”Барилга”корпорацийн ерөнхийлөгч,
Монголын Барилгын Үндэсний Ассоциацын зөвлөх,
ЛАМЖАВЫН   ШАГДАРРАГЧАА:  “Төрийн бодлого, мэргэжлийн удирдлагын хомсдол үүсч , хүнд суртал, чирэгдэл газар авч барилгын салбарт техникийн бодлого алдагдсан”

Блиц анкет: 

Овог: ЛАМЖАВ
Нэр:  ШАГДАРРАГЧАА
Төгссөн сургууль:
•    МУИС, МАХН-ын ТХ-ны дэргэдэх НДС,
•     Куйбьшевийн нэрэмжит Москвагийн БИА-ын зах зээлийн дээд курс,
•     ХБНГУ-ын Мэргэжил соёлын академи төгссөн.

Мэргэжил:
•    Иргэний ба Үйлдвэрийн барилгын инженер,Улс төрийн дээд боловсролтой.Удирдахуйн болон техникийн ухааны магистр, ШУТИС-ын докторант.

Гавъяа шагнал:
•    Монгол улсын шилдэг менежер, барилгын зөвлөх инженер.

Хобби:
•    Ном унших, салхинд гарах, загасчлах, билльяд тоглох

-     Танд өдрийн мэнд хүргэе. Манай урилгыг хүлээн авсанд баярлалаа.
-Редакцидаа урьсанд баярлалаа. Барилга.МН сэтгүүл болон танай сайтыг байнга уншдаг. Барилгын салбарын зах зээл, техник эдийн засаг, зар сурталчилгааны өргөн портал сайтаар үйл ажиллагаа явуулж барилгынхны эрэлт хэрэгцээг орчин үеийн шаардлагад нийцүүлэн хангаж байгаад талархдаг шүү.

-     Ярилцлагаа барилгын салбарын өнөөгийн байдлаас эхлэе.
-Барилгын салбар бол үндсэн хөрөнгийн нөхөн үйлдвэрлэлийн, газартай холбогдож үл хөдлөх хөрөнгийн нөхөн үйлдвэрлэлийг хангадаг маш чухал салбар юм. Энэ утгаараа улс орны хөгжлийн нүүр царайг илэрхийлэгч, хөрөнгө оруулалтын процессийн үндсэн хэсэг нь болдог. Монгол улс зах зээлд шилжих хямралт үеийг даван гарч, 1993 оноос салбарт сэргэж 2009 он хүртэл гүйцэтгэх ажлын цар хүрээ, техник технологи, мэргэжлийн ажилчид, ИТА-ны хувьд мэдэгдэхүйц өсөлт дэвшил гарч хөгжсөнтэй хэнч маргахгүй байх.
Салбарын өнөөгийн байдал баргар, Дэлхийн санхүү эдийн засгийн хямралт байдлаас үүдсэн хүндрэл бэрхшээл арилаагүй, хямралаас гаргах талаар Засгийн газар, яам, агентлагаас бодитой арга хэмжээг авахгүй байна.
Монгол банкнаас хөрөнгө оруулалт, үйлдвэрлэлээ мөнгөний хомсдол үүсгэх замаар  боомилсон бодлогыг 2008 оны 7 сараас явуулснаас болоод барилгын салбар, ялангуяа орон сууцны барилгажилтын ажил бүрэн зогсож, олон мянган барилгачид гудманд гарлаа
        Банкны зээлийг зогсоосноос орон сууцны худалдаа үндсэндээ эргэлтгүй болж, 20 орчим тэрбум төгрөгийн авлагаа барилгын материалын импортын арилжаа хийдэг ханган нийлүүлэгч компани, хувь хүмүүс зээлээр өгсөн бараа материалын үнээ барилгын компануудаас авч чадахгүй ажил бизнес нь зогслоо.
         Барилгын материалын захуудын гүйлгээ 60 орчим хувиар буурч, дээрхи олон зуун байгууллага хүмүүсээс улсад төлөх татварын хэмжээ мэдэгдэхүйц багасч байна. Барилгачид, барилгын материал үйлдвэрлэгчид, барилгын зураг төсөл зохиогчид, барилгын материалын наймаачдыг бүрэн бус мэдээгээр оруулан тооцвол 2008 оны 11 сараас эхлэн 20-25 мянган хүн ажилгүй болж, тэдний ар гэрийг тооцвол 90 орчим мянган иргэний амьдралын баталгаа алдагдаад байгаа дүр зураг харагдаж байна.
