Монголын инженерүүд олон улсын барилгын салбарт амжилттай ажиллахын зэрэгцээ дэлхийн аль ч өнцгөөөс бусад орны инженерүүдтэй холбогдон туршлага судалж, хамтран ажиллах боломж нээлттэй болсоор байна. Үүний холбох гүүр, хүрэх жим нь Монголын барилгын инженерүүдийн холбоо юм. Тиймээс энэ удаагийн зочин хоймортоо "Голомт констракшн"-ийн ТУЗ-ын дарга, Монголын барилгын инженерүүдийн холбооны ерөнхийлөгч А.Ариунболдыг урьж, "Барилгын тухайн хууль"-ийн шинэчилсэн найруулга болон түүний ажлын туршлага, үзэл бодлыг хуваалцлаа. 

Та юун дээр төвлөрч ажиллаж байгаа вэ? 
Би Монголын Барилгын Инженерүүдийн Холбооны ерөнхийлөгчөөр сонгогдон ажиллаж байгаа учраас холбооны ажил руу төвлөрч, ихэнх цагаа зарцуулж байгаа. Барилгын салбарын ууган холбоо гэдэг үүднээс салбартаа голлох байр суурьтай ажиллаж байна. Мөн өөрийн хувийн компанийн ТУЗ-ын даргаар давхар ажилладаг. 

Түүнчлэн Барилга хот байгуулалтын яамны захиалгаар “Барилгын тухай хуулийн хэрэгжилтийн үр дагаварт үнэлгээ болон тандан судалгаа хийх, хуулийн төсөл боловсруулах зөвлөх үйлчилгээ үзүүлэх багийн ахлагчаар ажиллаж байгаа нь миний хувьд хамгийн чухал, төвлөрөх ёстой ажлуудын нэг болж байна. 

“Барилгын тухай хуулийн хэрэгжилтйин үр дагаварт тандан судалгаа хийхэд шинэчлэн найруулах шаардлагатай гэсэн дүгнэлт гарсан”

Хуулийн шинэчилсэн найруулга ямар шатанд явж байна. Хуулийн багт хичнээн хүмүүс ажиллаж байгаа вэ? 
Хуулийн багт 1 ахлах хуульч өмгөөлөгч,  3 эрх зүйч, 1 зөвлөх архитектор, 4 зөвлөх инженер болон 5 мэргэшсэн инженер, 1 эдийн засагч гэх мэт 15 мэргэжилтэн ажиллаж байна. 

Барилгын тухай хуулийг анх 1998 онд батлан мөрдүүлж, үүний дараа 2008 онд шинэчилсэн найруулгыг батлан хэрэгжүүлсэн. Үндэсний аюулгүй байдлыг хангах, гамшгийн эрсдэлийг бууруулах замаар хүний аюулгүй байдлыг баталгаажуулах, төрийн институтийг чадавхжуулж, боловсронгуй болгох зорилгоор 2016 онд одоогийн Барилгын тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгыг баталсан бөгөөд уг хуульд нийтдээ 16 удаа нэмэлт, өөрчлөлт оруулсан байна. Мөн нийт барилгын салбарт хамааралтай 31 хууль байдаг бол олон улсын гэрээний засгийн газрын тогтоол 14, БХБ- ын сайдын тушаал 87, Шадар сайдын тушаал 2 байна. Олон улсын жишгээр салбарын зохицуулах хуулиуд дунджаар 5 жил тутам шинэчлэгдэж явдаг юм байна.  
Энэ төслөөр одоогийн “Барилгын тухай хууль” - ийн хэрэгжилтийн үр дагаварт үнэлгээ болон тандалт судалгаа хийх, хуулийн төсөл боловсруулах, зөвлөх үйлчилгээний ажил хийх гэрээтэй ажиллаж, хуулийн хэрэгжилтийн үр дагаварт судалгаа хийж, нэгдсэн тайлан гаргасан. Түүнчлэн хуулийн  давхардал, зөрчил, хийдлийг илрүүлж, 9 улсын барилгын тухай хууль тогтоомжтой харьцуулсан судалгааны тайланг тус тус гаргаж Барилга, Хот байгуулалтын яаманд хүлээлгэн өгсөн байна. 

