Түүний амьдралын түүх тэр чигээрээ тэмцэл бас туршлага мэт. Анх 3 сартайдаа хагалгаанд орж, 4 настай байхдаа өөрийгөө бусдаас өөр гэдэг мэдрэмжийг авч, 7 дугаар ангид байхдаа ирээдүйн амьдралаа ухамсарлаж эхэлж, өөрөө өөрийнхөө амьдралыг авч явах ёстой гэдгээ ойлгосон гэдэг.

Түүнийг төрөх үед ээж аавынх нь багш анагаахын профессор хүн “танай хүүхэд цэрэгт явахгүй, барилгачин болохгүй, гэхдээ амьдралаа аваад явчих байх” гэж хэлсэн гэдэг.

Эдгээр хүмүүсийн хэлсэнчлэн тэрээр цэрэгт яваагүй ч Монголын нийгэмд өдөр бүр цэргийн сургуулилт шиг хатуутай нүүр тулж, эмч болоогүй ч асаргааны  хүмүүстэй олон гэр бүлд зөвлөгөө үйлчилгээ үзүүлдэг Рехтус компаниа байгуулж, барилгачин болоогүй ч Монголдоо анхдагч нийтэд хүртээмжтэй пассив хаусыг барьж, өөрөөрөө үлгэрлэж, өөрийнхөө үнэ цэнийг харуулах олон ажлыг хийж хэрэгжүүлж байгаа билээ.

Ингээд түүний  Нийтэд Хүртээмжтэй Пассив Лаборатори Хауз төслөө хэрхэн эхлүүлж, ямар зүйлийг таньж мэдэж, бусдад хуваалцаж буйг сэтгүүлийнхээ буланд буулгалаа.

Төслийн мэдээлэл

●       Байршил: Улаанбаатар хотын ойролцоо, зуслангийн бүс

●       Барилгын талбай: 53.6 м²

●       Эрчим хүчний хэмнэлттэй технологи: Пассив Хауз

●       Дизайн: Нийтэд хүртээмжтэй

●       Living Lab: Амьдрах орчин бодит туршилтын лаборатори

Хэрэгцээ

Миний хувьд гэр бүлийн хэрэгцээнээс үүдэн зуслангийн газар худалдан авч, байшин барих шаардлага бий болсон. Өөрийн гэсэн амины орон сууцтай болох сэдэл гадаадад сурч, амьдарч байхад төрж эхэлсэн. Нийтэд хүртээмжтэй байхыг нийгэмд сануулж, үүний тухай туушдаа хэлж ярьж явдаг хүний хувьд үүнийгээ өөрийн барих байшинд шингээж өгөхийг хүссэн. Мөн эрс тэс уур амьсгалд тохирсон эрчим хүчний хэмнэлттэй технологийн шийдлийг амьдрал дээр нэвтрүүлэх, сэргээгдэх эрчим хүч ашиглах, хүн бүрд адил оролцоотой хүртээмжтэй орчин бүрдүүлэх, шинэ мэдлэгийг бий болгох гэх зүйлсийг амьдралд бодит болгон хэрэгжүүлснээр Монгол Улсад орчин үеийн хүртээмжтэй, хэмнэлттэй, ухаалаг барилгын шинэ жишиг тогтоож, эрчим хүчний хэмнэлтийн талаар мэдлэг түгээхэд чухал ач холбогдолтой гэж харсан учраас энэ ажлыг эхлүүлж байлаа.

Нэн тэргүүнд газрын асуудал, цахилгааны асуудлыг шийдэх шаардлагатай байв. Миний худалдаж авах газрын байршилд цахилгааны хүчдэл 220 вольтын эх үүсвэртэй байсан. Ер нь зуслангийн бүсэд амины орон сууц барих гэж байгаа хүмүүс 380 вольтын цахилгааны эх үүсвэртэй байх шаардлагатай гэцгээдэг. Учир нь 220 вольтоор байшингаа халааж чадахгүй гэж тэд хариулдаг. Тиймээс би 220 вольтод яаж дулаахан байлгах вэ гэдэг дээр төвлөрч эхэлсэн. Эрчим хүч бага зарцуулдаг хэр нь дулаан тухтай байх нэг л ШИЙДЭЛ байсан нь эрчим хүчний хэмнэлттэй буюу ПАССИВ барилга байсан. 

