Ногоон барилга буюу тогтвортой барилга нь архитектурын салбар, хүрээлэн буй орчны салбарт сүүлийн үед хүч түрэн орж ирж байгаа чиг хандлага бөгөөд хүлэмжийн хийн ялгарлыг бууруулахад чиглэсэн алхам хийх шаардлагатай томоохон салбарууд юм. 

Аж үйлдвэрийн хувьсгал эхэлсэн цагаас байгаль орчин, нийгэм, эдийн засаг гэсэн гурван тулгуур асуудал яригдаж сүүлийн жилүүдэд дэлхий нийтийг хамарсан асуудал болж хувирсан. Дээрх 3 асуудалд тулгуурладаг тогтвортой хөгжлийн бодлогын нэг чухал сэдэв бол эдийн засаг буюу тогтвортой санхүүжилт юм. 

“Тогтвортой хөгжил гэдэг нь хойч үеийнхнийхээ хэрэгцээг эрсдэлд оруулахгүйгээр өнөө үеийн хэрэгцээгээ хангах боломжтой хөгжлийг хэлнэ”.

Тогтвортой санхүүжилт нь аливаа төсөл, бизнест хөрөнгө оруулахдаа нийгмийн ямар асуудлыг шийдвэрлэхэд хувь нэмрээ оруулж, байгаль орчин болон хүний эрүүл мэндэд сөрөг нөлөө үзүүлэхээс хэрхэн сэргийлж байна вэ гэдгийг харгалзан үзэж шийдвэрээ гаргадаг. Тогтвортой санхүүжилтийг бий болгох нь ногоон эдийн засгийн өсөлтийг дэмжиж түүн рүү шилжих түлхэц болох, сайн засаглалыг бий болгон бэхжүүлэх, нийгмийн тэгш хүртээмжтэй байдлыг нэмэгдүүлэх, инноваци, шинэ шилдэг техник технологийн тусламжтайгаар байгаль орчноо хамгаалах, уур амьсгалын өөрчлөлтийн эсрэг тэмцэх, эрүүл хүрээлэн буй орчныг бий болгох, эерэг хандлагыг түгээх зэрэг чухал ач холбогдолтой. Ногоон санхүүжилтийн гол чиглэл, жишээ бол:

    -    Сэргээгдэх эрчим хүч болон эрчим хүч хэмнэлт

    -    Бохирдлоос урьдчилан сэргийлэн, түүнийг хянах

    -    Биологийн олон янз байдлыг хамгаалах

    -    Тойрог эдийг засгийг хэрэгжүүлэх

    -    Байгалийн баялаг, эх газрыг зохистой ашиглах зэрэг юм.

Ногоон барилгын ирээдүйн чиг хандлагад хөрөнгө оруулалт буюу санхүүжилт чухал сэдэв билээ. Тэгвэл ногоон буюу тогтвортой санхүүжилтийг олгохдоо хөрөнгө оруулагчид юуг баталгаа болгох вэ гэсэн асуудал тулгардаг. Барилгын салбарын хувьд ногоон барилгын үнэлгээний систем буюу ногоон барилгын гэрчилгээжүүлэлт нь баталгаа болно. Гэрчилгээжүүлэлтээр тухайн төсөл ашиглалтын зардлыг хэрхэн бууруулж, үнэ цэнийн өсөлтийг хэрхэн бий болгож, хүлэмжийн хийг хэрхэн бууруулж, байгаль орчин хүний эрүүл мэндэд хэрхэн эерэгээр нөлөөлж, нийгмийн сайн сайхны төлөө хэрхэн ажиллаж байна вэ гэдгийг үнэлэн тодорхойлсон байдаг учир тогтвортой ногоон санхүүжилтийн хариулт болдог. 