Уг тайлангуудаас үзэхэд хуулийг шинэчлэн найруулах шаардлагатай гэсэн дүгнэлт гарсан. Үүний дүнд барилгын тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгын хуулийн бичвэрийн ажил эхлээд явж байна. Үүнтэй холбогдуулан салбарын мэргэжилтнүүдтэй хэлэлцүүлэг хийж, мэргэжлийн холбоодуудтай санал солилцож байгаа.
Хуулийн хэрэгжилт ямархуу үр дүнтэй байсан бэ? 
Барилгын тухай хуулийн Хэрэгжилтийн үр дагаврын үнэлгээний тайланд “Барилгын тухай хууль” нь 2016 оноос хойш 7 жилийн турш хэрэгжиж, нийгэм, эдийн засагт тодорхой эерэг үр нөлөө үзүүлсэн мөн төвөгшлийн ангилалаа гаргаж ирсэн гэх мэт олон давуу талууд байсан. Одоогийн барилгын салбарт үүсээд буй асуудлуудыг шийдвэрлэхэд хангалттай зохицуулалт, эрх зүйн орчныг бүрдүүлж чадахгүй байдалтай болж байна. Тухайлбал саяхны үер усны аюулаас үүдсэн барилгын маргаантай асуудлууд. Бидний суддалгаагаар давхардал буюу бусад хуультай утга санаа давхцаж байгаа 14, зөрчил 17,  хийдэл 43 нийт 74 зөрчил илэрсэн. Энэ нь хариуцлага хүлээх тогтолцоогүйгээс үүсэж байна. Хуулиндаа “... хориглоно”  гэж заасан боловч “зөрчвөл …” ямар хариуцлага хүлээх нь тодорхойгүй байна. Жишээ нь тэргэнцэртэй иргэдэд зориулсан налуу замыг стандарт мөрдөхгүй барьснаар олон хүндрэл үүсдэг ч хэн нэгэн мэргэжилтэн, хуулийн этгээд хариуцлага хүлээдэггүй. Мөн сүүлийн үед тусгай зөвшөөрөл авахгүйгээр барилга эхлүүлбэл зөрчлийн тухай хуулиар торгууль төлдөг учраас тэр мөнгийг нь төлөөд зөвшөөрлөө авах нь хялбар гэж хандах хүмүүс цөөнгүй байна шүү дээ. 

JICA төвд барилгыг хүчитгэх аргаар газар хөдлөлтөд тэсвэртэй болгож насжилтыг уртасгах сургалт, Токио хот, 2023он 

“Хуучны гайхалтай архитектур бүхий барилга байгууламжаа хэрхэн хүчитгэж, хамгаалах уу гэдэг нь тулгамдсан асуудал болох учраас энэ чиглэлээр доктарантын судалгаа хийж байна”

Та ажлын гараагаа Японы хөрөнгө оруулалттай компаниас эхэлж, Японы Монголд хэрэгжсэн олон улсын төслүүд дээр ажилласан байна. Энэ ажлын орчин, Япончуудын баримтлах зарчим өнөөдрийн танд хэрхэн нөлөөлсөн бэ? 
Их сургуулиа төгсөөд Японы барилгын зураг төслийн компанид 4 жил ажиллаж, түүний дараа Japan town буюу  Суруга Монгол ХХК-д талбайн инженерээр ажилласан. Хамгийн анхны гардан барьж, хүлээлгэн өгсөн төсөл бол ISU буюу олон улсын дунд сургуулийн төсөл юм. 2010 онд Япон улсын “JFE Engineering Corporation” –д талбай хариуцсан ерөнхий инженерээр “Нарны гүүр” - ийг барихад эхлэлээс нь дуусах хүртэл ажилласан. Дэлхийд барилгын салбартаа тэргүүлэх технологитой Япон улсын инженер, мэргэжилтнүүдтэй хамтарч ажиллахдаа маш их зүйлийг сурч, туршлага хуримтлуулсан. Тэр нь өөрийнхөө амьдралыг авч явахад гол түлхэц үзүүлсэн гэж боддог. 

