Дээврийн талбай томтой барилга, байгууламжийн /үйлдвэрийн барилга, спортын байгууламж, нисэх буудал, ложистикийн төв, төмөр замын буудал, худалдааны төв, битүү цэнгэлдэх хүрээлэн гэх мэт/ төсөлд хур тунадасны ус зайлуулах системийг төлөвлөх хүндрэлтэй байдаг. 

Манай оронд барилга, байгууламжийн дээврээс хур тунадасны ус зайлуулах дотор системийг БНбД 40-05-16-д зааснаар төлөвлөдөг ба төрийн байгууллагын баталсан бусад норматив баримт бичгийг ашиглахыг зөвшөөрдөг. 

Барилгын салбарт Стандарт, хэмжил зүйн газраар баталгаажуулсан олон улсын стандартыг шууд хэрэглэж болдог. БНбД 40-05-16-д юүлүүрүүдийг холбох босоо хоолойгоор өнгөрөх усны тооцоот зарцуулалтыг хүснэгт 1-д зааснаас хэтрүүлэхгүй, хэвтээ зайлуулах хоолойн налууг 0.005-аас багагүй байхаар заасан байдаг.   

Хүснэгт 1

Дээр дурдсан норматив баримт бичгийг үндэслэн том хэмжээний дээврийн хур тунадасны ус зайлуулах системийг төлөвлөхөд олон тооны юүлүүр, босоо хоолой, гаргалгаа шугам болон урт хэвтээ зайлуулах хоолой тавигддаг. /Зураг 1/  Ингэснээр барилга дотор их хэмжээний орон зайг шаарддаг ба энэ нь барилгын дотоод засал чимэглэл, интерьерт муугаар нөлөөлдөг.

Зураг 1. Дээврийн хур тунадасны ус зайлуулах уламжлалт систем

Хур тунадасны усыг зайлуулах урт хэвтээ зайлуулах хоолойд БНбД-д заасан хамгийн бага налууг бариулах хүндрэлтэй бөгөөд уг асуудлыг хоолойн голчийг ихэсгэх замаар шийддэг ба ингэснээр барилгын өртгийг нэмэгдүүлдэг.  

Дээврийн хур тунадасны ус зайлуулах уламжлалт системд энгийн дээврийн ус хүлээн авах юүлүүрийг ашигладаг. /Зураг 2/ Энэ нь ус зайлуулах шугам хоолойн хамгийн ихдээ 70 хүртэл хувийн дүүргэлтийг л хангаж чаддаг. 

Зураг 2. Дээврийн хур тунадасны ус зайлуулах уламжлалт системийн 

ус хүлээн авах юүлүүр

Дээврийн хур тунадасны ус зайлуулах уламжлалт системд тулгардаг дээрх асуудлуудыг дээврийн хур тунадасны ус зайлуулах сифонон систем шийддэг. /Зураг 3/ 

Дээврийн хур тунадасны ус зайлуулах уламжлалт системтэй харьцуулахад сифонон системийн гаралтын тоо болон хоолойн диаметр, холбох хэрэгсэл, хоолойн уртын хэмжээ нь багасдаг. Ингэснээр босоо хоолойг 80%-иар, бүх системийн зардлыг 20-30%-иар бууруулдаг. 

Зураг 3. Дээврийн хур тунадасны ус зайлуулах сифонон систем

Сифонон систем нь дор дурдсан давуу талуудтай. Үүнд:

1.    Хур тунадасны усыг зайлуулах хэвтээ болон гаргалгаа хоолойг налуу тавих шаардлагагүй, өөрөөр хэлбэл тэгш тавьж болох ба хаана ч суурилуулах боломжтой. Иймд орон зайн хувьд хэмнэлттэй. 

2.    Ашиглалтын үед хур тунадасны ус зайлуулах хоолойнууд 100%-ийн дүүргэлттэйгээр бүрэн ашиглагддаг. Ингэснээр усны урсгалын хурдыг ашиглан өөрөө өөрийгөө цэвэрлэдэг.  

3.    Хур тунадасны ус хүлээн авах юүлүүр /Зураг 4/, зайлуулах босоо ба хэвтээ хоолойн ус нэвтрүүлэх чадвар уламжлалт системээс илүү. Энэ нь шугам хоолой, төхөөрөмжийн суурилуулах тоог багасгах ба ингэснээр барилга угсралтын ажлын үргэлжлэх цаг хугацаа болон хөдөлмөр зарцуулалтыг багасгадаг. 

4.    Эрчим хүчний хэмнэлттэй, дахин боловсруулж ашиглах боломжтой материалаар хийгддэг.  

5.    Сифонон дээврийн хур тунадасны ус зайлуулах системийг уламжлалт системтэй харьцуулахад 10 дахин их хур тунадасны усыг зайлуулдаг.

Зураг 4. Дээврийн хур тунадасны ус зайлуулах сифонон системийн 

ус хүлээн авах юүлүүр

Тайлбар: Юүлүүр нь агаар орохоос сэргийлсэн эргүүлэг үүсгэдэг тул системийг бүрэн хүчин чадлаараа ажиллах нөхцөлийг олгодог. Ийм нөхцөлд эерэг болон сөрөг даралтыг бүрэн тооцоолж урсгалын хурдны тэгшитгэл /Бернулийн тэгшитгэл/ дээр үндэслэн урсацыг тооцоолж болно. /Зураг 6/ 

Дээврийн хур тунадасны ус зайлуулах сифонон систем нь доорх зарчмаар ажиллана. 

Сифон бол ерөнхийдөө урвуу U хэлбэрийн хоолой /Зураг 5/ бөгөөд нэг савнаас арай бага түвшинд байрлах нөгөө саванд шингэнийг юүлэхэд ашигладаг. Энэхүү процесс нь хоолой шингэнээр дүүрэн байх үед л эхэлж, хоёр сав ижил түвшний шингэнтэй болох үед эсвэл дээр байрлаж буй сав дахь шингэний түвшин хоолойны оролтын хэсгээс доогуур болох үед зогсоно. Хоёр савны өндрийн зөрүүний үр дүнд энэхүү процесс явагдах бөгөөд зөрүү нь их байх тусам хөдөлгөгч хүч нь улам хүчтэй болж үүний нөлөөгөөр хоолой дахь урсгалын хурд ихэсдэг. Иймд хур тунадасны ус зайлуулах сифонон систем нь дээвэр дээр хуримтлагдах усны хэмжээгээр хөдөлгөгч хүчийг бий болгоно. Үүгээрээ хур тунадасны ус зайлуулах уламжлалт системээс илүү давуу талтай.  

Зураг 5. Сифон

Сифонон дээврийн хур тунадасны ус зайлуулах системийн хүчин чадлыг тодорхойлохдоо EN 1253-2 болон ASME A112.6.9 техникийн стандартыг ашигладаг. 

Зураг 6. Бернулийн тэгшитгэл

Манай оронд дээврийн хур тунадасны ус зайлуулах уламжлалт системийг ашигладаг ба дээврийн ус зайлуулах системийн тусгай зураг хийгддэггүй, зөвхөн зураг төслийн БА хэсэгт дүрсэлж үзүүлээд орхидог. Бороотой өдрүүд ихээр үргэлжилж байгаа өнөө үед дээврийн ус зайлуулах системийг шинэчлэх, шинэ дэвшилтэт технологи болох сифонон системийг ашиглах шаардлагатай байна.  

ШУТИС, БАС, ХБОИСалбарын ахлах багш Ж.Даваацэрэн