Өнөөдөр ч гэсэн энэ байдал арилаагүй улс орон нутгийн төсвөөр хийгдэх барилгын ажлын тендер зарлагдах төдий л байгаа. Барилгын ажлын хэмжээ, статистик мэдээгээр 2008 оноос бараг 2 дахин багассан байна.
         Энэ хямралт байдал нь барилгын компани, арилжааны банкуудын буруугаас болоогүй. Бидний хяналтаас гадуур өнгөрч бидэнд нөхцөл байдлыг даван туулах ямарч боломж олгосонгүй.

-    Барилгын салбарын энэ байдлыг хэн хариуцах учиртай болж байна вэ?
-Дэлхийн санхүү-эдийн засгийн хямрал (2008 оны 4- 9 сард инфляци 24-34 %, бензин шатахуун 28 % ,барилгын материалын үнэ 47,7 хувь,тээврийн зардал замын тариф 4,1- 6,8%, барилгын цалин  5-6 %, барилгын газар талбайн үнэ 14-25 -иар тус тус өссөн,алт зэсийн болон хөрөнгийн биржийн үнийн уналт гарсан ) манай улсын барилгын салбарт мэдэгдэхүйц нөлөөлсөнөөс урьд төлөвлөсөн барилгын хөрөнгө оруулалт хүрэлцээгүй болсон. Орон сууцны худалдах үнэ хагас жилийн дотор 20-25 хувиар буурсан нь томоохон эрсдэл үүсгэлээ.
Хамгийн гол нь хүн амыг орон сууцаар хангахаар засгийн газраас хөтөлбөр гаргаж энэ ажилд барилгын компануудыг уриалан оруулж, дараа нь төрийн (Монгол банкны) бодлогоор мөнгөн урсгал болон борлуулалтын зах зээлийг нь зориуд хаан боогдуулсныг юу гэж үзэх вэ? Гадаад орнууд  “Наrd ship” (хүнд нөхцөл байдал) хүчин зүйл гэж үзэж төр засгаас арга хэмжээ авдаг журамтай. Гэтэл ийм байдалд оруулсан манай төрийн байгууллагууд үүссэн хохирлыг нөхдөггүй юм гэхэд хямралаас гаргах арга хэмжээгээ ч төлөвлөж хэрэгжүүлэхгүй байгаа нь тус салбарт төрийн бодлого алдагдсаныг харуулж байна.

-Салбарыг  хямралаас гаргах тухайд юу хэлэх вэ?
- Манай салбар дэлхийн санхүүгийн хямралаас эсвэл өөрөөсөө болж  хямарсан юм биш л дээ. Барилгын салбарыг төр засгийн буруу бодлого үйл ажиллагаагаар хямруулсан. Зөвхөн барилгын салбар биш, банк санхүүгийн системээ давхар хямруулсан маш бодлогогүй ажиллагаа юм. Монгол банк мөнгөний нийлэлтийг хязгаарласан бодлогоо эргэн харж, хөрөнгө оруулалт, эдийн засгаа тэлсэн бодлого явуулах цаг нь болсон. Орон сууцны үнийн хөөрөгдлийг зогсоохын тулд зээлийг хязгаарласан. Үүнийгээ инфляцийг хязгаарлах мөнгөний бодлого гэж нэрлэж байсан. Гэтэл одоо үр дүн нь юу болов гэдгээ эргэж харах болсоон. Орон сууцанд олгож байсан зээл нь шууд барилга байгууламж болдог тул үнэ өсгөж, инфляци хөөрөгддөггүй зүйл шүү дээ.
Зээл хязгаарласанаас болж банкны системийн хэвийн эргэлтэнд байсан эх үүсвэр болох барилгын компануудын 208 тэрбум төгрөгийн,иргэдэд олгосон 240 тэрбумын бүгд 448 тэрбум төгрөгийн зээл дуусаагүй орон сууцнуудад түгжигдэж, хэзээ төлөгдөх нь тодорхойгүй бараг 2 жил боллоо. Зээлийн барьцаанд 1,1 их наяд төгрөгийн үл хөдлөх хөрөнгө орон сууц үхмэл хөрөнгө болоод хэвтэж байна. Энэ байдал нь арилжааны банкуудыг эх үүсвэрийн хомсдол, эрсдэл дампуурал руу түлхэж байгаа юм.  
Үүссэн нөхцөл байдлаас хамтын хичээл зүтгэл, ухаалаг ажиллагаагаар гарна. Тэгэхгүй бол барилгын компанй, арилжааны банкууд дампуурах аюулд орно. Эрсдэлтэй нөхцөл байдлаас хохирол багатай гарах арга замыг төр засаг, банк, барилгын компануудын хамтын ажиллагаагаар гарах ёстой. Энэ гурван субьект зохих хэмжээний эрсдлийг хүлээхээс өөр аргагүй.
