Нийслэлийн хөрөнгө оруулалтын газрын дарга Б.Төмөрчулуунтай ярилцлаа. Түүнтэй Улаанбаатар хотод хийгдэж буй бүтээн байгуулалтын талаар яриа өрнүүлсэн юм.

-Бүтээн байгуулалт хийгээд шинэ технологи нэвтрүүлэхэд хөрөнгийг зөв захиран зарцуулна гэдэг амаргүй биз?
-Улсынх ч бай, нийслэлийнх ч бай төсөв гэж айхтар зүйл бий. Энэ бол татвар төлөгчдийн ясны хөлсөөр хураагдсан мөнгө. Татвар төлөгч аж ахуйн нэгж, компаниуд сэтгэл гаргаж, улс орныхоо хөгжилд оруулж буй бодит хөрөнгө оруулалт. Иймээс давхар давхар сэтгэлийн ерөндгөөр эрчлэгдэж, хуримтлагдсан энэхүү мөнгийг гагцхүү хэрэгтэй зүйлд нь зарцуулах юм.

Сүүлийн үед хувийн компаниуд өөрийн оффисоо засаж, тохижилтоо сайн дураараа хийдэг болж. Зарим аж ахуйн нэгж нь бүр эргэн тойрон дахь авто замаа хүртэл барьж, засаж сайжруулж байна. Иймээс хөлс, хөдөлмөр шингэсэн тэрхүү хөрөнгийг гагцхүү нүдээ олсон хэрэгцээ, шаардлагатай зүйлд зарцуулах нь чухал.

-Тэгвэл нийслэлд нэн чухал хөрөнгө оруулалт шаардлагатай ямар бүтээн байгуулалт хүлээгдэж байна вэ. Энэ талаар манай уншигчдад тодорхой мэдээлэл өгөхгүй юу?
-Улаанбаатарт бий болж буй бүтээн байгуулалтын ажлыг hardwere, software гэж хоёр ангилвал hardwere буюу барилга байшин, зарим хүчитгэсэн хөрөнгө оруулалт боломжийн түвшинд хийгдэж байна.

Харин software буюу хүнд халамжтай, хайрын нүдээр харсан чин сэтгэлээсээ хандсан, өвөг дээдсээ хайрласан ийм зөөлөн бүтээн байгуулалт чухал. Товчхондоо, ногоон бүтээн байгуулалт үгүйлэгдэж байна. Иймээс л тэрхүү хөрөнгийг хэрэгтэй зүйлд нь л зарцуулах хэрэгтэйг онцлоод байгаа юм. Үүний тулд орчноо сайжруулах хэрэгтэй. Хүн бол байгалийн бүтээгдэхүүн. Сайхан орчинд, сайхан гэр оронд, сайхан офисст, сайхан хамт олны дунд байвал цаанаасаа л далд гарын аргаар зөв хүмүүждэг.

Иймээс орчныг өөрчилсөн, хүнийг зөв зүйлд уриалан дуудсан бүтээн байгуулалтыг чухалчилж байна.

-Сүүлийн үед уул уурхай ихээр яригдаж байгаатай холбоотой ногоон байгууламжид нэлээд түлхүү анхаарлаа хандуулдаг болжээ. Дүүрэг бүрт энэ чиглэлээр нэг, нэг тэрбум төгрөг өгсөн байсан?
-Залуусын хөдөлгөөнд ханиссан биеийн тамирын талбай, усан спорт, гудамж талбай гэхчилэн бүтээн байгуулалт 10 гаруй тэрбум төгрөгийн хөрөнгө оруулалт хийлээ. Харин ногоон байгууламжийн тухайд дүүрэг бүрт нэг тэрбум төгрөг шилжүүлж, энэ чиглэлээр бүтээн байгуулалт өрнүүлэхийг үүрэгдсэн.

Дүүрэг бүр нэг тэрбум төгрөгөөр хүний нүдэнд харагдахаар ажлыг санаачилж хийсэн байна лээ. Түүнчлэн лифтийг ч гэсэн шинэчилж байна. Хүн бол ачаа биш. Үнэндээ лифтэнд хүнийг ачаа шиг л тээвэрлэдэг байж. Тэгвэл тэрбум гаруй төгрөгөөр шинэчиллээ. Ер нь гаднах, орчны тохижилт гэдэг чухал. Үгүй дээ л, хоёр байрны хоорондох гэрэлтүүлгийг хүртэл сайжруулах шаардлагатай байна. Бидний мэддэг металл хийцтэй аргонаар асдаг гэрэл цахилгаан их иддэг.

