлд хамрагдаж, дээр нь урьдчилгаа төлбөрийн 30 хувийн шаардлагыг 12 хувь хүртэл бууруулах  боломж нээж өгсөн. Өмнө нь ипотекийн зээлийн 20-25 хувь нь орон нутагт олгодог байсан бол энэ жил 45 орчим хувийг нь олгох тооцоолол бий. 

Хот Байгуулалт, Барилга, Орон Сууцжуулалтын Яам зорилтот бүлэгт хүртээмжтэй ипотекийн зээлийн бодлогоо гаргачихсан. Гэхдээ Хуримтлалын сан, Монголбанк, Орон сууцжуулалтын Үндэсний хороо гэх мэт оролцогч талуудтайгаа хамтарч ажиллаж  олон талаас шийдэх ёстой.  

Олон улсын жишгээс харахад ипотекийн зээлийн хүү нь бодлогын хүүгээсээ өндөр байдаг. Тэгэхээр энэ жишиг рүү дөхүүлэхийг алсуураа зорьж байна уу?

Дэлхий хаашаа явна бид тэр жишгээр явах л ёстой. Ард түмэндээ сайн хүн болох гэж эрчим хүчний үнийг 30 жилийн хугацаанд барьсаар өнөөдөр хүнд нөхцөлд орж, цахилгаан, дулааны зах зээлийг “давжааруулчихсан”. Хэрвээ ашигтай зах зээл байсан бол өдийд аль хэдийнээ хувийн цахилгаан станцууд баригдаж,   хоорондоо өрсөлдөөд манай улс цахилгаан эрчим хүч, дулааны дутагдалд орохгүй харин ч илүүдэлтэй болж, гадагшаа экспортлох байсан. 

Үүнтэй адил ипотекийн зээлийн хүүг сайн хүн болж олгоно гэвэл энэхүү зах зээлийг унагаж байгаа хэрэг. Тиймээс манай барилгын салбар хурдан либералчлагдах ёстой гэж бодож байна. Хүү өндөрсөх тусам зах зээлд орон сууцны нийлүүлэлт нэмэгдэж, нийлүүлэлт нэмэгдвэл үнэ буурна. Тиймээс алсыг харсан, томоор нь харсан бодлогоор ажиллана. 

Энэ жилийн санхүүжилт хэд орчим байгаа вэ? 

1,2 тэрбум орчим. Энэ нь өнгөрсөн жилүүдийн дунджаас 2-3 дахин илүү хүртээмжтэй олгогдоно гэсэн үг. 

Мега төслүүдийн нийт өртгийн 60 хувийг барилгын материал эзэлж байна 

Мега төслүүд хэрэгжиж эхэлснээр барилгын салбарын зах зээл тэлж, материалын эрэлт нэмэгдэнэ. Тиймээс барилгын материалын үнэ дээр ямар бодлого барих вэ? 

Мега төслүүдийг хэрэгжүүлэхгүйгээр өнөөгийн нөхцөл байдлыг даван туулж чадахгүй. Үүнийг хэзээ нэгэн цагт, хэн нэгэн хийх л болно. Эдгээр мега төслүүдийг хэрэгжүүлж эхлэхэд нийт өртгийн 60 орчим хувийг барилгын материал эзлэхээр тооцоо гарсан. Тиймээс барилгын материалын үнийг өсгөхгүй байх бодлогыг барина. 

Бид юу хийхээр зорьж байна вэ гэвэл, гадаад, дотоодын зах зээлээ судалж, барилгын материалын том терминалуудыг бий болгоно. Өөрөөр хэлбэл 10 хүн зэрэг нэг газраас барилгын материал оруулж ирээд үнэтэй зарснаас бодлогоор терминал бий болгож, тэндээ бөөний үнээр материалаа авчраад, жижиглэн худалдааныхан тэндээс авах систем рүү шилжсэнээр материалын үнэ буурах боломжтой. Хүнсний том агуулахууд нь хамгийн хямд бөөний үнээр авчраад тэндээс дэлгүүрүүд нь авч, дэлгүүрүүдээс аймаг, аймгаасаа сумууд нь аваад борлуулж байгаатай адил систем гэсэн үг. 

