Owada Kiyotaka 

Leader of JICA Project Team

1. Япон улсын газар хөдлөлт тэсвэрлэлтийг хангах хүчитгэлийн талаарх бодлого төлөвлөлт

Япон улс нь газар хөдлөлтийн гамшигт үргэлж өртдөг ховорхон улсуудын нэг бөгөөд дэлхий дээр болж буй нийт газар хөдлөлтийн 20 орчим хувь нь Япон улсын орчин тойронд болдог гэж үздэг. 

Сүүлийн жилүүдэд болсон газар хөдлөлтийн гамшгуудаас та бүхний ой санаанд тодхон үлдсэн бөгөөд хамгийн их хохирол учруулсан газар хөдлөлт нь 2011 оны 3 сарын 11 ний өдөр болсон зүүн Японы их газар хөдлөлт юм. Уг газар хөдлөлт нь 9.0 магнитуд, JMA-7 (MSK-12) баллын газар хөдлөлт байсан ба олон барилгад хохирол учруулсан. 122006 барилга бүхэлдээ нурж, 283163 барилга хэсэгчлэн нурсан ба үүнээс төрийн өмчийн 14527, хувийн хэвшлийн 92892 олон нийтийн барилга байгууламж гамшигт өртсөн. Өөрөөр хэлбэл өмнө нь болж байсан газар хөдлөлтийн гамшгийн хохиролтой харьцуулахад орон сууцны бус барилгын хохирол ихээр ажиглагдсан. 

Япон улсад газар хөдлөлт тэсвэрлэлтийн үйл ажиллагаанд хамгийн том нөлөө үзүүлсэн газар хөдлөлт нь 1995 онд болсон Ханшин Аважигийн их газар хөдлөлт бидний нэрлэж заншсанаар Кобэгийн газар хөдлөлт юм. Энэ газар хөдлөлт нь 7.3 магнитуд, JMA-7 (MSK 11-12) баллын газар хөдлөлт байсан ба ихэвчлэн модон бүтээцтэй хуучин орон сууцны барилгууд гамшигт өртсөн байсан. Газар хөдлөлтийн дараах хохирлын нарийвчилсан судалгаагаар 1981 онд шинэчлэгдсэн газар хөдлөлтөд тэсвэртэй барилгын стандартын дагуу баригдсан барилгуудад хохирол бараг гараагүй байсан ба харин 1981 оноос өмнө буюу хуучин газар хөдлөлтийн стандартаар баригдсан барилгууд олноор нурсан нь том хэмжээний газар хөдлөлтийн үед хүний амь нас, эд хөрөнгийг найдвартай хамгаалж чадахааргүй байгааг харуулсан. Үүнээс сургамж аван газар хөдлөлт тэсвэрлэлт муутай барилгуудад авах арга хэмжээг тодорхойлсон “Газар хөдлөлт тэсвэрлэлтийн хүчитгэлийг эрчимжүүлэх тухай хууль” -ийг 1995 онд баталж хэрэгжүүлж эхэлсэн.

“Газар хөдлөлт тэсвэрлэлтийн хүчитгэлийг эрчимжүүлэх тухай хууль” -ийн зорилго нь ард иргэдийн амь нас, эрүүл мэнд, эд хөрөнгийг газар хөдлөлтийн гамшгаас хамгаалахын тулд газар хөдлөлт тэсвэрлэлтийн хүчитгэлийн үйл ажиллагаанд дэмжлэг үзүүлэн барилгын аюулгүй байдлыг нь нэмэгдүүлэх юм. Үүний тулд орон нутгийн засаг захиргаанаас “Газар хөдлөлт тэсвэрлэлтийн хүчитгэлийг эрчимжүүлэх төлөвлөлөө”-г боловсруулж, төлөвлөгөөний зорилтыг биелүүлэхийн тулд бодит арга хэмжээнүүдийг авч хэрэгжүүлэхийг үүрэг хүлээсэн. Ялангуяа сургууль, эмнэлэг, үзвэр үйлчилгээний газар, оффис ажлын байр зэрэг олон тооны хүмүүс үйчлүүлэх олон нийтийн 3 давхраас дээш өндөртэй, 1000 м2 -ээс их талбайтай барилгуудын газар хөдлөлт тэсвэрлэлтийг хангах, хүчитгэлийн ажлын зохион байгуулах удирдлагаар хандаж, зөвлөх зохицуулалтыг тусгаж өгсөн.