Иймээс эдийн засагт хэмнэлттэй гоеди буюу леодон гэрлийг суурилуулж эхэллээ. Зөвхөн гэрэлтүүлэгт таван тэрбум төгрөгийн хөрөнгө оруулалт хийсэн. Ингэснээр гэмт хэргээс урьдчилан сэргийлээд зогсохгүй, тохижилтыг сайжруулж, иргэдийн амар амгалан амьдрах нөхцөлийг бүрдүүлж байна.

-Нийслэлийн хүн ам өдрөөс өдөрт өсч, түүнийгээ дагаад хэрэгцээнд тулгуурласан бүтээн байгуулалт үгүйлэгдэх болж. Тухайлбал, сургууль, цэцэрлэгийн ачаалал нэмэгдэж, өдөрт гурван ээлжээр хичээллэж байна. Үүнд, чиглэсэн хөрөнгө оруулалт хэр хийгдэж байна вэ?
-Ус агаар шиг хэрэгтэй зүйл бол сургууль, цэцэрлэг. Анги дүүргэлт нь хэтэрсэн, өдөрт гурван ээлжээр хичээллэх нь дэндүү төвөгтэй. Энэ тал дээр Япон улс хөрөнгө оруулалт их хийдэг. Ирэх жил нийслэлд 19 цэцэрлэгийг Дэлхийн банкны хөрөнгөөр ашиглалтад оруулна. Мөн хуучин цэцэрлэг, сургуулиудыг засаж байна.

Мөн иргэд төрийн үйлчилгээг авахын тулд хамгийн эхэнд хороон дээрээ очдог заншилтай. Иймээс шинэ дизайн, интерьер, диплс, зураг төслөөр хорооны барилга барьж байгаа. Нэлээд уужуу. Иргэд 200-300-аар цуглаад асуудлаа хэлэлцдэг, сонгуулиа өгдөг, эрүүл мэндээ үзүүлж, цагдаа, хүчний байгууллагын дэмжлэг туслалцаа авдаг байдлаар 2-3 давхар бүхий 20 ширхэг шинэ хороог долоон тэрбум төгрөгөөр барьж эхэлсэн. Эхнээсээ ашиглалтад орох гэж байна.

-Ер нь хөрөнгө оруулалтыг хэрхэн шийдвэрлэдэг юм бэ?
-Хөрөнгө оруулалтыг хувийн хэвшлийнхэн хуримтлуулна. Энэ салбарынхан өнөөдрийн байдлаар татвараа 135 хувь биелүүлж байна. Өөрөөр хэлбэл, татвар төлөгчдийн ясны хөлсний мөнгөөр бүтээн байгуулалтын ажил өрнөдөг гэж ойлгож болно. Үүнд ганц ч хандивын мөнгө байхгүй.

СЭЛБИЙГ СЭРГЭЭЖ БАЙГАА

-Хөрөнгө оруулалтаас гаргаж барьсан барилга байгууламж, бүтээн байгуулалт гүйцэтгэгчээс шалтгаалж чанаргүй болж өнөөх хөрөнгө оруулалтыг үнэгүйдүүлэх байдал ажиглагддаг. Улмаар нэмэлт хөрөнгө гаргаж түүнийг засах нь бий. Энэ талаар тодорхой мэдээлэл өгөөч?
-Авто замын тухайд “Улаанбаатар зам арчилгаа” гэж нийслэлийн 100 хувийн хөрөнгө оруулалттай компанид 800 сая төгрөгөөр шинэ тоног төхөөрөмж гардуулж өглөө. Хөрөнгө оруулалтыг муудахаас нь өмнө засчих ёстой байж л дээ. Засдаг тоног төхөөрөмж нь ний нуугүй хэлэхэд хүрз, жоотуу, бага оврын хүчин чадалтай индүү л манайд бий.

Иймээс иж бүрэн засварладаг тоног төхөөрөмжийг нь 800 сая төгрөгөөр оруулж ирлээ. Өмнө нь бид шоргоолжны аргаар ажил хийдэг байж. Тэгвэл өнөөдөр орчин үеийн аргаар хийхийн тулд дэлхийн шинжлэх ухааны ололт амжилтыг чухалчлах болжээ. Одоо бол ойр зуурын засвар хийх нь битгий хэл зам засчихаар боллоо. Хувийн компаниуд дунд “Насны зам” гэж бий. Тэрхүү компани хуучин асфальтыг өөрөө хуулж, боловсруулаад дахин шинэ зам тавьж байх жишээтэй. 2.5 сая еврогоор тоног төхөөрөмжийг нь оруулж ирсэн гэнэ лээ. Өдөрт 400 метр зам тавина. Тэгэхээр нэг км замыг хоёр өдрийн дотор л тавина гэсэн үг.