Сүүлийн үед хөрөнгө оруулагчид, банк санхүүгийн байгууллагууд тодорхой нэр төрлийн ногоон барилгын гэрчилгээжүүлэлтийг авсан болон авахаар төлөвлөгдөж буй төслүүдэд хөрөнгө оруулалтыг өгөх болно гэдгээ зарлаад байгаа. 2021 оны байдлаар дэлхий даяар нийт 4.2тэрбум метр квадрат талбай бүхий барилгыг ногоон барилгын үнэлгээний системээр үнэлж гэрчилгээжүүлсэн бөгөөд цаашид энэ тоо улам өсөж, улс орнуудын энгийн шаардлага болон өөрчлөгдөх хандлагатай байна. Иймээс хөрөнгө оруулагчид эрчим хүч болон усны хэмнэлттэй хэмнэлттэй, байгаль орчин эрүүл мэндэд сөрөг нөлөөгүй, хариуцлагатай хэрэглээг дэмжсэн, хүлэмжийн хийн ялгаралыг бууруулсан төслүүдэд хөрөнгө оруулах сонирхолтой болжээ. Өөрөөр хэлбэл дэлхийн эдийн засаг, санхүүжилт тэр чигээрээ тогтвортой, ногоон тодотгол бүхий төсөл, бизнес рүү чиглэж байна. 

Манай орны хувьд ялгаруулж буй хүлэмжийн хийн хэмжээ дэлхийн нийт ялгаралд маш бага буюу 0.12%-ийг эзэлдэг ч нэг хүнд ногдох хүлэмжийн хийн ялгарлын хэмжээгээр дундажаас хэд дахин дээгүүрт тооцогддог. Улс орон болгон хамгийн их хүлэмжийн хийн ялгарлыг үүсгэгч салбаруудыг тодорхойлж, Үндэсний хэмжээнд тодорхойлсон хувь нэмрийн зорилтыг биелүүлэх үүрэгтэй байдаг. Манай улсын хувьд дараах салбаруудыг тодорхойлсон байдаг. Үүнд:

    -    Эрчим хүчний үйлдвэрлэл, хангамж

    -    Хөдөө аж ахуй

    -    Аж үйлдвэр, уул уурхай

    -    Зам тээвэр

    -    Барилга

    -    Хог хаягдал

Харин 2021 оны байдлаар Үндэсний тодорхойлсон хувь нэмрийн зорилтыг биелүүлэхэд 11.5 тэрбум доллар, тогтвортой хөгжлийн зорилтод хүрэхэд 101.7 тэрбум долларын эх үүсвэр шаардлагатай хэмээн тооцоолжээ. 

Дээрх санхүүжилтийг бүрдүүлэхэд хувийн хэвшлийн байгууллага, олон улсын байгууллагуудын хөрөнгө оруулалт, туслалцаа, төр – хувийн хэвшлийн хамтын ажиллагаа зэрэг нь чухал хөшүүрэг болдог. Өөрөөр хэлбэл хөнгөлөлттэй зээлийн бүтээгдэхүүн бий болгож, хөрөнгө оруулалтыг эх орондоо татан төвлөрүүлэх юм. 

Ногоон дэд бүтцийг санхүүжүүлэх 4 арга байдаг.

    1.    Ногоон банк

Ногоон банк нь хүлэмжийн хийн ялгаралыг бууруулах, сэргээгдэх эрчим хүчийг дэмждэг, эрчим хүчний хэмнэлтийн шийдлийг хэрэгжүүлж буй төслүүдэд бага хүүтэй зээлийн хөрөнгө оруулалт хийдэг сүүлийн үеийн хөрөнгө оруулалтын шинэ чиг хандлага юм. Ногоон банкууд нь зарим талаараа хөрөнгө оруулагчдыг төлөөлдөг. Мөн дэлхий дээр байгаа олон олон хөрөнгө оруулагчид банкаар дамжуулан төслүүдэд хөрөнгө оруулалт хийх ба зарим тохиолдолд ашгийн бус зорилготой ч байдаг. 