Түүнчлэн барилгын салбарт үйл ажиллагаа явуулж байгаа аж ахуйн нэгж байгууллагуудад төрөөс үзүүлэх үйлчилгээг хурдан, хялбар, хүндрэлгүй байлгах тал дээр манайхан хурдацтай ажиллаж байгаа. Тусгай зөвшөөрөл авахын тулд олон шат дамжлага дамжиж, олон талын зөвшөөрөл авдаг байсныг өнөөдрийн хүчин төгөлдөр хэрэгжиж байгаа хуулийн хүрээнд тохируулан халж байна. Жишээлбэл, Барилга угсралтын зөвшөөрөл авахын тулд онлайнаар материалаа бүрдүүлээд 7-10 хоногийн дотор зөвшөөрлөө авах боломж бүрдээд байна. Бүрдүүлэх материал дотроо инженерийн тоо, ажилласан жил, НДШ-ийн төлөлт гэхчлэн янз бүрийн шаардлагууд байсныг заримыг нь байхгүй болгож, заримыг нь хөнгөрүүлсэн. Барилгын материалын үйлдвэрлэгчдийн хувьд,  үйлдвэрлэсэн бүтээгдэхүүндээ тохирлын гэрчилгээ авч, чанар стандартаа хангасан тохиолдолд, өөр бусад зүйл шаардахгүйгээр барилгын материалаа үйлдвэрлэх боломжийг бий болголоо.  

Үндэсний үйлдвэрлэгчдээ хэрхэн дэмжиж ажиллах вэ? Манай улсад гол нэр төрлийн материал болох цементийн 6 үйлдвэр байна. Тэд 4,5 сая.тн үйлдвэрлэх хүчин чадалтай ч зах зээлийн илүүдэл, тээвэр логистик, эрчим хүчний тогтворгүй байдлаас шалтгаалан бүрэн хүчин чадлаараа ажиллаж чадахгүй байна. 

Үндэсний үйлдвэрлэгчдээ дэмжих ёстой. Цаашдаа ч дэмжих болно. Гэхдээ үйлдвэрлэгчид маань бусадтай өрсөлдөхүйц байх ёстой. Өнөөгийн чөлөөт зах зээлийн нийгэмд хэн ч ямар ч бизнес хийх боломжтой боловч бусадтай өрсөлдөж, өрсөлдөгчөөсөө давуу байгаа нь байр сууриа эзэлж, амжилттай ажилладаг. Тиймээс нэг талыг барьж дэмжээд бусдынх нь боломжийг хаах нь  дэлхий дээр байхгүй зүйл.  Гэхдээ тохироог нь олж бодлого тодорхойлон ажиллах нь яамны үүрэг юм. Иймээс өөрийн тань ярьж буй бэрхшээл гарахгүй гэж бодож байна. 

Өмнө нь цементийн хэрэглээ бага байхад үндэсний үйлдвэрлэгчтэй зэрэгцүүлээд импортын цементийг оруулахаар уналтад ордог байсан. Одоо 150 мянган айлын орон сууц, 14 мега төслүүд хэрэгжиж эхэлснээр барилгын материалын хэрэгцээ 20 дахин өсөж, үйлдвэрлэгчид бүрэн хүчин чадлаараа ажиллаад ч дотоодын хэрэгцээгээ бүрэн нөхөж чадахааргүй эрэлт хэрэгцээ бий болохоор байна. Тиймээс одоогоос хүчин чадлаа нэмэгдүүлж, бусадтай хэрхэн өрсөлдөх талаар бодох цаг нь ирсэн. Өчигдрөөс өнөөдрийн нөхцөл байдал өөр. Жишээлбэл, Туулын хурдны зам баригдахад маш их хэмжээний цементийн хэрэгцээ үүсэхээр байгаа. 

Манай салбарын бизнес эрхлэгчид нэг зүйлийг сайн бодох хэрэгтэй. Би үйлдвэрлэж байгаа учраас миний хэлсэн үнээр хэрэглэгчид худалдаж авах ёстой гэсэн байр суурьтай байж болохгүй. Бүтээгдэхүүн чинь сайн чанартай байхад хэрэглэгч ихтэй, эрэлт өндөртэй байх болно. Тиймээс өрсөлдөх чадвартай, чанарын баталгаа хангасан байх тал дээр анхаарч ажиллах нь чухал. 

Төрөөс байшин бүрийг дулаалаад, шинээр бариад, засаж өгөх юм шиг боддог сэтгэлгээнээс салах хэрэгтэй байна   

Үндэсний ногоон барилгын гэрчилгээтэй болж, ногоон зээлийн эх үүсвэрээр энэ салбарыг хөдөлгөж эхэлж байна. Цаашдаа гарах өөрчлөлт шинэчлэлтийн талаар тодруулъя. 

