Бид “Монгол уран бүтээлч” булангаараа Монгол архитекторуудын онцлох бүтээлүүдийг хүргэдэг билээ. Энэ удаагийн дугаарт Хэнтий аймгийн Чингис хотын орон нутаг судлах шинэ музейн архитектораар ажилласан “Гоби Травэл” ХХК-ийн ерөнхий архитектор Б.Мөнхбатыг урин ярилцлаа. Тэрээр ШУТИС-ийн Барилга инженер, Архитектурын сургуулийг 2008 онд төгссөн бөгөөд мэргэшсэн архитектор зэрэгтэй. Салбартаа 16 дахь жилдээ ажиллаж байгаа тэрээр  ерөнхий төлөвлөгөөний чиглэлээр “Аэро сити” шинэ хотын ерөнхий төлөвлөгөөний тодотгол, Чингэлтэй, Хайлааст, Хонхорын хэсэгчилсэн ерөнхий төлөвлөгөө зэрэг улс нийслэлийн хэмжээний бүтээн байгуулалтын зураг төсөл, Эзэлхүүн төлөвлөлтийн чиглэлээр Хөшигийн хөндийн Олон улсын нисэх буудлын зураг төслийн багт техник архитектороор ажилласан туршлагатай. Сонирхуулахад тэрээр 2008 онд оюутны бакалаврын дипломын төслөө музейн барилгаар хамгаалж байжээ. 

Та архитектурын салбарт ямар чиглэлээр дагнаж ажилладаг вэ? 

Монгол улс бол барилгын салбарт боловсон хүчний маш их дутагдалтай орон гэж боддог. Тулгарч буй нөхцөлдөө уялдуулж ажиллах шаардлага үүсдэг. Архитектурын салбарт олон архитекторууд өөрсдийн сонирхол, туршлага, салбарын эрэлт хэрэгцээнд тулгуурлан тодорхой чиглэл, сэдвээр мэргэшихээр сонгодог. Архитектур нь олон талт салбар бөгөөд архитекторууд гүнзгий мэдлэг, ур чадвараа хөгжүүлэхийн тулд тодорхой салбарт анхаарлаа төвлөрүүлэх нь ашигтай байдаг. Гэвч харамсалтай нь Монголд одоогоор хэрэгжих боломжгүй нөхцөлтэй байгаа. Зураг төслийн үнэлгээ, мэргэжлийн боловсон хүчний дутагдал зэргээс хамаараад Монголын архитекторууд универсаль буюу тал талын мэдлэг чадвартай ажиллах шаардлага гардаг. Гэхдээ ийм бага боломж, бололцоонд ажиллаж сурсан манай архитекторуудаас олон улсад үнэлэгдэх чадварлаг архитекторууд гарах цаг хугацаа ойрхон ирсэн гэж боддог. Миний хувьд төсөл бүрд тохирсон онцлог арга барил гаргаж ажиллахыг л зорьдог доо.

Зураг төсөл, төлөвлөлтийн шийдлээ хэрхэн гаргадаг вэ? 

Ямар ч байдлаар олж болно. Тухайн барилгын зориулалтаас шалтгаалж эхлээд өгөгдлүүдээ судална. Төслийн концепц, санаа нь барилгын зориулалтаас шууд хамаарна. Жишээ нь эмнэлгийн барилга хийхээр боллоо гэхэд манайд өнөөдөр тулгарч буй нийгмийн асуудал, эмнэлгийн хэрэглээний асуудлаас эхлээд бодит амьдрал дээр барилгаас шалтгаалсан ямар хүндрэл бэрхшээл байна вэ гэдгээс эхний санаа, төлөвлөлт урган гарч болно. Энэ нь илүүтэйгээр иргэдэд тулгарч болдог түгээмэл бэрхшээлийг яаж шийдэх вэ гэдгээс төлөвлөлтийн уг санаагаа хайж, эрэлхийлэх замаар төслийн санаагаа олно гэсэн үг юм. Музей болон соёлын холбогдолтой барилга төлөвлөхөөр боллоо гэхэд урлаг судлал, палеонтологи, археологи, түүх зэрэг ШУ-ны олон салбарын асуудлыг сөхөж харах шаардлага үүсдэг. Миний хувьд эхлээд өөрийн төсөөллөөр гар эскиз хэд хэдэн хувилбараар хийгээд үүнийгээ олон судалгааны арга зүйгээр баталгаажуулах замаар төлөвлөлтийн шийдлээ тодорхойлохыг зорьдог.