2005 оны Чиба мужийн баруун хойд хэсгийн газар хөфлөлт (М 7.2), Мияаги мужийн эрэг хавийн газар хөдлөлтөөр барилгын бүтээцийн бус элемент болох дүүжин тааз, дээвэр зэргийн эвдрэл ихээр ажиглагдсан. Иймд үүнээс сургамж аван “Газар хөдлөлт тэсвэрлэлтийн хүчитгэлийг эрчимжүүлэх тухай хууль”-д нэмэлт өөрчлөлт оруулж, сургууль, эмнэлэг, төрийн үйлчилгээний барилга байгууламжуудын шуурхай хүчитгэлийн арга хэмжээний чиглэл тусгаж өгсөнөөс гадна хүчитгэл хийх шаардлагатай барилгын шалгуурт дараах байдлаар өөрчлөлт оруулсан. Үүнд:

Цэцэрлэг : 2 давхар, 500 м2 ба түүнээс дээш

Бага ба дунд сургууль : 2 давхар, 1000 м2 ба түүнээс дээш

Өндөр настнуудад зориулсан орон сууц : 2 давхар, 1000 м2 ба түүнээс дээш

Спорт заал : 1000 м2 ба түүнээс дээш

Бусад : 3 давхар , 1000 м2 ба түүнээс дээш

Мөн хүчитгэх шаардлагатай барилгад эвдэрч нурсны улмаас гамшгийн үед шуурхай тээвэрлэлт хийх замын хөдөлгөөнийг хаах магадлалтай бүх төрлийн барилгууд болон аюултай бодис материал хадгалах зориулалттай барилга байгууламжуудыг нэмж оруулсан.

Хүчитгэлийн үйл ажиллагааг хэрэгжүүлэх нь хувийн хэвшил болон хувь хүнд маш том санхүүгийн дарамт учруулах тул энэ асуудлыг шийдэхийн тулд уг хуульд хүчитгэлийн үйл ажиллагаанд гарах зардалд дараах хүснэгтэд үзүүлсэнчлэн дэмжлэг үзүүлэхээр тусгаж өгсөн байдаг. 

Мөн хүчилтгэл үйл ажиллагааг эрчимжүүлэхийн тулд барилга эзэмшигч нь барилгадаа газар хөдлөлт тэсвэрлэлтийн үнэлгээ хийлгэх болон барилгаа хүчитгэх үүргийг хүлээлгэсэн ба хандалттай газар хөдлөлт тэсвэрлэх чадвартай барилгуудыг олон нийтэд таниулах зорилгоор гэрчилгээжүүлэх зэрэг зохицуулалтыг хэрэгжүүлдэг. 

2. Монгол Улсын газар хөдлөлтийн гамшгаас хамгаалах чадавхыг бэхжүүлэх нь

Монгол Улсын нутаг дэвсгэрт 1900 оноос хойших хугацаанд баруун бүсийн нутгаар голдуу 7 магниутудаас дээш хүчтэй газар хөдлөлт 13 удаа тохиолдож байсан бөгөөд сүүлийн жилүүдэд нийт хүн амын (3.35 сая хүн) тал орчим нь оршин сууж байгаа Улаанбаатар хотын ойр орчимд шинээр идэвхтэй хагарлууд илэрч, Улаанбаатар хотын нутаг дэвсгэрт ч биед мэдрэгдэх чичирхийлэл бүхий газар хөдлөлт нэмэгдсээр байгаа нь Монгол Улсын газар хөдлөлтийн гамшгийн эрсдэлийг нэмэгдүүлж байна. 