Тухайн үед надтай ажиллаж байсан төслийн удирдагч, болон зөвлөх инженерүүдээс мэргэжлийн болон хувь хүний зохион байгуулалт, хобби, амьдралыг яаж утга учиртай өнгөрүүлэх, мэргэжилдээ дуртай байх тал дээр маш их нөлөө үзүүлсэн. Такеда гээд зөвлөх инженер хүн “international expert engineer” гэсэн сертификаттай буюу олон улсын төслүүдийг удирддаг, англи, япон хэлтэй, маш туршлагатай инженер байсан. Дэлхийн олон улсад төсөл удирдан явж буй түүнийг хараад инженер хүн ямар карьерт хүрч, дэлхийд нэрээ гаргах боломжтой вэ гэдгийг харсан. 

Такеда сан вагоны зураг авах сонирхолтой байсан юм. Нэг удаа амралтын өдрөөр хамт явж, “S curve” буюу воган замын  S хэлбэрийн эргэлттэй төмөр замын зургийг авмаар байгаагаа хэлсэн юм. Энэ эргэлт нь Герман болон Монгол Улсад л байдаг гэж байсан. Инженер хүн болохоор бүх талын тоцооллыг хийж, хэдэн цагт S хэлбэрийн эргэлт дээр ирэх хуваарийг гаргасан байв. Настай хүнээс ийм идэвхтэй амьдарлын хэв маягыг харахад үнэхээр бахархалтай байсан.
Таны хоббинд нөлөөлсөн үү? 
Тиймээ, тэр сайхан мэдрэмжээс шалтгаалан зураг дарах хоббитой болсон. Мэргэжлийн камер, хөл, гэрэл зураг хэрхэн авах тухай ном авч судалсан /инээв/. Би вагон, байгалийн зураг, гэр бүлийнхээ зургийг авах дуртай. 

Сүүлийн үед барилга, архитектурын зураг авч сурахыг зорьж байна. Архитектурын зураг нь харах өнцөг, хаанаас нь харуулах уу гэдэг нь их чухал юм билээ. Олон улсад энэ чиглэлийн зурагчид төрөлжин хөгжсөн бөгөөд сэтгүүл хүртэл гаргадаг. Энэ чиглэл Монголд хөгжвөл барилга байгууламжийг хайрлаж хамгаалах, үнэ цэнийг мэдрэх гэдэг ойлголт хүмүүст суухад нэмэртэй гэж боддог. Түүх соёлын дурсгалт барилгуудаа арчлан хамгаалж архитекторуудын, барилгачдын гайхалтай бүтээлүүдийг сэргээн засварлаж, үнэт өвийг үр хойчдоо үлдээх хэрэгтэй.
Та докторантад ямар чиглэлээр суралцаж байгаа вэ? 
2018 оноос эхлэн Бээжингийн Технологийн их сургуульд Түүх соёлын дурсгалт барилгын сэргээн засварлаж, хүчитгэж насжилтыг уртасгах чиглэлээр судалгааны ажил хийж байна.
Яагаад энэ чиглэлээр суралцахаар шийдэв? 
Дэлхий дээр сэргээн засварлах чиглэлийн технологиуд өндөр хөгжиж, олон улсад нэвтэрч байна. Гэтэл манай улсад энэ чиглэлийн дорвитой ажил хийгдэхгүй архитектурын гайхалтай бүтээлүүд эгзэгтэй байдалд шилжээд байна. Мөн сэргээн засварлах чиглэлийн мэргэжилтнүүд гарын таван хуруунд багтахаар цөөхөн бөгөөд, шинжлэх ухааны үндэслэлтэй хийх салбарын бэлтгэгдсэн боловсон хүчин маш хангалтгүй байна.