Хэнтий аймгийн шинэ музейн зураг төслийг гаргахдаа хэр хугацаа зарцуулсан бэ? 

Тухайн төслийн зориулалт, онцлог, төвөгшил, ажлын даалгавар зэргээс хамаарч хугацаа харилцан адилгүй. Том барилгыг хялбар төлөвлөж болж байхад жижиг барилга илүү чимхлүүр ажил хийж их хугацаа зарцуулах тохиолдол ч байдаг. Тиймээс цаг хугацаа нь жижиг, том гэлтгүй харилцан адилгүй. Жишээлбэл захиалагч талын шаардлага, архитектурын талаарх ойлголт, байршлаас хамаарсан үнэ цэнэ гэх мэт маш олон хүчин зүйлийн харилцан уялдаа холбооноос хамаарч хугацаа тодорхойлогдоно. Хэнтий аймгийн ОНСМ хувьд захиалагч талаас өгөгдсөн даалгавар, шаардлагын дагуу зөв менежментийг хэрэгжүүлж манай хамт олон тухайн ажлыг богино хугацаанд гүйцэтгэн хүлээлгэн өгч байсан.

Архитектор хүний хувьд хийхийг хүсдэг бүтээл?

Архитектур өндөр хөгжсөн улс орнуудыг бодоход манай орны хувьд төлөвлөлтийн олон ярвигтай асуудал, шийдэл, гарц хүлээж буй нөхцөл нь архитектурын хувьд төлөвлөж бүтээх “Баянбүрд” гэж харж байгаа. Өнгөрсөн нийгмийн үед бий болсон хот төлөвлөлт, орон сууц, олон нийтийн барилга байгууламж гэх мэт барилгууд тухайн үеийнхээ хэрэгцээ шаардлагыг хангаж байсан боловч орчин цагийн хэрэгцээ шаардлагад зарим талаараа нийцэхгүй асуудлууд тулгарч байна. Нийгмийн хэрэгцээ шаардлага хурдтай өөрчлөгдөж байгаа энэ үед Монголын архитектурын энэ олон сорилтыг “боломж” гэж боддог. Хийхийг хүсдэг бүтээлийн хувьд гэвэл ойрын үед байгальд ээлтэй, байгалийн нөхцөлтэй уялдсан, хотын бус бие даасан, хараат бус барилга төлөвлөх сонирхолтой байна. Энэ нь илүүтэйгээр аялал жуулчлал, түүх соёлын өвтэй холбоотой эсвэл амины сууц зэрэг олон боломжууд байгаа учраас эдгээрээс аль нэг төсөл дээр өөрийн санаа, төлөвлөлтөө тусгаж ажиллахыг хүсдэг.

Хот төлөвлөлтийн гүйцэтгэл 30 хүрэхгүй хувьтай, хаа саагүй олон өнгийн барилгууд шавалдаж байна. Архитектор хүний хувьд үүнийг хэрхэн хардаг вэ? 