Бид BestGer гээд анхны ногоон барилгын үнэлгээний аргачлалыг нэвтрүүлээд байна. Та хэрвээ суурьшлын бүсэд, өөрийн амьдарч буй хашаандаа яндангүй, нүхэн жорлонгүй, дулаан, эрчим хүчний хэмнэлттэй байшин барихаар шийдсэн бол энэхүү үнэлгээний аргачлалаар барь, бид хөнгөлөлттэй ногоон зээл олгоё гэсэн шийдлийг санал болгож байгаа юм.  Хялбаршуулсан аргыг нь амины орон сууц барихдаа, дэлгэрэнгүй аргыг нь нийтийн барилга, орон сууц барихдаа ашиглана. 

Хэрвээ бид ногоон амины орон сууц барьж эхэлбэл утааг багасгахад оруулж буй том хувь нэмэр, хувь хүндээ ч санхүүгээ хэмнэх  боломж болох юм.

Дулаан алдагдлыг иргэд тоодоггүй. Амины сууцандаа амьдардаг айлд дулаан алдагдлын хэмжилт хийхэд том өрөө нь +15 градус байхад цонх, хаалга нь -1 градус байх жишээтэй. Байшингаа дулаалаагүй хэр нь теннээ залгаад, тогны үнэ нэмлээ гэж уурлах нь зөв гэжүү? Байшингаа дулаалах, ногоон амины орон сууцаа барихыг иргэд өөрсдөө хийх ёстой шүү дээ. Төрөөс байшин бүрийг дулаалаад, шинээр бариад, засаж өгөх юм шиг сэтгэдэг. Гэтэл технологийн дагуу байшингаа дулаалсан айл өмнө нь таван портер нүүрсээр өвлийг давдаг байсан бол дулааны алдагдалгүй болсноор нэг л портер нүүрс  ашиглаж байна гэж ярьж байна. 

Хуучны 3,4 дүгээр хорооллын орон сууцууд тухайн үедээ үнэхээр сайхан барилга байсан ч нимгэн ханатай, маш их дулаан алдагдалтай байна. Хэрвээ бид орон сууцуудаа дулаан алдагдалгүй баривал одоогийн зарцуулж буй дулааны асуудал, эрчим хүчээ хэмнэж, тэрхүү хэмнэлтээрээ өөр хорооллуудыг шинээр барих боломж бий болно. Эхний ээлжид үүнийг ойлгоод бодитоор бодож үздэг болох хэрэгтэй байна. 

АНУ, Герман гэх мэт өндөр хөгжилтэй орнууд +19 градусаар тохируулчихсан байдаг. Энэ нь хямдхан тусдаг. Гэхдээ +20 эсвэл +21 градусын дулаанд амьдарч болох ч арай өндөр үнэ төлдөг. Яагаад гэвэл бусдын хэрэглэх цахилгаан, дулаанаас булааж байгаа учраас илүү төлөх ёстой гэж үздэг. Үүнтэй адил эрчим хүчний үнийг 150 киловатт байхаар тогтоосон нь хэн ч хоолоо хийгээд, хэрэглээгээ хангах боломжтой хэмжээ. Харин үүнээс дээш хэрэглээд, байшингийнхаа хаалга, цонхоо дулаалаагүйгээс болж илүү хэрэглэж байгаа бол тэр хэмжээгээр төлөх л шаардлага тавьж байна.

Хүмүүс сошиал дээр огт мэдэхгүй зүйлийнхээ талаар мэддэг юм шиг ярьдаг болж. Хүн мэдэхгүй зүйлийнхээ дайсан нь байдаг. Тиймээс нийгмээ сайжруулъя, соён гэгээрүүлье гэж боддог бол мэддэг болоод ярих, мэддэг хүмүүсийнхээ ажлыг хийлгэх л хэрэгтэй байна. 

Барилгын салбарт мужаан, гагнуурчин гэх мэт мэргэжилтэй ажилтны хомсдол бий болоод байгаа. Гаднаас ажиллах хүч авахаар өндөр татварын бодлоготой байгаа нь хүндрэлтэй байгаа. Яам хооронд хаягдаад байгаа уг асуудалд ХББОСЯ - аас ямар чиглэлтэй ажиллаж, арга хэмжээ авах вэ? 