Уг нь Монголын барилгачид, инженерүүд дэлхийн ямар ч өндөр барилгыг барихаар ур чадвар, мэдлэг боловсролтой болсон байна. Америк, Автсрали, Япон гэх мэт олон улсад Монголчууд туслан гүйцэтгэгчээр ажиллаж, компаниа байгуулан ажиллах болсон. Эндээс харахад Монголд шинэ барилгыг хүссэнээрээ барих чадвартай болсон. Харин эсэргээрээ хуучин барилга байгууламжаа хэрхэн хүчитгэж, хамгаалах уу гэдэг нь тулгамдсан асуудал болох учраас энэ чиглэлийн судалгааны ажлыг сонирхож орсон. 

Бодлого тодорхойлж эрх барьж байгаа хүмүүс засварын ажилд тодорхой мөнгө төсөвлөдөг ч энэ төсөв нь хүрэлцэхгүй байгаагаас шалтгаалан косметик засвар хийгдэж байгаа гэж үзэж байна. Хэдийгээр улс, нийслэлийн хамгаалалтад авсан ч  нүдэн дээр буулгаад эхэлбэл яаж ч чадахгүйд хүрч байна шүү дээ.
Тэгвэл цаашид энэ чиглэлээр суралцвал ирээдүй байна гэж хэлж болох уу? 
Тиймээ, би ирээдүй гэж харж байгаа. Ялангуяа Монголчууд энэ чиглэлийн асуудлаа бодитойгоор ойлгоход мэргэжлийн хүн хамгийн хэрэгтэй. Ялангуяа барилга ойлгодог гадны жуулчид л гэхэд манай дуурийн театрын архитектурыг бишрээд зургаа авхуулна шүү дээ. 1200 онд хийгдсэн жижигхэн шаазан таваг 30 сая доллар хүрч байхад 200-300 жил болсон гайхалтай архитектурын хийцтэй барилгуудыг бид л хойч үедээ бахархан үлдээх ёстой. Ийм хүсэл мөрөөдөл байна. /инээв/
“Барилгын салбарт 124 төрийн бус байгууллага бүртгэлтэй байгаагаас 19 нь идэвхтэй үйл ажиллагаа явуулдаг. 3,5 сая хүн амтай улсад энэ хэтэрхий ахадсан тоо”

“Азийн барилгын инженерүүдийн зохицуулах зөвлөл” - д гишүүнээр ажилладаг юм байна. Энд Монголын инженерүүдэд ямар боломжууд нээгддэг вэ? 
“Азийн барилгын инженерүүдийн зохицуулах зөвлөл”- д 17 улс нэгдсэн байгаа бөгөөд азийн инженерүүдийн мэргэжлийн холбоодуудын нэгдэл байгаа юм. Хамгийн сүүлийн 45-р хурал нь Тайвань Улсад болж, Монгол Улсыг төлөөлөн оролцож, саналаа өгөөд ирсэн. 

Монголын Барилгын инженерүүдийн холбоо тус зөвлөлд 2006 онд элссэн. Энэхүү зөвлөлийн давуу тал нь олон улсын инженерүүд харилцан мэдээлэл, туршлага солилцдог төдийгүй хамтарсан төсөл хөтөлбөр хэрэгжүүлдэг. Одоогоор 31 техникийн хороог байгуулсан байна. Техникийн хороо гэдэг нь тухайн улс тулгамдсан асуудал дээрээ тулгуурлан техникийн хороо байгуулах хүсэлтээ зөвлөлд гаргаад тэр асуудлийг шийдэх тал дээр орон орны туршлагатай инженерүүд хамтарч техникийн  туслалцаа үзүүлдэг.
Civil engineer гэдгийг монголчууд барилгын инженер гэж орчуулдаг. Гэвч энэ нь барилгын дэд бүтцийн бүх инженер ордог. Тиймээс миний хувьд Монголын барилгын инженерүүдийн холбооны цар хүрээг нэмэгдүүлэх чиглэл рүү ажиллаж, барилгын дэд бүтцийн инженерүүдийг холбоондоо идэвхтэй оролцуулж, олон улсын талбар дээр туршлага судалж, мэргэжилдээ илүү гаршаасай гэж хүсэж байна. 