-Энэ жилийн тухайд үерээс хамгаалах далан барих ажилд хотын мээр Г.Мөнхбаяр ихээхэн анхаарал тавьж ажиллаж буй. Үүнд хэр их хөрөнгө оруулалт хийгдэж байгаа вэ?
-Улаанбаатарын өөрийн газар зүйн байрлалын хувьд дөрвөн уулын дунд байршдаг. Иймээс тэрхүү хонхор газартаа үер усны аюул их. Цэвэр усны тал дээр хийх ажил их байсан бол өнөөдөр үерийн усыг яаж буцааж ашиглах вэ. Үер боллоо гэхэд хэрхэн аюул осолгүй даван туулах уу гэдэгт анхаарал хандуулж хотын дарга Г.Мөнхбаяр үерийн усны даланг барих ажлыг санаачилсан.

Хот үерт зүүн талаасаа их автдаг. Иймээс эл талын хэсэгт дөрвөн тэрбум төгрөгийн хөрөнгө оруулалт гарган судалгаа шинжилгээ хийж, үерийн усны байршилыг судалсан. Үерийн усыг яаж өнгөрүүлэх үү, хэрхэн хуримтлуулж авах уу, яаж ашиглах талаар судалж байгаа.

-Сэлбийн голыг сэргээх ажлыг санаачлан хөрөнгө оруулалт гаргасан байсан. Энэ ажил хэр урагштай байгаа вэ?
-Нийслэл дөрвөн уулын дунд оршдог. Дээр үед энэ газарт 20 гаруй булаг шанд урсдаг байлаа. Үүнийг сэргээхэд амархан. Энэ чиглэлээр хоёр төрлийн ажил хийгдэж байгаа. Толгойтын баруун салаанд газар доорх усыг ил гаргасан. Сэлбийг ойролцоогоор найман тэрбум төгрөгийн хөрөнгө оруулалтаар сэргээхээр ажиллаж байна. Гэхдээ гол урсаад өнгөрөх биш. Тэр эзэндээ хавьтамжтай байдлыг бий болгох нь чухал. Гол нь Улаанбаатарын агаарыг хуурай биш nice болгох хэрэгтэй. Чийглэг болгохын тулд голын сав хөндий байгалиас өгсөн хишиг өгөөжийг ашиглаж тэрийг сэргээх ажил чухал юм. Өмнөх хоёр тэрбум төгрөгийн ажил хийгдсэн. Мөн Ерөнхий сайд С.Батболд нэг тэрбум төгрөгөө энэ ажилд зарцуулсан. Энэ ажил баруун, зүүн талдаа сайн хийгдэж байна.

-Нийслэлийн бүтээн байгуулалтад оруулж буй хөрөнгө оруулалт нэлээд дутмаг байдаг гэлцдэг. Үүнээс шалтгаалж ажил удаашрах нь бий гэх?
-Нэг хүнд ойролцоогоор 1500 ам.долларын хөрөнгө оруулалт шаардагдаж байвал том хөрөнгө оруулалтад тооцдог. Одоогоор 100-150 ам.доллар ногдож байна. Энэ нь ойролцоогоор 100 гаруй тэрбум төгрөг. Бидэнд давхар болон илэрхий хүчитгэсэн хөрөнгө оруулалттай бүтээн байгуулалт хэрэгтэй байна. Жишээ нь, Долоон буудлаас Салхитаар эсвэл Дамбадаржаагаар дамжилгүй шууд эгц хойшоогоо давах давхар зам Хандгайт хүртэл тавьж болох талтай.

Энэ нь бас л хөрөнгө мөнгө шаардсан ажил. Түүнчлэн 22-ын товчооноос Улаанбаатар хотыг дайрахгүйгээр Богд уулынхаа бэлээр яваад өнгөрөх боломжтой. Энэ ажил эхэллээ. Иймэрхүү хүчитгэсэн бүтээн байгуулалтад хөрөнгө хэрэгтэй.