Ер нь бүх салбарт боловсон хүчний бодлого алдагдсан байна. Хот байгуулалтын салбарыг авч үзэхэд газар доорх хот буюу нийтийн аж ахуйн систем цэвэр бохирын шугам, ариутгах татуурга, дулааны асуудал орхигдоод байна. Энэ мэргэжлийн хүмүүс Монгол Улсын хэмжээнд цөөрч, энэ чиглэлээр мэргэжилтэн бэлтгэх ангигүй болсон. Тиймээс шинэ ангийг нээж, хөнгөлөлттэй сурах боломжийг нээж өгч байна. Түүнчлэн хөдөө орон нутагт байгаа мэргэжилтэй ажилтнуудыг шат ахиулж сургах, богино хугацааны сургалтад хамруулах, төлбөрт нь тодорхой хэмжээний дэмжлэг үзүүлэх маягаар нөхөн сэргээлт хийхээр ажиллаж байна. Цаашдаа Боловсролын Яам, Шинжлэх Ухааны Академи дээр судалгаа хийж, хэчнээн тооны инженер техникийн ажилтан, мэргэжилтэй ажилтнуудын хэрэгцээ байгаа талаар гаргаж ирэх болно. 

Метро, трамвай, дүүжин тээвэр, уул нүхэлж тунель барихад энэ чиглэлийн туршлагатай боловсон хүчин байхгүй шүү дээ. Тиймээс гаднын туршлагатай зөвлөхүүдийг авчрахаас өөр аргагүй. Гэхдээ тэдгээр хүмүүсийг манай инженер, мэргэжилтнүүд дагалдаж, суралцаад дараагийн төсөл дээрээ бид  өөрсдөө ажиллах чадвартай болсон байх ёстой. Өөрөөр хэлбэл, эдгээр төслүүд дээр зэрэгцүүлэн сургаж, туршлага авч үлдэх нь чухал байна. 

Гаднын компани оруулж ирэхээр дургүйцээд байдаг. Гэтэл үүний цаана монгол хүн туршлага авч үлдээд, дараагийн төслөө хэрэгжүүлэх боломжийг бий болгож байгааг тэр бүр ойлгодоггүй. Хэдийгээр төгс биш, алдаа оноотой зүйл бий ч ихэнх нь бүтээх юмсан, гаднын компанитай хамтраад туршлагатай болох юмсан гэсэн сэтгэлээр ажиллаж байгаа гэж хардаг. 

Үүн дээр нэмж хэлэхэд манай улс мөнгө муутай учраас гаднын компаниас хөрөнгө оруулалт авах шаардлага үүсдэг. Харин хөрөнгө оруулалт хийж байгаа тал тодорхой хувиар өөрсдийн ажиллах хүчээ оруулах шаардлага тавьдаг. Тиймээс үүнийг хүлээж авахаас өөр аргагүй нөхцөлд байна. Хэн юу хийж, ямар үр дүн гарахыг цаг хугацаа шүүнэ дээ. 

Хүний нөөцтэй холбоотой асуудлыг аль яам нь хариуцаж байгаагаас үл хамаараад гаднын ажиллах хүч, туршлагатай зөвлөх компанийг авчрахаас өөр аргагүй байгаа гэдгийг хэлмээр байна. 

Ногоон нуур, ТОСК, НОСК - ын хэрэгжүүлж буй төслүүд энэ жилээс эхнээсээ ашиглалтад орохоор болж байна. Иргэдэд хэрхэн олгох талаар журам гарсан уу? 

Хотын төвөөсөө гадагшаа чиглэсэн маягаар яндангаа бууруулах бодлого баримталж байгаа. Тиймээс 1008 айлын “Ногоон нуур” төслийг гэр хорооллын газрын дахин төлөвлөлтөд орсон иргэдэд буюу зөвхөн нөхөн олговрын журмаар олгоно. Ногоон нуурын ойролцоох гэр хорооллын газрыг чөлөөлж, тэнд амьдарч байгаа иргэдийг уг орон сууц руу шилжүүлж, тухайн газарт дараагийн төслүүдийг хэрэгжүүлнэ. Түрээслэх эсвэл арилжаалах хэлбэрээр зарахгүй гэсэн үг. 

Энэхүү төсөл нь Хятадын ЗГ- ын хөнгөлөлттэй зээлээр баригдсан. Уг зээлийн гэрээнд “Гэр хорооллын дахин төлөвлөлтийн хүрээнд газраа чөлөөлж буй иргэдэд өгөх зориулалтаар олгогдоно” гэж заасан. Тиймээс зориулалтаар нь олгох болно. 

Түрээсийн орон сууцны фондыг хэрхэн бий болгодог вэ? ТОСК, НОСК нь хувийн хэвшилтэйгээ өрсөлдөх шаардлагагүй гэж зарим мэргэжилтнүүд   үздэг. 