Нөхцөл байдлаас гарах гарц бас тодорхой байгаа. Юуны өмнө хөрөнгө нь бүрэн шийдвэрлэгдээгүй байхад шинээр орон сууцны барилга аль болох эхлэхгүй байх хэрэгтэй. Улсын хэмжээнд тооллого явуулж дуусаагүй орон сууцанд олгогдсон барилгын компануудын зээлийг иргэдийн урт хугацааны зээл болгон шилжүүлэх, үүнтэй зэрэгцүүлээд эдгээр орон сууцны барилгуудын гэрээ захиалга хийгдээгүй сууцнуудыг банк, иргэн, барилгын компани хоорондын гурвалсан гэрээний дагуу урт хугацааны хөнгөлттэй зээлээр худалдуулах ажлыг банк барилгын компанууд хамтран хийх хэрэгтэй. Засгийн газар, Монгол банкны зүгээс дуусаагүй орон сууцыг санхүүжүүлж дуусгахад шаардлагатай  500 тэрбум төгрөгийг эхний ээлжинд тодорхой болзол, хөнгөлөлттэй нөхцлөөр арилжааны банкнуудад 1-2 жилийн хугацаатай олгох шаардлагатай байгаа юм.
 Засгийн газрын хөтөлбөрт орсон “100000 орон сууц” хөтөлбөрөө албан ёсоор баталж, хэрэгжүүлэх арга зам, хөрөнгийн эх үүсвэрээ тодорхой болгох шаардлагатай. Бүрэн эрхийн хугацаа нь талдаа орж байхад хөтөлбөртөө тусгасан зүйлээ одоо болтол баталгаажуулаагүй байна шүү дээ.
Төрийн ажилтны “4000 орон сууц” санхүүжүүлэх журмаа амьдралд нийцүүлж хэрэгжих боломжтой болгох хэрэгтэй байна. Энэ журмыг Засгийн газар дахин дахин өөрчлөж, орлого багатай төрийн ажилтнуудад дууссан гэх ганц болзолтой өндөр үнэтэй, эрх тушаалтнуудын арын бизнесийн барилгуудыг шахах бололцоог зориуд бүрдүүлж, хэрэгжих боломжийг нь хаасан.
Монголын Барилгын Үндэсний Ассоциаци болон барилгын компануудаас энэ талаар болон салбарын ажлын талаар тавьсан санал санаачлагыг хэрэгжүүлэх тухайд Яам, Агентлаг, ОССК бодитой ажил хийхгүй л байна шүү дээ.

-Төрийн байгууллагуудад чирэгдэл хүнд суртал их байна уу?
- Барилгын тухай хууль батлагдсаны дараа салбарын асуудлууд их тодорхой байхаар хуульчлагдсан боловч улам тодорхойгүй байдалтай 2 жил боллоо.Энэ утгагүй залхаг байдлыг арилгах цаг болсон.
Хууль батлагдаж хүчин төгөлдөр болсноос хойш 2 жил 3 сар боллоо.Гэтэл хуулиар зохицуулсан асуудлууд хэрэгжихгүй хугацаа их алдаж барилгын байгууллагуудад ихээхэн чирэгдэл,бэрхшээл учруулсаар байна. Тусгай зөвшөөрөл шинээр авах, хугацаагаа сунгуулахаар бараг 500 шахам байгууллага материалаа өгсөн боловч түүний бараг тал хувь нь авч юмуу сунгуулж чадаагүй, тусгай зөвшөөрлийн хууль бус төлбөр хураамжийн дарамтанд байсаар л.
      Барилга эхлэх үргэлжлүүлэх зөвшөөрлийг УМХГ-аас олгоно гэж Барилгын хуулиа зөрчсөн журам гаргаж ЗТБХБЯ өөрийн бүрэн эрхээ нэг агентлагт булаалгасан, түүнийгээ залруулах талаар огт санаачлага гаргахгүй арчаагүй байгааг хэрхэн үзэх вэ?     
 Энэ зөвшөөрөл олгох ажлыг зураг төсөл нь батлагдсан, барилгын гүйцэтгэгч нь тусгай зөвшөөрөлтэй бол экспертизийн шатанд чирэгдэлгүйгээр шууд олгох, экспертизийг зөвхөн барилгын хийцийн үндсэн шийдэлд хөндлөнгийн зөвлөх юмуу зураг төсөл зохиогч нь өөрөө хийж баталгаажуулдаг байхаар боловсруулсан хуулийн төслийн үзэл санаа огт хэрэгжихгүй байсаар байна.