Дээр дурдсан нөхцөл байдалд Японы олон улсын хамтын ажиллагааны байгууллага ЖАЙКА нь 2012 оны 2-р сараас 2013 оны 10-р сар хүртэлх хугацаанд хөгжлийн төлөвлөгөөний судалгаа бүхий техникийн хамтын ажиллагааны төсөл болох “Улаанбаатар хотын газар хөдлөлтийн гамшгийн эрсдэлээс сэргийлэх чадавхыг бэхжүүлэх төсөл”, 2016 оны 11-р сараас 2019 оны 11-р сар хүртэлх хугацаанд техникийн хамтын ажиллагааны төсөл “Монгол Улсын газар хөдлөлтийн гамшгаас хамгаалах чадавхыг бэхжүүлэх төсөл” (1-р үе шат)-ыг тус тус хэрэгжүүлж дараах ажлууд хийгдсэн байдаг.

• Улаанбаатар хотын газар хөдлөлтийн аюулын үнэлгээ, барилга болон инженерийн байгууламжийн эрсдэлийн үнэлгээ, гал түймрийн эрсдэлийн үнэлгээ
• Газар хөдлөлтийн гамшгаас хамгаалах төлөвлөгөө боловсруулах заавар 
• Онцгой байдлын байгууллага болон бусад холбогдох байгууллага хоорондын уялдааг хангах гамшгаас хамгаалах үйл ажиллагааны санамж бичиг 
• Барилга байгууламж, инженерийн шугам сүлжээний газар хөдлөлтийн тэсвэрлэлтийн үнэлгээ хийх аргачлал
• Барилга байгууламжийг хүчитгэх аргачлал
• Боловсон хүчний чадавхыг бэхжүүлсэн (Япон дахь сургалт, семинар, таниулан сурталчлах үйл ажиллагаа г.м.)

Энэхүү төсрлийн үр дүнд газар хөдлөлтийн тэсвэрлэлтийг сайжруулахад шаардлагатай бодлого, тогтолцоо зохион байгуулалт, технологи бүрдэж олон нийтийн чухал ач холбогдол бүхий барилга байгууламжийн газар хөдлөлтийн тэсвэрлэлтийг хангах, хүчитгэх цогц үйл ажиллагааг хэрэгжүүлэх тогтолцоо бий болно.

Уг төслийн хүрээнд хүлээгдэх үр дүн нь дараах 4 зүйл байна.

Үр дүн 1: Газар хөдлөлтийн тэсвэрлэлтийг сайжруулахад чиглэсэн бодлого, тогтолцоо, чиглэл (замын зураг) өөрчлөн шинэчлэгдэж, шинээр боловсруулагдана.  

Үр дүн 2: Газар хөдлөлтийн тэсвэрлэлтийн зураг төсөл, хүчитгэлийн зураг төсөл, барилгын хүчитгэлийн ажилтай холбоотой норм дүрэм улсын хэмжээнд хэвшиж хүртээмжтэй болно.   

Үр дүн 3: Газар хөдлөлтийн тэсвэрлэлтийг хангах цогц үйл ажиллагааг хэрэгжүүлэхэд оролцох төрийн албан хаагч болон зураг төсөл, барилгын мэргэжлийн боловсон хүчний чадавх бэхжинэ. 

 Үр дүн 4: Гамшгаас хамгаалах сургалт арга зүйн төвийн газар хөдлөлтийн тэсвэрлэлтийг сайжруулахад чиглэсэн сургалт, таниулан сурталчлах үйл ажиллагааг хэрэгжүүлэх чадавх бий болно.

Барилгын газар хөдлөлт тэсвэрлэлтийг нэмэгдүүлэхэд дараах аргуудыг ашигладаг. 

Хүчитгэлийг хийхдээ тухайн барилгын бүтээцийн шинж чанарыг судалсны үндсэн дээр барилгын даац, налархай чанарыг нэмэгдүүлэх, эвдрэлийн төвлөрлийг сарниулах, мушгиралтыг багасгах, хөшүүншлийг жигд хуваарилах зэргийг бодолцон оновчтой хувилбарыг сонгоно. Түүнчлэн тухайн барилгын ач холбогдол, зориулалт, архитектур төлөвлөлтийн онцлог, ашиглалтын шаардлага зэрэгт нийцүүлэн хүчитгэлийн элементийн байрлалыг сонгоно.