Энэхүү зөвлөлд судалгааны ажлуудаа танилцуулж, санал солилцох, өөрийн төсөл дээрээ гаднын улс орны туршлагатай инженерүүдтэй хамтарч ажиллах боломжийг нээж өгөх боломжтой. Тиймээс инженерүүд маань өөрийгөө хөгжүүлэх суралцах цаг зав гаргаж, бусдын алдааг давтахгүйгээр шинэ технологийг улсдаа нутагшуулах давуу талыг бий болгож байгаа.

2020 он, JCI прогресс зүүсгэл хүлээн авах арга хэмжээ

Барилгын салбарын ирэх жилийн төлөвийг хэрхэн харж байна вэ? Эдийн засгийн өсөлт өндөр байгаа ч барилгын салбарт нөлөө бага байна. 

Нөхцөл байдал ийм дээрээ тулчихсан учраас ашиг олох гэхээсээ илүү аж ахуй нэгжүүдээ хохироохгүй байх талаас нь шийдэх хэрэгтэй гэж бодож байна. Банкны барьцаанд орж, орон нутгийн компаниуд эд хөрөнгөө ломбарданд тавих хэмжээнд очитлоо хэцүүдсэн байгааг төр засаг шийдвэр гаргагчид ялангуяа Сангийн яам анхаарч үзээсэй. Одоо гацсан барилгуудын төсвийг яаралтай дахин магадлах нь зүйтэй гэж бодож байна.
Ажиллах хүчний хомсдол барилгын салбарын нэг асуудал болоод байгаа. Гаднаас ажиллах хүч оруулахаар татвар нь маш өндөр учраас аж ахуй нэгжүүдэд хүндээр тусаж байна гэдэг. Энэ тал дээр ямар бодолтой байдаг вэ? 
Гаднаас ажиллах хүчин авах нь зөв гэж боддог. Барилгын салбар гэлтгүй бусад салбаруудад ажиллах хүчний хомсдол үүссэн учраас үүнийг шийдэх гарц гаргалгаа нь гаднаас ажилчдад оруулж ирэх гэж харж байна. 

Австрали Улсын “Шилдэг 10 аж ахуй нэгж”-ийн нэгээр “Мон профейшнл” ХХК гээд монгол компани шалгарсан. Энэ нь нэг талаасаа сайшаалтай боловч нөгөө талаасаа харамсалтай. Бид чадвартай боловсон хүчнээ гадагшаа алдсаар байна гэсэн үг. 
Гаднаас ажиллах хүч оруулж ирэхээр монголчуудын ажлын байр алдагдана гэж үзээд татвараа их өндрөөр буюу хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээг хоёр дахин нугалсантай тэнцэхүйц байхаар тооцож байна. Үүнээс гадна байр, хоолны зардал гэх мэт зүйлээс шалтгаалан монголд гадаад ажилтан маш өндөр өртөгтэй байгаа. Тиймээс энэ жишгийг эргэж харахгүй бол хаа сайгүй ажиллах хүчний хомсдолд орлоо. Гадаад ажилчид бол дэлхийд байдаг л жишиг шүү дээ. 

Жишээлбэл, Арабын нэгдсэн имират улсын нийт хүн ам нь 8 сая хүн амтай, 24 сая гадаад иргэнтэй. 24 сая гадаад иргэн тэр улсыг хөгжүүлэхийн төлөө өдөр шөнөгүй ажиллаж байна. Тэгэхээр манай улс холбогдох хуулиа өөрчлөөд гаднаас ажиллах хүч авч ашиглах боломжтой. 
Барилгын компаниудын захирлуудын дийлэнх нь өөр мэргэжилтэй хүмүүс байдаг. Төр засагт ч аж үйлдвэрээ хөл дээр нь босгоод ирэх инженер алга. 
Салбар салбарын төлөөллийг төрд жигд оруулах нь зөв. Жишээ нь барилгын инженер мэргэжилтэй улсын хурлын гишүүн нэг ч байхгүй. Тэр байтугай ардчилсан нийгэм гарснаас хойш Барилга, Хот байгуулалтын сайдаар барилгын инженер хүн ажилласан түүхгүй л байна. 