Монголд Хот төлөвлөлтийн салбар хийх ёстой ажлаа хийгээд явж байгаа боловч үүнд төрийн байгууллагуудын уялдаа холбоо ялангуяа Хот төлөвлөлтөөсөө түрүүлсэн газар олголтын асуудал бүхэл бүтэн салбарын олон жилийн хөдөлмөрийг үнэгүйдүүлж байна. Харамсалтай нь бид энэ үр дүнг өнөөдөр нийтээрээ амсаж байна. Төлөвлөлтөө дагадаг хот байх уу газар олголтоор хотоо “барьсаар байгуулсаар” байх уу гэдэг нь бидний хувьд сорилт болж байна. Аливаа зүйл сайн муу хосолж явдагтай адил манай салбарын хүрээнд мэргэжлийн ажил, үйл ажиллагаа үнэхээр дутуу дулимаг явж ирсэн нь үнэн. Өвөрмөц шийдэлтэй барилга манайд ховор байгаа шалтгаан нь барилгын салбарт хөрөнгө оруулагч талын хувьд ашиг олох, хөл дээрээ тогтох нь 1-р асуудал байгаа учраас бизнесийн амбиц, ялгарал, өрсөлдөөнөөс илүү зөвхөн хэрэгцээ, алдагдалгүй байхын төлөөх менежментийн бодлого давамгайлж байгаатай холбоотой гэж бодож байна. Энэ байдал удахгүй өөрчлөгдөх байх. Социализмын үеийг бодоход бидний хэрэгцээ өөр болсон, хүмүүс одоо илүү ихээр тав тух, хэрэгцээгээ ухаарч байгаа учраас барилгын салбарт тавигдах иргэдийн шаардлага өөрчлөгдөж, хүссэн хүсээгүй оршин тогтнохын төлөө “хүн төвтэй”, “иргэдэд ээлтэй” барилгын төлөөх бизнесийн өрсөлдөөн эрчимтэй өрнөж байна. Түрүүн хэлсэнчлэн архитектор хүний хийхийг хүсдэг бүтээлийн өрсөлдөөн одоо л эхэлж байна.

Хэнтий аймгийн шинэ музейн төслийг бидэнд танилцуулаач

Өмнө ашиглаж байсан барилга нь 1945 онд сургуулийн зориулалтаар баригдсан барилга байсан бөгөөд 1984 оноос музейн зориулалтаар ашиглаж эхэлсэн, барилгын насжилт болоод барилгын хийц бүтээц нь ашиглалтын шаардлага хангахгүй цаашид ашиглах боломжгүй болсон тул Мэргэжлийн хяналтын газрын Улсын байцаагчийн 2009, 2017 оны 2 удаагийн дүгнэлтээр цаашид ашиглахыг хориглосон акт гарсан. Нөгөө талаас Хэнтий аймаг нь Их эзэн Чингис хааны төрсөн газар, Монголын эртний түүх соёлын өлгий нутаг тул аймгийн хэмжээний музейн барилга шинээр барих зайлшгүй шаардлага гарч Соёлын яамны захиалгаар Хэнтий аймгийн Хэрлэн сумын 3 дугаар багийн нутаг дэвсгэрт “Орон нутаг судлах музей”-н барилга барихаар шийдвэрлэсэн. Музейн барилгын зураг төслийг 2018 онд “Гоби Травэл” ХХК-д боловсруулж, 2020-2021 онд барилга нь баригдаж, 2023 үзмэр дэглэлтийн ажил хийгдэж нээлтээ хийсэн.

Энэ төслийн онцлог болон төлөвлөлтийн санаа юу вэ?

Тухайн Музейн барилга орон нутагт хэрэгжиж буй нь өөрөө онцлогтой. Хуучнаар “Өндөрхаан” одоогийн Чингис хотын төв гудамжинд, хуучин музейн орон зайд газар олголтыг нэмэлтээр шийдэх боломжгүй нөхцөлд төлөвлөлт хийсэн. Захиалагч байгууллагын анхан шатны баримт бичиг буюу “архитектур төлөвлөлтийн даалгавар”, “зургийн даалгавар” зэрэгт нөхцөлүүдтэй уялдуулж ажиллах шаардлага тулгарсан тул байгаа нөхцөлдөө тохируулан өөрийн төсөөллөөр хэд хэдэн гар эскиз гаргаж, цаашлаад Монгол уламжлалаа яаж шингээх талаарх эргэцүүлсэн. Барилгын гадна харагдах байдлыг орчин үе болон уламжлалт хэв маяг, соёлын элементүүдээс санаа авч хосолсон дизайн гаргахыг зорьсон. Оюутны төслөө музейн барилгаар хийж байсан учраас төлөвлөлтөө хийхдээ өмнөх алдаа оноо, өөрийн хуримтлуулсан туршлагаа уялдуулж бага ч болов давуу тал болгож ашиглахыг хичээсэн.

Баярлалаа. Таны цаашдын ажил хөдөлмөрт өндөр амжилтыг хүсэн ерөөе.  

Хэнтий аймгийн Чингис хотын орон нутаг судлах шинэ музейн төлөвлөлттэй танилцахыг хүсвэл ЭНД дарна уу.