Судалгаа

Судалгаа бол гэрийн даалгавар. Миний хувьд гэрийн даалгавраа сайн хийхийг эрмэлзсэн. Дулаан амьдрахыг хүсвэл хөрсний болон нарны эрчмийн судалгааг хийлгэж хөрсний шинж чанар, дээврийн урт, таазны өндрөө тооцох хэрэгтэй. Хөрсний судалгаа хийлгэж барьсан байшинд л үл хөдлөхийн гэрчилгээ гардаг гэсэн ойлголттой байсан. Тиймээс хөрс болон нарны судалгаагаа мэргэжлийн компаниар шинжлүүлсэн. Манай газар бага зэргийн цэвдэгтэй суулт өгөх магадлалтай хөрс гэж судлагдсан учраас суурь дээш овойх, доош сууж ан цав гарч хагарах эрсдэлийг тооцоолон сууриа хэрхэн төлөвлөхөө шийдсэн.

Дараагийн ээлжид нарны тусгалыг судлуулж, байшингийн өндрийг хэдэн метрээр төлөвлөвөл нарны тусгал сайн тусаж, өвөл болон зуны нар тусахад саадтай эсэхийг хэмжүүлсэн.

Энэ нь эрчим хүчний хэмнэлттэй байх, сэргээгдэх эрчим хүчийг хангалттай хэмжээгээр ашиглахад маш хэрэгтэй ажил. Үүнээс үүдэн байшингийнхаа дээврийг ямар хэлбэртэй төлөвлөх вэ… дээвэртээ сүүдрэвч хийх үү… гэдэг зүйлсийг төлөвлөсөн. Үндсэндээ ЗУНЫ нар өрөөнд орохгүй, ӨВЛИЙН нар өрөөнөөс гарахгүй, байшингийн дээр болон дотор НАР тусах байдлыг сайн судалж “нарыг найзаа болгосон”. 

Зураг төсөл

Хөрс болон нарны тусгалын шинжилгээг хийсний дараа зураг төслийн ажил эхэлсэн. Ямар хийцээр, ямар деталиудыг шигтгэж өгөх вэ гэдгээ удаан бодох, харах, төсөөлөх хэрэгтэй. Миний хувьд зураг төсөлдөө хоёр жилийн хугацааг зарцуулсан. Мэдээж мэргэжлийн зураг төслийн компанитай хамтарсан. Мөн мэргэжлийн архитектортой ярилцаад өөрийн толгойд зурагласан зүйлээ цаасан дээр буулгуулсан. Архитектор маань миний бодож төсөөлсөн зүйлийг мэргэжлийн талаас нь хянаж боломжтой эсэхийг нь тогтоосон. Байшингийн загварыг контейнер хэлбэрээр гаргасан. Энэ нь дээр дурдсан нарны тусгалыг аль болох дээд хэмжээнд ашиглах ёстой гэсэн судалгаанаас гарсан шийдэл юм.

Пассив технологиор барихад ханын зузаан, дулаалгын материал, битүүмж, агааржуулалтын систем, дээвэр, цонх, орц, гарц чухал учраас бүгдийг маш тодорхой гаргасан. Мөн пассив буюу эрчим хүчний хэмнэлттэй технологийн үзүүлэлтийг хангах барилгын материалуудыг  зураг төсөл дээр тусгаж өгснөөр төсөвт өртөг тодорхой гараад ирдэг.

Мөн нарыг эрчим хүч болгохын тулд бүх байрлалаас хаусны талбай дээр нар тусаж, зүүнээс баруун тийш сунасан байдалтай 11.59 х 4.80 метр хэмжээ бүхий архитектуртай байхаар төлөвлөсөн. Энэ бол архитекторын 100 хувь мэдлийн ажил. Харин миний ажил бол байшинг нийтэд хүртээмжтэй байлгахад төвлөрч ажилласан. Нийтийн хүртээмжийг дэмжиж, ялгаварлан гадуурхалтыг бууруулах, олон нийтэд эерэг нөлөө үзүүлэх орчин бий болгоно гэж үзсэн. Миний хувьд маш сайн зураг төсөлтэй байвал алдаа бага гардаг юм байна гэдгийг ойлгосон. Яагаад гэвэл зураг дээр хараад алдаатай зүйлсийг өөрчлөх бол амархан, эрсдэлээ маш хямдхан бууруулж чадна. Харин нэгэнт баригдчихсан хойно өөрчлөх шаардлага тулгарвал өртөг, цаг хугацаа, хүн хүчийг ахин зарцуулна. Энэ нь өртөг мэдээж өндөр гарна гэдгийг сурсан. Зураг төсөл дээрээ маш сайн ажилласан ч миний хувьд бага хэмжээний алдаа гаргачихсан байсан. Түүний засах гэж тодорхой хэмжээнд цаг зав, мөнгө зарцуулсан.