         Мөн УИХ-ын гишүүд барилга байгууламжийн баталгаат хугацаа 1 жил байсныг хууль батлах шатанд дур мэдэн 3 жил болгосны горыг та бид одоо амсаж, хийсэн ажлынхаа үнийн дүнгийн 10 хувийг барилгаа ашиглалтанд оруулснаас хойш 3 жилийн дараа авах болж, тэр мөнгийг захиалагчид 3 жил хүүгүй ашиглуулж, олж авч чадах эсэх нь маш эрсдэлтэй боллоо.
          Түүнчлэн Засгийн газрын тусгай сангийн хуулинд тусгагдаагүй нормчлолын санд барилгын ажил үйлчилгээний үнийн дүнгийн 0.18 хувиар тусгай зөвшөөрлийг нь барьцаалан шимтгэл авч хууль зөрчиж байгаагийн зэрэгцээ шимтгэл төлсөн байгууллагуудад энэ сангийн мөнгөөр боловсруулсан норм дүрэм, мэдээлэл сэтгүүл зэрэг зүйлсээ давхин худалдахын зэрэгцээ боловсруулсан норм дүрэм нь батлагдаагүй байхад түүний үнийг нь санхүүжүүлэх зэргээр завхрал гаргаж байна.
          2008 онд батлагдсан Засгийн газрын агентлагийн тухай хуулиар агентлаг өөрийгөө санхүүжүүлэхийн зэрэгцээ ямар нэг төлбөр хураамжийг хууль бусаар авахыг хориглож, энэ төрлийн зардал үйлчилгээг улсын төсвөөс санхүүжүүлэхээр хуульчилсан байхад шимтгэл хураамж авсаар байна.
Төрийн эдгээр чиг үүргийг төрийн бус байгууллага, зөвлөх үйлчилгээний хөндлөнгийн этгээдээр гэрээ захиалгын үндсэн дээр гүйцэтгүүлэх санаачлага гаргахгүй  мөртлөө бидэнд дарамт чирэгдэл улам бүр нэмэгдсээр.
Барилгын тухай хуулинд засгийн газраас батлаж нийтээр дагаж мөдүүлэх 8 дүрэм гаргахаар зааснаас бүтэн 2 жил 3 сар өнгөрөөд байхад 3 журам одоо болтол батлагдахгүй энэ журмуудаар зохицуулагдах ёстой амин чухал харилцаа зохицуулалтгүй л байсаар байна.
Барилга барихад 114 гарын үсэг зуруулдаг шат дамжлага чирэгдэл байгаа, түүнийг дагасан гар хүндрүүлэх зүй бус үзэгдэл түгээмэл байгааг арилгуулахаар Ерөнхий сайд, хууль зүйн сайд, барилгын сайдад албан бичгээр асуудал тавьж, тусгай комисс томилон шийдвэрлэхийг шаардсан байгаа.Төрийн байгууллага бол та бидний татварын мөнгөөр цалинжиж байгаа учир биднийг чирэгдүүлж, дарамт үүсгэх эрхгүй, төрийн үйлчилгээг бидэнд хөнгөн шуурхай хүргэх үйлчилгээний байгуулага байх ёстой гэдэг үүднээс шүүмжлэлтэй хандаж байгаа юм.
Тусгай зөвшөөрлийн хураамж болон нормчлолын сангийн хөрөнгийн зарцуулалт тайланг жил бүр болдог удирдах ажилтны зөвлөлгөөнд ил тод тайлагнахгүй байгаа юм.
Яам, агентлагийн эдгээр зүй бус үйл ажиллагааг МБҮА болон барилгын компанууд ерөнхий сайд, хууль зүйн сайд ЗТБХБЯ-нд 2009 онд  асуудал болгон тавьж, тусгай зөвшөөрлийн татвар хураамжийг болиулсан.
Яам, агентлаг цаг алдахгүй шийдвэрлэх ёстой асуудлаар цаг хугацаа алдсаар, компанууд болон салбарын ТББ-уудаас тавьсан асуудалд хуулийн хугацаанд хариу өгөхгүй идэвхгүй хандлага түгээмэл байсаа байна.
Саяхан Барилгын удирдах ажилтны зөвлөлгөөн гэж цаг үрсэн ач холбогдолгүй хурал хийлээ. Уул нь жил бүрийн удирдах ажилтны зөвлөлгөөнөөр тухайн салбарын амин чухал тулгамдсан асуудлаар төрийн яам агентлаг нь тооцоо судалгаатай итгэл хэлэлцүүлж ажилладаг баймаар. Гэтэл өөрийгөө сурталчлах хурал шиг  олон мэдээлэл маягийн зүйл яриулж, тулгамдсан асуудлыг хэлэлцэх цаг зав гаргахгүй, сайдын илтгэл нь орон сууц барих ганцхан асуудлыг хөндөж, хуралд ерөнхий сайдыг зөвхөн царайг нь харуулах маягаар оролцуулсанд сэтгэл гонсгор байгааг хэлэх нь зүйтэй.