Улсын төсвийн хөрөнгө оруулалтаар цахилгаан, дэд бүтэц, газраар нь хангаад ТОСК, НОСК зэрэг байгууллага нь уг газарт орон сууц бариад, түрээслэх хэлбэрээр иргэдэд олгож байгаа. Өөрөөр хэлбэл төр газраар хангаад оронд нь тухайн орон сууцны хорооллоос тодорхой хувийг зорилтот бүлэгт зориулах шаардлага тавьдаг. Ийм байдлаар түрээсийн орон сууцны фондыг бий болгодог.

Аливаа зүйлд тохируулга хэрэгтэй. Хэрвээ эдгээр байгууллагууд байхгүй бол зорилтот бүлэгт хэн хямд үнээр байр түрээслүүлж, 10-20 жилийн хугацаанд хувааж төлөх нөхцөлтэй орон сууц өгөх билээ? Хөгжлийн бэрхшээлтэй, орлого багатай, ам бүл цөөн гэх мэт хүмүүсийг орхигдуулж болохгүй шүү дээ. Тиймээс буруу гэж бодохгүй байна. 

2024-2028 онд эдийн засгийн төлөв байдал, барилгын салбар дахь нөлөө, цаашдын чиг хандлага ямар байхаар төсөөлж байна вэ?

Манай улсын эдийн засаг уул уурхайгаас хэт хамааралтай байна. Хэрвээ бид 10 өөр салбараас 10 өөр орлого олдог байсан бол айх аюул байхгүй шүү дээ. Гэтэл орж ирж буй 10 төгрөгийн 8 төгрөг нь нэг салбараас хамааралтай учраас эдийн засгийн хувьд эрсдэлтэй улс. Үүнээс хамаарч  барилгын салбарт эерэг, сөрөг нөлөө үзүүлнэ. Том гүрнүүдийн худалдаа, эдийн засгийн бодлогын өөрчлөлтүүд манай экспортын голлох бараа бүтээгдэхүүнд ч нөлөөлж байна.  Үүнийг урьдчилан тааварлахад бэрх. 

Манай яам 2024-2028 онд Улаанбаатар хотын төвлөрлийг нэмэхгүйгээр эдийн засгийн өсөлт өндөртэй, аж үйлдвэрлэл, худалдаа, тээвэр логистик хөгжсөн таталцал өндөртэй, суурины төв болох чадамжтай орон нутгийн хот суурин газрыг дэмжих бодлогыг баримталж ажиллана. 

Түүнчлэн 14 мега төслүүдийн ихэнх нь Улаанбаатар  хот, Шинэ зуун мод хоттой холбоотой төслүүд байгаа. Мөн 150 000 айлын орон сууцыг ашиглалтад оруулах төлөвлөгөөтэй ажиллаж байгаа учраас барилгын салбарын зах зээл огцом тэлнэ гэж харж байна. Барилгын салбарын зах зээлийн хувьд өчигдөр, өнөөдрийн маш том ялгаа бий болж, бүтээн байгуулалтууд, сорилтууд биднийг хүлээж байна. 

37 дахь удаагийн BARILGA EXPO олон улсын барилгын үзэсгэлэнгийн хамтран зохион байгуулагчаар Хот Байгуулалт, Барилга, Орон Сууцжуулалтын яам оролцож байгаа. Үзэсгэлэнгийн оролцогчид болон салбарынхандаа хандаж үг хэлбэл?  

Манай яам энэхүү үзэсгэлэнг олон жилийн туршид дэмжин ажиллаж ирсэн. Барилгын салбарынхан нэгэн дор цуглаж, шинэ дэвшилтэт технологи, төсөл хөтөлбөрүүдээ хэрэглэгчдэдээ танилцуулж, компаниуд маань хамтын ажиллагаа өргөжүүлж, салбартаа танигдах таатай боломж бий болгодог маш хэрэгтэй арга хэмжээ.  

 37 дахь удаагаа зохион байгуулагдаж байгаа энэ удаагийн үзэсгэлэнгийн онцлог нь  ногоон хөгжлийг эрхэмлэн, ухаалгаар бүтээн байгуулахыг уриалж байгаа. Гадаад, дотоодын 400 орчим аж ахуй нэгж байгууллагууд оролцоно гэсэн мэдээ бий.  Энэ дашрамд BARILGA EXPO - гийн зохион байгуулагчид болон  оролцогчдод амжилт хүсье.