 Хөнгөлөлттэй зээл

Хүмүүс яагаад банкны хөнгөлөлттэй зээлийг, шалгуур өндөртэй, бүтэхгүй гээд байдаг вэ… гэвэл хамгийн гол шалгуур болох эрчим хүчний хэмнэлттэй байх гэдгээ нотолж чаддаггүй, мөн зураг төсөл гэх зүйлийг огт хийгээгүй байдаг. Манайх банкны хөнгөлөлттэй ногоон зээлд хамрагдаж байшин барих төсвөө шийдсэн. Хамгийн гол нь тавигдах хэдхэн шалгуурт нь нийцсэн байх хэрэгтэй. Мэргэжлийн инженерүүд зураг төсөл дэрээ  эрчим хүчийг хэдэн хувиар хэмнэх боломжтойг гаргаад өгчихдөг. Тиймээс байгальд ээлтэй гэдгээ нотлох хөнгөлөлттэй зээлд хамрагдах хялбар байсан.

Мэдээж банк бусад барьцаа баталгаа шаардах нь тодорхой. Банкны зүгээс зураг төсөл дээр үнэлгээ хийгээд үнэхээр эрчим хүчний хэмнэлттэй эсэхийг нь тогтоогоод санхүүжилтийн тодорхой хэсгийг нь шийддэг.

Байшин баригдаад дууссаны дараа эрчим хүчний хэмнэлт, агаарын чанар, дулааныг үнэлээд санхүүжүүлсэн төсвийн үлдсэн хэсгийг гүйцэтгэгч байгуулага руу шилжүүлдэг их амар санагдсан. 

Судалгаагаа хийчихсэн, санхүүгээ шийдчихсэн дараагийн үндсэн ажил бол гүйцэтгэгчээ сонгох. Гүйцэтгэгч компанийг маш няхуур сонгох хэрэгтэй. Дурын нэг компанийг сонгож болохгүй. Хөнгөлөлттэй зээлд хамрагдахад банк дээр эрчим хүчний хэмнэлттэй байшин барих туршлагатай, тодорхой аргачлалтай арван компанийн жагсаалт байсан. Тэдний дундаас туршлагын хувьд харж байж гүйцэтгэгчээ сонгосон. 

ТӨЛӨВЛӨЛТ

Байшингаа төлөвлөхдөө үндсэн 3 концепцийг баримталсан. 

    1.    Эрчим хүчний хэмнэлттэй

Эрчим хүчний хэмнэлттэй гэдэг нь таны байшин хэдэн метр квадрат байхаас үл хамааран 1 метр квадрат талбайгаа 365 хоногтоо халаахад хэдэн кВт.ц эрчим хүчээр халаалж байгаагаар тооцдог. Манай Монгол Улс шиг эрс тэс уур амьсгалтай тодорхой хэмжээгээр Сибирийн бүсэд багтдаг газарзүйн онцлогтой бүс нутгийн хувьд 365 хоногийн 279 хоног нь халаалт хэрэглэх шаардлагатай. Уламжлалт аргаар байшингаа бариад дулаалсан бол сард гарах дулааны зардал талбайн хэмжээнээс 150-650 мянган төгрөгийн зардал гардаг жишээ байна. Харин миний хувьд бол дулааны нэг сарын дунджаар зардлаа 50 мянга дотроо барих тооцоотойгоор төлөвлөсөн.

    2.    Нийтэд хүртээмжтэй байх

Хүртээмжтэй, хүн бүрд нээлттэй амьдрах орчны жишиг шийдэл. Нийтэд хүртээмжтэй барилга гэдэг нь ХҮН БҮРТ тэр дундаа хүүхэд, хөгжлийн бэрхшээлтэй хүн, хөгшин настанд байшиндаа орж гарах, амьдрахад бусдаас дэмжлэг авахгүй тухтай бас аюулгүй амьдрах сууцыг хэлдэг.

Тиймээс байшингийнхаа өнцөг булан бүрийг, тэргэнцэртэй, таягтай ямар ч бэрхшээлтэй хүнд эвтэйхэн тухтай байхаар босго байхгүй, хаалганы өргөн 90 см өргөнтэй, цонхны бариул, залгуур, хаалганы бариул, унтраалга гэх мэт өдөр тутмын хэрэглэх шаардлагатай зүйлсийг 120 см буюу надад болон гэр бүлийн хэн ч хүрэх бүрэн боломжтойгоор шийдэхээр төлөвлөсөн.