Орон сууцны хөтөлбөр төслийн учрыг ч сүүлийн үед ард иргэд бүү хэл барилгын салбарын төрийн ажилтнууд өөрсдөө ч ойлгохоо байлаа. 40000 орон сууц төсөл, 100000 айлын орон сууцны хөтөлбөр,төрийн ажилтны 4000 айлын орон сууцны төсөл гэж сүүлийн хэдэн жил ярьж байгаад одоо дахиад 75000 айлын орон сууцны төсөл гэж ярьж сурталчилж байна. Ийм ойлгомжгүй, нэгдсэн бодлогогүй байхад төрийн яам агентлагийн ажлыг сайн байна гэж үзэх аргагүй байгаа юм.
Яаманд барилгын мэдлэг дадлага туршлагатай боловсон хүчин үндсэндээ байхгүй, гол газар агентлаг, сайдын зөвлөл, ШУТЗ болон тусгай зөвшөөрлийн хурлын гишүүд нь салбарын бодлого тодорхойлох чадваргүй, мэргэжлийн бус хүмүүс байгаагаас салбарт төрийн бодлого, мэргэжлийн удирдлагын дутагдалд орж, төрийн аппаратын хүнд суртал чирэгдэл газар авч техник технологийн бодлого алдагдсан гэж үзэхэд хүргэж  байгаа юм.


-Эх орны барилгын материалын үйлдвэрлэлийг дэмжих,хөгжүүлэх талаар саналаа хэлнэ үү.
Юуны өмнө эх орныхоо эрдэс баялаг, түүхий эдэд тулгуурласан барилгын материалын үйлдвэрлэлийг импорт-экспортын давхар зориулалттайгаар байгуулах, цемент, арматур, хөнгөн дүүргэгч, дулаалгын материалыг стратегийн бүтээгдэхүүн гэж үзэж балансжилт тэнцвэржилтийг төрөөс зохицуулах хэрэгтэй юм. Бусад барилгын материалын хувьд зах зээлийн чөлөөт сонголттой байхаар үлдээх нь зүйтэй.
Барилгын компани, барилгын материалын үйлдвэрүүдийн улирлын хараат байдал, түүнийг дагасан хэрэгцээний сөрөг динамик, үнийн савлагааг зохицуулах зорилгоор “гол нэрийн материалууд”-ын аюулгүйн нөхөн сэргээгдэх нөөц бүрдүүлэх, барилгын материалын бөөний худалдааны сүлжээг байгуулах ёстой гэж үздэг.
БМҮХолбооны нарийн мэргэжлийн хүмүүс оролцон 3 жилийн өмнө боловсруулсан “Барилгын материалын үйлдвэрлэлийг хөгжүүлэх мастер төлөвлөгөө”-г бодитой хэрэгжүүлэх шаардлагатай байна.
Гадаадын компануудын хөрөнгө оруулалтаар Улаанбаатар хот болон төвийн бүсэд өөрийн хэрэгцээнээс олон дахин хүчин чадалтай 3 цементийн үйлдвэр баригдаж байхад Баруун болон Зүүн бүсийн хэрэгцээг хангах цементийн үйлдвэр баригдахгүй байна.Төвөөс эдгээр бүс рүү зөөсөн цементийн үнэ их өндөр байгаа. Иймд Барилгын материалын үйлдвэрийн хөгжил, байршлын тухай төрийн бодлогыг зөнд нь орхимооргүй санагдана. Шинээр байгуулагдах болон шинэчлэгдэх материалын үйлдвэрүүд нь технологийн инновацийн шаардлагад нийцсэн байхыг хатуу шаардаж байх нь чухал юм.