Тиймээс одоогийн шинэчилсэн найруулга дээр тусгай зөвшөөрөл авахдаа барилгын салбарын мэргэжлийн хүн биш бол 8 кредит цагийн сургалтад хамрагдана гэсэн шаардлага тавьж байх санал оруулж байна. Тухайн барилга байгууламжийн зураг төслийг барилгын компанийн захирал биш, зөвлөх инженер заавал баталгаажуулна. Ингэснээр барилгын салбарын мэргэжилтнүүдийн хариуцлагыг өндөрсгөж, үнэлэмжийг нь нэмэгдүүлнэ гэж үзэж байна. 
Салбартаа хэрхэн өөрчлөлтийг авчрах вэ? 
Юмыг гаднаас нь шүүмжлээд суух амархан. Дотор нь ороод ажиллахаар бас өөр. Тиймээс салбарынхан маань асуудлын гол руу нь орж, шийдэл хайдаг, өөрчлөлтөд гар бие оролцдог байгаасай гэж хүсдэг. Мөн норм, дүрэм, стандартыг сайжруулах хэрэгцээ шаардлага байгаа хэдий ч энэ чиглэлээр ажиллах хүн хомс болсон. Тиймээс инженерүүд үүнд оролцож, өөрсдөө судалгаа шинжилгээ хийж, өвлийн сул зогсолтгүй ажиллах нөхцөлийг бүрдүүлэх боломжтой гэж харж байгаа. Мөн МБИХ - ны гадаад харилцааг ашиглаад олон улсын ижненерүүдтэй хамтарч ажиллаж, өөрсдийгөө хөгжүүлэн, цаашид туршлага хуримтлуулаад салбартаа хувь нэмрээ оруулах боломжтой. Инженер хүн шүүмжлэхээс илүү шийдэл ярьдаг байх хэрэгтэй гэж боддог. 

Би өөрийнхөө амьдралыг бодвол хувийн бизнесээ хөгжүүлээд л ажиллах нь амар байна. Гэхдээ асуудлыг зүгээр хараад зогсохгүй салбарын бодлого шийдвэр, хөгжил дэвшилд өөрчлөлт шинэчлэлтийг авчрахад гар бие оролцож, шийдлийг хамтдаа гаргаж ирэх ёстой гэж боддог учраас хувийн ажлуудаа хойш тавиад ажиллаж байна. 

Технологийн дэвшил асар хурдтай өрнөж байгаа энэ цаг үед барилгын салбарынхан зайлшгүй хөл нийлүүлэн алхах ёстой шинэ чиг хандлагыг юу гэж хэлэх вэ? 
Барилгын салбар өөрөө маш их инноваци, технологи шингээсэн салбар. Миний хувьд эрчим хүчний хэмнэлттэй, инженерийн дэд бүтцийн биеэ даасан шийдэлтэй ухаалаг барилгууд руу чиглэх нь зүйтэй гэж харж байна. Ингэснээр монгол орны тулгамдаж буй асуудлууд болох утаа, хөрсны бохирдол, дуу чимээ, тоосжилт гэх мэт асуудлуудыг шийдэх арга зам нь эрчим хүчний хэмнэлттэй, сэргээгдэх эрчим хүч хэрэглэдэг барилга байх нь зөв юм. Үүнийг хөгжүүлэх чиг хандлага дээр инженерүүд төвлөрөөсэй гэж хүсэж байна.
Таны хийхээр зорьж байгаа олон ажлууд барилгын салбартаа үр дүнгээ өгнө гэдэгт итгэлтэй байна. Таны цаашдын ажил хөдөлмөрт өндөр амжит хүсье!
Баярлалаа, Нийт барилгын салбарын инженерүүддээ мөн танай хамт олонд ажлын өндөр амжилт хүсье.