    3.    Лаборатори хауз

Барилга болон анагаахын оюутан, судлаачид хүртээмжтэй орчин, эрчим хүчний хэмнэлттэй барилгын шийдлүүдийг бодит орчинд судалж, туршиж, дүн шинжилгээ хийх боломжийг олгох, архитекторуудын хамтын ажиллагааг дэмжих боломжтой платформ болгох нь миний зорилгуудын нэг. Хүрээлэн буй орчинд тулгарч буй нийгэм, байгаль орчны асуудлуудыг шийдвэрлэх шинэ санаачилга, арга замыг боловсруулан түгээх сургалт, мэдлэгийн түгээхэд хамгийн сайн практик дадлага, туршлага судлах лаборатори, хаузны жишиг байхаар төлөвлөсөн.

Барилгын ажил

Миний хувьд барилга ямар байх ёстойг биш яаж барьсан талаараа ярих нь зөв байх. Би барилгын салбарын мэргэжлийн хүн биш. Мэргэжлийн хүмүүстэй хамтран ажилласан, мэдсэн сурсан зүйлээ хуваалцаж байгаа хүн. Гүйцэтгэлийн эхний ажил бол суурь. Тэгэхээр сууриа хөрсний судалгаан дээрээ үндэслээд 1 м 30 см гүн байхаар төлөвлөж газраа ухаад,  10 см ул бетон цутгаж, 120 см шугаман суурь хийсэн. Сууриндаа 35 см хөөсөөр дулаалж, 15 см бетон цутгаад чийг тусгаарлагчаа багтаасан. Мөн 70 см өргөнтэй  хаяавч хийсэн. Гадна талын хаваасны  дулаалгыг 10 см хөөсөөр дулаалсан. Ингээд суурийн дулаан алдагдалгүй бат бөх байх ажил дуусаж байгаа юм.

Байшингийнхаа үндсэн хийцээ бидний ярьж заншсанаар Канад технологиор буюу карказаар хийсэн. Байшингийн дулааны алдагдлыг хамгийн бага хэмжээнд барих зорилгоор шүршдэг хөөсөөр битүүмжилж, Монгол Базальт болон Knauf брэндийн 40 см зузаан дулаалгатай ханыг хийсэн. Энэ дулаалга нь Монгол Улсын стандартаас гурав дахин илүү дулаан байх шийдэл болсон. Гурвалжин дээвэртэй буюу манайхны заншсанаар шувуу нуруутай дээвэр нь дулааны алдагдал болоод эрчим хүчний үр ашиггүй зардлыг бий болгодог бөгөөд дулаалга буруу хийвэл цантах түүнээс шалтгаалсан хөгц мөөгөнцөр үүсэх эрсдэл өндөр байдгийг анхааруулсны дагуу хавтгай дээврийн шийдлийг сонгосон.

Нарыг найзаа болго

Пассив барилгад агааржуулалтыг шийдэх нь маш чухал. Пассив байшингийн нэг онцлог нь  агаарын солилцоогүй битүү баригддаг. Зүүний нүхний хэмжээний салхи нэвтрүүлэхгүй барина гэж ойлгож болно. Жишээ нь манай байшингийн агааржуулалтыг унтраачихвал маш хурдан хугацаанд саунд байгаа мэт халуун болно. Агааржуулалтыг ERV (energy recovery ventilators), HRV (Heat recovery ventilators) гэсэн хоёр төхөөрөмжөөр шийдэж болно. Манайх агааржуулалтын шийдлээ эхний технологийн төхөөрөмжөөр тоноглосон. Энэ төхөөрөмж нь хэрхэн агааржуулж байна вэ гэвэл гэрийн дулаан агаарыг, гаднаас орж ирж буй хүйтэн агаартай сэлбээд, бүлээссэн агаарыг гэрт нэвтрүүлж байна гэсэн үг. Хүнээр зүйрлэвэл хамрын нүх гэж хэлж болно. Гаднаас хүйтэн агаарыг сорж,  хамрын хөндийд бүлээсгээд цээж рүү бүлээн агаар оруулж буйтай адил гэх юм уу даа. Мөн байшиндаа зүүн ба баруун талд нэмэлт цонх гаргаснаар байгалийн агааржуулалтыг хийх боломжтой болгосон.

Эрчим хүчний хэмнэлттэй байшин барьж буй тохиолдолд агааржуулалт бол амин чухал гэж захимаар байна. Агааржуулалтыг шийдэж чадахгүй бол хөгц мөөгөнцөр ургана, хүний эрүүл мэндэд сөрөг нөлөө үзүүлнэ. Мөн барилгын насжилт болон чанарт хортой.