- Орон сууцны үнэ буурах боломжтой юу? Иргэдийн хямд сууцаар хангах боломжийн тухайд…
- “Барилга экспо-2010”, Төрийн ажилтны “4000 орон сууц-2” үзэсгэлэнгийн үеэр 1м2 орон сууцны үнэ захын хороололд 680 ам.доллар, хотын төвийн дүүргүүдэд 750-900 ам.долларын ханштай байна. Энэ үнэ нь 2008 оны үнийн түвшингээс дунджаар 25 хувь буурсан. Манай корпарацийн орон сууцны 28 компанид хийсэн хамгийн сүүлийн судалгаагаар 1м2 нийтийн каркасан хийцтэй орон сууцыг барих зардал нь газрын үнэ болон орчны тохижилт, 50м гадна шугам сүлжээний хамт 680 мянган төгрөг байгааг тогтоосон. Үүн дээр зээлийн хүү, инфляци тооцвол 720 орчим мянган төгрөг болно. Иймд шинэ орон сууцыг 500 ам доллараар хурдан худалдахад хохирол багатай салах боломжтой гэж үзэж байгаа. Энэ бол ердийн сууцны дундаж үнэ юм. Засгийн газар төрийн албан хаагчид, өндөр настанд орон сууц худалдан авахад энэ бол боломжтой л үнэ.
Гэхдээ энэ нь ямарч ашиг бодогдоогүй зөвхөн хямралын үед дуусаагүй хэдэн барилгаасаа хохиролгүй салах бодит өртөг гэж ойлгох нь зүйтэй. Барилгын компанууд сууцаа үнэ хүргэн тохиролцож зарах явдалд энэ үнэ саад болох ёсгүй гэдгийг бас хэлэх ёстой.
Ер нь манай барилгын компанууд хямралын үеийн сэтгэлгээнд шилжих хүсэл зориг дутмаг байх шиг. Орон сууцыг хялбар хямд олж авах сонирхолд хөтлөгдсөн зарим хүмүүс сууцны үнэ 300-400 доллар болтол унах ёстой гэсэн сурталчилгаа хийж байгаа. Мөн 1м2 сууцны үнэ 900 доллараас буух ёсгүй, өртөг нь тийм байгаа гэсэн барилгын зарим компаний удирдлагуудын үгтэй санал огт нийлэхгүй байгаа. Учир нь сууцны үнийн асуудлыг манай салбарын мэргэжлийн хүмүүс нийтийн орон сууцны төрөл бүрээр өнөөгийн өртөг зардлаар 28 компаний барилга дээр хяналтын өртөг тооцон дундажлаад гаргасан байгаа. Асуудалд зөвхөн өөрийн ашиг,орлого болон сонирхол хүсэлд нийцсэн байдлаар хандаж огт болохгүй. Эдгээр судалгаагаар ердийн хийцтэй нийтийн орон сууцны баригдаж байгаа өртөг 680-760 мянган төгрөгөөр баригддаг гэсэн тооцоо гарсан. 2010 онд сууцны 1м2 талбайн үнэ дунджаар 850 мянган төгрөгөөс хол давахгүй гэж бодож байна.
Ер нь иргэд орон сууцны үнийн түвшинг ойлгохдоо барилгын компани өсгөөд байгаа гэсэн буруу ойлголттой байдаг. Гэтэл тухайн орон сууцыг бариулж байгаа хөрөнгө оруулагчийн сонирхлоос үүдсэн өндөр үнэ байгааг ялгаж салгаж ойлгох нь зүйтэй юм.
МБҮА, ГХБГЗЗГ, БХБЯ үнийн асуудлаар тогтсон нэг тоотой болох шаардлагатай байна. Барилгын тухай хуулиар жил бүр барилга байгууламжийн нэгжийн жишиг үнийг Засгийн газраас тогтоож байхаар хуульчилсан. Энэ ажлаа манай яам хийхгүй байгаагаас дээрх байгууллагуудын хооронд ойлгомжгүй байдал байсаар байна.
Худалдаж авах сууцандаа зориулан зээлийн эх үүсвэр гаргаж байгаа, худалдаж авах эрэлт хэрэгцээ байгаа нь барилгын компануудад хямралын үед давуу боломж нөхцлийг бүрдүүлж байна гэж үзэх нь зүйд нийцнэ. Харин энэ зээлийг ямар барилгад, ямар болзол нөхцлөөр, ямар журмаар олгох вэ гэдэг журмаа маш зөв гаргахгүй бол 2008 онд олгосон 56 тэр бум төгрөг буруу замаар орсон шиг алдааг давтах ёсгүй юм. Иймд одоо гаргах журмаа маш зөв алсыг харж гаргах нь зүйтэй байна. 
