Та тогтмол орлоготой л бол орон сууцтай гэсэн үг. Энэ бол моргейжийн тогтолцооны амин сүнс нь юм.

Монголчууд зээлээр орон сууцтай болно гэхээр л аймшигтай том зээл, насаараа өрөнд баригдах нь гэж айдаг. Үнэн хэрэгтээ ирээдүйгээсээ зээл аваад, түүнийгээ системтэйгээр төлөөд тайван амьдрах энэ хэв маяг дэлхийн хүн төрөлхтөнд боломжийн амьдрал авчирсан цорын ганц зөв арга зам билээ.

Юуны өмнө заавал ухаарах ёстой зөв ойлголт нь “Моргейж бол зээл биш хуримтлал” юм. Энэ талаас нь харвал том боломж. Заавал бэлэн мөнгө хуримтлуулаад, орон сууцанд ортлоо тохь тухгүй амьдрах, хүнс, хэрэглээгээ хэмнэх албагүй. Эхлээд орон сууцандаа ороод, тав тухтай тайван орчинд амран, цалингаасаа тогтмол хэмжээгээр төлөөд явах боломж нээгдэж байна.

Моргейжийн зээлийн ач холбогдлыг утаа багасгах мэтийн улиг болсон асуудлаас алсуур авч үзье. Иргэд хуримтлалаасаа орон сууцтай болох нь эдийн засагт бэлэн мөнгө орохоос хавьгүй чухал ач холбогдолтой. Орон сууц эзэмших нь ихсэхийн хэрээр дунд хугацааны хэрэглээний барааны худалдан авалт нэмэгддэг. Энгийнээр хэлбэл орон сууцтай болсон айл өрх цахилгаан бараа, тавилга хэрэгслээ ч авах, шинэчилдгийг бид мэднэ шүү дээ. Үүнийгээ бас лизингээр авч болно. Ингээд өрхийн хэрэглээний зардлын бүтэц нь олон янз болж, тэр хэрээрээ өсч байгаа юм.

Банкууд орон сууцны зээл, лизингээр үйлчилснээрээ тогтвортой байдлаа хангачихна. Өөрөөр хэлбэл тэдний олгож буй зээлийн эрсдэл багасна. Хэн ч ихэнх хэсгийг нь төлчихсөн орон сууцаа алдахыг хүсэхгүй шүү дээ.

Гэхдээ моргейж дандаа л сайн талуудаар дүүрэн байдаг уу гэвэл тийм биш. Мөнөөх л бондын нэгэн адил хоёр үзүүртэй сэлэмтэй төстэй талууд бий. Тухайлбал моргейжид ядуу давхаргынхан хамрагддаггүй. Гэтэл өнөөдөр Монголын улстөрчид “Бага орлоготой иргэдээ ч орон сууцтай болгоно” гэж яриад байгаа. Энэ бол эрсдэлтэй төдийгүй бүтэшгүй мөрөөдөл.

Дэлхийн олон оронд үүнийг туршаад бүтээгүй юм. Уучлаарай, энэ бол социализм, коммунизмын үед амьдарч байгаа биш шүү дээ. “Үнэгүй хоол гэж байдаггүй” гэдэг нь ОХУ-ын Зам, тээврийн сайд Н.Левинтин ухаантайдаа, эсвэл “Монголд ирэх замдаа” бодож олоод хэлчихсэн юм биш. Ерөөсөө эдийн засгийн хамгийн суурь зарчмын нэг юм. Ядмагхан улстөрчид л сонгууль дөхөөд ирэхээр “Үнэгүй хоол байдагт итгүүлэхийг оролдсоор буруу ойлголт төрүүлдэг. Тиймээс хөдөлмөр шингээгүй бол таны өмч таных биш гэж ойлгож болно. Товчхондоо моргейж бол зөвхөн тогтвортой ажлын байртай хүмүүст л олдох боломж хэмээн ойлгох хэрэгтэй.

Тэгвэл аугаа Америкт яагаад моргейжээс болоод нэг жилийн дотор 130 банк дампуурсан юм бэ. Энэ бол улстөрчдийн алдаа. Тухайн үед орон сууцны үнэ өссөн хийгээд моргейжийн зээлийн давхардлаас болж ийм эрсдэл үүссэн. Энэ эрдмийг “Ноён Төр” хуулиар хааж өгөх ёстой байсан. Түүнээс биш урьдчилгаа төлбөрөө хийсэн зээл бол мөнгөний ханшийн уналтаас хамгаалах том баталгаа байдаг.

Өөрөөр хэлбэл моргейжийн зээл нь бизнесийн болон бусад зээлээс ойролцоогоор арав дахин илүү найдвартай байдгаараа давуу талтай. Хамгийн гол нь нэгэнт моргейжийн зээл олгосон тохиолдолд дахин олгож болдоггүй. Энэ л сүйрэл авчрах хамгийн том эрсдэлтэй алхам юм. Орон сууцны үнэ өсөх үед ийм алдаа ажиглагддаг.

Өнөөдөр манайд моргейжийн зээл дотоодын нийт бүтээгдэхүүний 3.5 хувьтай тэнцэж байна. Энэ хэмжээний дотоодын нийт бүтээгдэхүүний 20 хүртэлх хувьтай тэнцэж байвал эрсдэлгүй. Харин 50-аас дээш хувьтай тэнцэж байвал эрсдэлтэй байна гэж үздэг.

Манай улсад дотоодын нийт бүтээгдэхүүний хэмжээ найман их наяд төгрөгтэй тэнцэж байгаагаас моргейжийн зээлийн хэмжээ 300 тэрбум төгрөгт хүрээд байгаа. Энэ тоо дөрвөн их наяд төгрөгт хүрвэл орон сууцны хангамж сайжирчээ гэж үзэж болохоор байна.  

Эцэст нь хэлэхэд эдийн засгийн байдал, иргэдийн амьжиргааны нөхцөл, банкуудын эрүүл мэнд, утаагүй орчныг цогцоор нь бэлэглэх алтан боломж бол моргейжийн зээл юм. Хуучинсаг үзлээсээ салж, ирээдүйгээсээ зоригтой зээлэн сайн сайхан амьдрах гарцыг улстөрчид, лидерүүд бус таны ажлын байр, тасралтгүй хөдөлмөрлөлт л өгөх шинэ цаг иржээ.