Барилга баригдаж дуусахад битүүмжийг үлээж шалгадаг. Манайх байшингийнхаа битүүмжийг шалгуулахад тухайн ондоо хамгийн битүүмж сайтай байшин гэж гарсан.

Стресс тест болон ирээдүйн хөрөнгө оруулалт

Үл хөдлөх хөрөнгийг амьдралын ая тухтай байдал болон ирээдүйдээ хийж буй хөрөнгө оруулалт гэж харах хэрэгтэй.

Үүнийг дараах жишээгээр тайлбарлая.

Та уламжлалт аргаар байшингаа 80 саяар харин эрчим хүчний хэмнэлттэй байшинг 130 сая болно гэж тооцоолъё. Зөрүү 50 сая  байна тийм үү… 50 саяыг хэмнэж байшингаа барих уу, ирээдүйдээ 50 саяар хөрөнгө оруулалт хийх үү. Ихэнх хүмүүс  энэ зөрүү дээр хэмнэх сонголт хийдэг. Хэмнэлт нь ирээдүйн зардал болж магадгүй.

Жишээлбэл, Уламжлалтаар буюу дулааны алдагдалтай битүүмж муутай байшин барьчхаад цахилгаанаар халаачихдаг. Тэгэхээр гал түлнэ эсвэл цахилгааны төлбөр маш өндөр гардаг байшинтай болж үлдэх нь тодорхой. Дулаан алдагдал хэр их байна тэр хэмжээгээр л цахилгаанд мөнгө төлнө. Эсвэл цахилгаан эрчим хүчний асуудал үүсвэл байшин нь тэр чигтээ хөлдөөд хөрөнгөөрөө хохирчихдог.

Энэ бүхний цаана стресс буюу сэтгэл ханамжгүй байдал үүсэж, асуудал ар араасаа ундрах тохиолдол байна.

Харин эсрэгээрээ 50 саяыг илүү хөрөнгө оруулаад стандартад нийцсэн эрчим хүчний хэмнэлттэй байшин барьчихвал ирээдүйд сэтгэл хангалуун, үнэ цэнтэй үл хөдлөхтэй болох боломжтой.

Миний жишээгээр өнгөрсөн жил ид хүйтнээр манай энэ хавийн цахилгаан трансформатор эвдэрчихсэн. Ямар ч цахилгаан, тоггүй болсон. Тэр үед ойр хавийн айлуудын халаагуур хөлдөөд задарчихсан, гэр доторх эд хөрөнгө мөн усанд автаад хөлдчихсөн. Үүнийг засахад нөгөө бидний яриад байгаа хөрөнгө санхүү цаг хугацаа стрессээ зарцуулж байгаа юм. Харин миний хувьд асуудал үүсээгүй давж гарсан.

Бас нэг жишээ, оны өмнө цахилгааны үнэ төсөөлж байснаас ихээр нэмэгдсэн. Хүмүүс цахилгааны төлбөр нь 2 дахин их, 3 дахин ихээр нэмэгдсэн гэж байсан. Энэ үед манай цахилгааны төлбөр өөрчлөлт гараагүй. Сүүлд ойлгож авсан бас нэгэн зүйл бол уламжлалт аргаар барьсан байшин халаалт муу бол гадар доторгүй хөлдөж гэсээд байдаг. Үүнээс улбаалаад барилгын материалын чанар муудаж, барилгын насжилт ч богиносдог. Харин эрчим хүчний хэмнэлттэй байшингийн хувьд тас хөлдөх магадлал бага байдаг.

Тэгэхээр нэг зүйлийг хэлэхийг хүсэж байна. Өтлөх насандаа зориулж байшингаа барь найз минь. Өтлөхийн цагт, өөрийн байшингаа өөрчлөх шаардлагагүйгээр амьдарч байна гэдэг нь ирээдүйн том хөрөнгө оруулалт юм шүү. 

Би өөрийгөө 100 насаллаа гэж бодвол, энэ хугацаандаа сэргээн засах эмнэлэг, нийтэд хүртээмжтэй эрчим хүчний хэмнэлттэй пассив хороолол барихыг хүсэж, зорьж байна. Одоогийн байдлаар хүртээмжтэй лабораторийн жишиг амины орон сууцаа барьчихсан бусадтай туршлагаа хуваалцаад сууж байгаа нь энэ бүхний эхлэл байж болох юм гэж бодож байна.