Манай яам орон сууцны хөтөлбөрүүдээ албан ёсоор батлуулснаар дунд болон дундаас доош орлоготой иргэдийг хямд орон сууцаар хангах боломж бүрдэнэ гэж бодож байна. 2008 оны түвшингээс орон сууцны үнэ бараг 28 хувь буурсан байна. Хямд сууц барихын тулд барилгын өртөг бүрдүүлдэг элементүүд болох материал, тээвэр механизм, хөдөлмөр зарцуулалтыг багасгах, шинэ дэвшилтэт арга технологи нэвтрүүлэх, дотоод ажлаа хийхийн зэрэгцээ газар талбайн үнэ, инженерийн дэд бүтцийн хүндрэл,  банкны зээлийн хүү, элдэв татвар хураамжийг багасгах зэрэг гадаад хүчин зүйлүүдийг анраахах хэрэгтэй юм. Бидний хийсэн судалгаагаар ойрын 5 жилийн дотор сууцны үнийг дахин 20-30 орчим хувиар бууруулах боломж байгаа юм. Ингэснээр дундаж орлоготой иргэд сууцжих боломжтой болно гэж үзэж байна.

-”Барилга”корпораци одоогоор ямар ажлуудыг хийхээр зэхэж байна вэ?
- Манай компани өөрийн гишүүн компануудын хамт барилга угсралт, хөрөнгө оруулалт, үл хөдлөх хөрөнгийн арилжаа, үнэт цаасны чиглэлээр ажилладаг. 
2001-2004 онд “Шинэ зуун” орон сууцны төсөл хэрэгжүүлж нийт 496 айлын 28600 м2 талбайтай орон сууцыг компаны бонд гаргах замаар барьсан. Засгийн газрын орон сууцны хөтөлбөрийн хүрээнд “Намуун дэнж” орон сууцны төслийг 2008 оноос хэрэгжүүлж байна.
Өмнийн говийн бүтээн байгуулалт “Оюу толгой” төслийн барилга байгуулалтын тендерт шалгарч томоохон ажил хийж байна. Энэ чиглэлээр зөвхөн барилгын ажил гэлтгүй хангамж, үйлчилгээг ч явуулж байгаа.

-Барилгын чанар муу гэж ярих боллоо. Барилгын компануудад чанарын хяналт байхгүй байна. Барилгад ISO стандарт, чанарын удирдлагын систем нэвтрүүлэх боломжтой юу?
 -Барилгын чанар муу байна гэж нэг хоёр компани юмуу барилга дээр гарсан зөрчилөөр далимдуулан ярьж байгаатай санал нийлэхгүй байна.
Зах зээлд шилжихээс өмнөх үеэс манай барилгын ажлын чанар мэдэгдэхүйц сайжирсан, барилгачид ИТА-нуудын мэдлэг чадвар дээшилсэн, хэрэглэж байгаа материал бүтээгдэхүүний чанарт байдал, технологи үйл ажиллагаа эрс сайжирсныг хүн бүр мэднэ. Тэгээд ч үнэ, чанар, хугацаа гэсэн үзүүлэлтээрээ өрсөлдөж найдвартай ажиллах баталгаа, оршин тогтнох нөхцөл нь бүрддэг энэ зах зээлийн нийгэмд чанартаа дэвшил гаргахын төлөө шинэ орчин үеийн технологи, дэвшилтэт арга менежментэд барилгын компанууд багагүй хөрөнгө зарцуулан ажиллаж байгаа.
Олон улсын ISO стандарт, чанарын удирдлагад олон барилгын компанууд тухайлбал Бридж групп, Жигүүр гранд зэрэг компанууд шилжин ажиллаж байна. Олон улсын чанарын хяналтын шаардлагад нийцсэн багаж хэрэгсэл, лабораторууд ч мөн олон байгуулагдсан. Барилгын даацын хийцийн инженерийн тооцоо компютерийн программ хангамжаар найдвартай хийгдэж, барилгын архитектур төлөвлөлт, интерьер-экстерьер үзэмж эрс сайжирч байна шүү дээ.
Харин чанарын хяналт шалгалтын талаарх хуучин сэтгэхүй арга барилаасаа салах болжээ. Салбар бүхэлдээ хувьчлагдаж, хувийн өмчийн харилцаанд шилжсэн. Тэгвэл барилгын чанарын хяналтын тогтолцоо өмчийн харилцаагаа дагаж зах зээлийн хяналтын сонгодог тогтолцоонд шилжих ёстой. Ингээгүйгээс барилгын чанар муу гэсэн яриа гарч байгаа юм.
Бусад орнуудад хувийн өмч хөрөнгөөр баригдаж байгаа барилга байгууламжийн чанарын хяналтыг хөрөнгө оруулагч хөндлөнгийн зөвлөх үйлчилгээний компани юмуу нэр хүнд бүхий зөвлөх экспертээр, мөн зураг төсөл зохиогчоор нь гэрээний үндсэн дээр хөлслөн хийлгэдэг. Чанарын аливаа асуудал хохирол учруулбал тэр хяналт хийсэн этгээд өөрийн хөрөнгө мөнгө хариуцлагын даатгал баталгаагаараа хариуцдаг. Гэтэл манайд төрийн байгууллага бүх зүйлийг хянаж зохицуулж, ямарч хариуцлага хүлээхгүй байгаагийн зэрэгцээ хөлс мөнгө олгохгүй тул хяналтын үүргээ сайн гүйцэтгэхгүй байгаа юм.