    2.    Татварын нэмэлтийн санхүүжилт

Татварын нэмэгдлийн санхүүжилт нь дахин төлөвлөж буй дэд бүтцэд төрөөс үзүүлэх хөрөнгө оруулалтын төрөл юм. Уг хөрөнгө оруулалтын анхны зорилго нь эдийн засгийг сэргээх шаардлагатай гэж тодорхойлсон бүс нутагт хөрөнгө оруулалтыг идэвхжүүлэх нэг төрлийн арга юм. Энэ аргыг улс орон бүр хууль эрх зүйн орчныг бүрдүүлсний дараагаар харилцан адилгүй ашиглаж хэрэгжүүлдэг. 

    3.    Ногоон бонд

Ногоон ирээдүйг бий болгож, тогтвортой хот улсыг байгуулахын тулд дэд бүтцийн бүтээн байгуулалтад хөрөнгө оруулах шаардлагатай. Ногоон бонд нь байгаль орчин, хүний эрүүл мэндэд эерэг нөлөө бүхий төслүүдийг санхүүжүүлэхэд ашигладаг тогтмол орлоготой ажиллах хөрөнгө оруулалтын нэг төрөл юм. Уламжлалт бондын нэгэн адил ногоон бонд нь хөрөнгө оруулагчдад тодорхой өгөөжийг санал болгож, орлогыг хэсэгчлэн эсвэл бүхэлд нь тогтвортой төслүүдийг санхүүжүүлэх эсвэл дахин санхүүжүүлэхэд ашиглах замаар хэрэгждэг. Ногоон бонд нь сэргээгдэх эрчим хүч, эрчим хүч хэмнэлтийн төсөл, хог хаягдлын менежментийн төслүүд, эх газрын тогтвортой ашиглалтын төслүүд, цэвэр тээвэрлэлт, усны тогтвортой байдал, уур амьсгалын өөрчлөлтийн эсрэг төслүүдэд гол төлөв хэрэгждэг.

    4.     Төр-хувийн хэвшлийн түншлэл

Төрийн болон хувийн хэвшлийн байгууллагууд нь ногоон бүтээн байгуулалтыг бий болгох зорилгоор харилцан урт хугацааны түншлэл байгуулах замаар хөрөнгө оруулалтыг босгодог. Энэ төрлийн хөрөнгө оруулалт нь ихэвчлэн банк, бонд, зээлдүүлэгчийн худалдааны гэрээ зэрэгт үндэслэн санхүүжилтийг босгох бөгөөд төрийн эзэмшлийн төсөл, үйлчилгээг санхүүжүүлдэг. Уг хөрөнгө оруулалтын гэрээ нь урт хугацааны буюу 20-30 жил, түүнээс дээш хугацаагаар үргэлжилдэг. 

Ногоон таксономи 

Олон улсад мөрдөгдөж буй ногоон эдийн засгийн нийтлэг зарчим, шалгуур үзүүлэлтийг нэвтрүүлж, ногоон эдийн засгийг хөгжүүлэх зорилгын хүрээнд “Монгол улсын ногоон таксономи” баримт бичгийг 2019 оны 12-р сард Монголбанк, Санхүүгийн зохицуулах хороо, Сангийн яам, Хадгаламжийн даатгалын корпораци зэрэг байгууллагын бодлогын дэмжлэгтэйгээр буюу Монгол Улсын Санхүүгийн тогтвортой байдлын зөвлөлөөс баталсан байна. 

“Ногоон таксономи гэдэг нь байгаль орчинд ээлтэй үйл ажиллагааны ангилал, тодорхойлолт, шалгуур үзүүлэлт бөгөөд банк, санхүүгийн байгууллагууд, хөрөнгө оруулагчид болон бодлого боловсруулагчид энэхүү таксономийг ногоон зээл, ногоон хөрөнгө оруулалтын төсөл, хөтөлбөрүүдийг тодорхойлохдоо ашиглана. Ногоон таксономи нь аль нэг салбараар хязгаарлагдахгүй, бизнесийн бүхий л салбарыг хамаарах шалгуур үзүүлэлт юм.”