-Тавдугаар цахилгаан станцын ажил удахгүй эхэлнэ. Хөрөнгө оруулалтыг хэрхэн шийдвэрлэх бол?
-Би хувь хүнийхээ үүднээс тавдугаар эх үүсвэрийг барихын эсрэг байдаг хүн. Дэлхийн зарим оронд цахилгаан станцуудыг ихэвчлэн модулаар өсгөж байна. Одоо байгаа хүчин чадлыг газар дээр нь тоног төхөөрөмжийг нь шинжлэх ухааны ололт амжилтаар модулаар өсгөнө. Ийм аргыг хэрэглэе гэдэг санааг гаргадаг. Магадгүй ТЭЦ-4 бол хэвийн үедээ 650 мгват гаргадаг бол модулаар өсгөөд гурав дахин их буюу 1.8 ггват гаргаж болно. Тэгвэл заавал дөрвөн цахилгаан станц байх хэрэг байна уу. Нэгдүгээр цахилгаан станц нураад дууслаа. Тэгвэл суурин дээр нь орчин үеийн өндөр хүчин чадалтай станц барьчих.

-Манайд тэрхүү боломж нь хэр байдаг юм бол?
-Хөгжсөн улсыг дөтлөөд харахад станцаа модулаар өсгөж байна. Саяхан судалгаа хийж явахад АНУ-ын Нивада хотын 64 мгватын цахилгаан станцыг нарны эрчим хүч ашиглан ажиллуулж байна. Монголын нэг аймагт хоёр мгват байхад л хангалттай. За больё зургаан мгват байхад нэг аймгийг бүрэн хангана. Тэгэхээр тэрхүү нарны эрчим хүч ашиглаж буй цахилгаан станцаар 10 аймгийг чөлөөтэй хангаж хүрэлцэнэ. Тэгэхээр аймаг болгонд дулааны цахилгаан станц барих уу, нараараа байх уу гэдэг бас л бодууштай санал.

УЛААНБААТАР НҮҮРСНИЙ ИЛ УУРХАЙ ШИГ Л ХАРАГДАЖ БАЙЛАА

-Анх таны үзсэн нийслэл ямар байв. Өнөөдөр та тэрхүү нийслэлийн хөгжлийг атгаад сууж байна шүү дээ?
-Би гурван настайдаа нийслэлийг анх үзсэн юмдаг. Дараа нь аравдугаар анги төгсөөд хөл тавьж билээ. Тэр үед нийслэл чиргүүлтэй ЗИЛ-130 машин шиг аахилсан ачаалал ихтэй, алсхан зайнаас харахад нүүрсний ил уурхай шиг тоос боссон байдалтай байсан. Харин өнөөдөр харьцангуй эрэмбэлэгдэж. Нэлээн орчин үеийн болох чиглэл рүүгээ оржээ. Бидний бодлого ч энэ тал руугаа чиглэдэг. Нийслэл хүссэн хүсээгүй томорно. Дагуул хотууд ч бий болно. Тэрхүү хотууд руугаа хурдны замаар гардаг. Хагас, бүтэн сайнд нийслэлийг мартаад ногоон бүс рүү гараад алжаалаа тайлчихдаг байдлаар өөдрөгөөр харж байна.

-Мэдээж, нийслэлийн асуудлыг хөндөж байгаа болохоор утааны талаар ярихгүй өнгөрөх аргагүй. Нийслэлийн утаанд жил бүр зарцуулж байгаа мөнгө өсөхийн хэрээр утаа ч хасагдах бус нэмэгдэх юм. Энэ талаар ямар бодлого баримталж ажиллаж байгаа вэ?
-Зун нь мартаад өвөлжин ярьдаг сэдэв бол утаа. Нэг юмны тухай яриад байхаар тухайн зүйл таргалаад байдаг муу талтай. Иймээс яриад байх биш барьж аваад эцээж, тураах хэрэгтэй юм. Энэ жилээс С.Батболд сайдын санаачилгаар дорвитой арга хэмжээ авахаар болсон. Тухайлбал, зуух, түлштэй нь хамтдаа тэмцэнэ. Архичинтай тэмцэхийн тулд ганц архитай тэмцээд нэмэргүй. Архи, архичинтай л тэмцэж байж амжилтад хүрнэ. Үүнтэй адил аливаа тэмцэлд хоёуланг нь хамруулах хэрэгтэй. Энэ дагуу нэлээд дорвитой ажлууд хийхээр төлөвлөж, эхнээсээ хэрэгжиж эхэлсэн.

Л.Нинжсэмжид /niigmiintoli.mn/