Засгийн газарт оруулсан “Барилгын зөвлөх үйлчилгээний дүрэм” удахгүй гарахаар үндэсний зөвлөх компани, экспертүүд энэ ажлыг хариуцан ажиллах нөхцөл бүрдэнэ гэж үзэж байна.
Ашиг хөөцөлдөж байгаа барилгын компаниудын тухайд барилга барьж байгаа компаний ашгийг яамны сайдын тушаалаар баталсан төсвийн норм үнэлгээгээр тогтоож, барилгын ажлын 4-7% байхаар тогтоосон байдаг. Түүнээс илүү ашиг олдоггүй юм.
Харин орон сууцны барилга бариулж, мөнгө хөрөнгөө гаргаж байгаа захиалагч юмуу хөрөнгө оруулагч нь газар, талбай өндөр үнээр авч, холоос шугам сүлжээ татаж, зээлийн өндөр хүү төлсөн зардлуудаа барилгын худалдах үнэнд нэмж, дээр нь ашгийн дундаж нормоор илүү ашгаа шингээж байгаагаас сууцны өртөг сая төгрөг даваад байгаа тал бий. Үүнийг бүх барилгачдад нялзаах хэрэггүй.
Тэгээд ч өөрийн бүтээгдэхүүний үнээ чөлөөтэй тогтоох эрх нь эзний асуудал. Зарагдахгүй бол эзэн өөрөө хохирно. Гэтэл тэр хөөрөгдсөн үнэтэй орон сууцнуудыг булаацалдаад аваад байгааг юу гэж үзэх вэ. Зах зээл өөрөө энэ асуудлыг зохицуулна даа.

-Тендерийн маргаан ихээр гарах боллоо. Будлиан их байдаг бололтой.  Энэ тухайд ямар бодолтой байна вэ?
         - Барилгынхныг хамгийн их хохироож зовоодог зүйлийн нэг нь төсөл арга хэмжээний тендерийн будлиан болоод байна.
Тендерийн шалгаруулалт хийдэг үнэлгээний хороо, тендерийн хорооны дарга гишүүд шударга биш, өөрсдийн болон дээд дарга ноёдын арын компануудад үйлчилдэг. Тэдгээр нь гарцаагүй ялагдах бол зарласан тендерээ хүчингүй болгож дахин дахин зарладаг, гүйцэтгэх ажил үйлчилгээний үнэ, олгох санхүүжилтээс хувь хишиг авдаг, өгөхгүй бол санхүүжилтээр нь дарамталдаг, арын хаалгаар шалгаруулсан компани нь ажлаа хийгээгүй байж их хэмжээний худал гүйцэтгэл нэхэмжлэл бичиж мөнгө авдаг. Мөн болоогүй чанаргүй хямд материалаар ажлыг нь гурилддаг, шалгарсан үнийн дүнгээ ажил хийх явцдаа ар өврийн хаалгаар нэмүүлдэг гэх мэт түмэн будлиан доголдлыг тоочоод ч барахгүй.
Тендерт оролцож байгаа барилгын компанууд үнийн дүнгээсээ 10 хувь гар цайлгахад урьдчилан өгч тохиролцохгүй бол ялагддаг жишиг аль хэдийнэ тогтсон.
Олон зовлон тоочоод яах вэ? Бараа ажил үйлчилгээ худалдан авах хуулийг шинэчлэн боловсруулж дээрх луйвар булхайны үүд хаалгыг хатуу шалгуур болзол тавих замаар хууль зүйн үүднээс хаах шаардлага нэгэнт болсон гэж л хэлмээр байна даа.
-Сүүлийн асуултыг танд үлдээе
-Эцэст нь хэлэхэд барилгын салбар төдийгүй улс орны өнөөгийн болохгүй бүтэхгүй бухимдал төрүүлсэн эдгээр байдал нь төр засаг байгаа эсэх, төрийн ажилтнууд ажил үүргээ зохих ёсоор хийж байгаа эсэхэд үнэндээ эргэлзээ төрүүлэх боллоо. Гудамж талбайд жагсаал цуглаан хийж шаардлага тавиад байгааг ч буруутгах аргагүй болсон байна.
- Танд баярлалаа.