Ногоон таксономи буюу ногоон төслийн тодорхойлолт, ангиллыг хэрэглээний зээл, байгууллагын санхүүжилт, төслийн санхүүжилт, жижиг дунд бизнесийн санхүүжилт, ногоон бонд, хувьцаа, даатгал, зээлийн баталгаа, тусламж, санхүүгийн зөвлөгөө өгөх болон техникийн туслах үйлчилгээ зэрэг олон төрлийн санхүүгийн бүтээгдэхүүн үйлчилгээ, хэрэгслүүдэд суурь үзүүлэлт, тавих шаардлага болгон ашиглах боломжтой юм. Үүнээс гадна зах зээл дээр үйл ажиллагаа явуулж буй оролцогч талууд (бодлого боловсруулагчид санхүүгийн байгууллагууд, бонд гаргагчид, бүх л салбарын бизнесийн байгууллагууд, баталгаажуулалтын байгууллагууд) мөн хэрэглэдэг.

Монгол улсын ногоон таксономийг дараах ерөнхий 8 чиглэлээр тодорхойлсон ба чиглэл бүрт хамаарах дэд ангилал, түүнд хамаарах технологийг нарийвчлан заасан. Үүнд:

    ●        Сэргээгдэх эрчим хүч (6 дэд ангиллын 10 технологи),

    ●        Бохирдол багатай эрчим хүч (4 дэд ангиллын 6 технологи),

    ●        Эрчим хүчний хэмнэлт (3 дэд ангиллын 9 технологи),

    ●        Ногоон барилга (3 дэд ангиллын 4 технологи),

  ●   Бохирдлоос сэргийлэх, бууруулах үйл ажиллагаа (2 дэд ангиллын 5 технологи),

  ●   Тогтвортой ус, хаягдлын хэрэглээ (3 дэд ангиллын 7 технологи),

  ●    Тогтвортой хөдөө аж ахуй, газар ашиглалт, ой болон эко аялал жуулчлал (3 дэд ангиллын 10 технологи),

    ●    Карбон бага ялгаруулдаг тээвэр (4 дэд ангиллын 7 технологи)

Аж ахуйн нэгж байгууллагууд, жижиг, дунд болон гарааны бизнес эрхлэгчид, мөн төсөл хэрэгжүүлэгч нарын хувьд дараах болон бусад зориулалтаар олон улсад хэрэглэдэг. Тухайлбал:

    ●    Байгууллага, компанийн үйл ажиллагааны стратегид “ногоон” элементийг оруулах,

 ● Ногоон технологитой холбоотой сонголтуудыг үнэлэх, харьцуулах, шийдвэр гаргах,

    ●    Ногоон төслүүд, бүтээгдэхүүнийг хөгжүүлэх,

 ●   Ногоон санхүүжилтийн төслүүдийн техникийн болон үр дүнгийн шаардлагуудыг илүү ойлгох, тодорхойлох зэрэгтэй холбоотой үйл ажиллагаанд зааварчилгаа байдлаар ашиглах,

 ● Харилцагч, гол оролцогч талуудын мэдлэг ойлголтыг нэмэгдүүлэх, сургах зэрэгт ашиглах гэх мэт.

Ногоон санхүүжилтын боломж 

Одоогоор Монгол орны  банк санхүүгийн системд ногоон барилгын зээлтйн гол шалгуур нь “Барилгын Эрчим хүчний гэрчилгээ” - нд тавигдах голлох шалгуурууд байна.

Барилгын эрчим хүчний хэрэглээний шалгуур үзүүлэлтийн тооцоог БНбД 25-01-20 Барилгын дулаан хамгаалалт нормд заасны дагуу тооцох бөгөөд дараах ангиллын барилгад эдийн засгийн дэмжлэг үзүүлнэ. 

Эх сурвалж: БХТ