Барилгачдын баярт зориулсан энэ удаагийн дугаарын VIP зочноор БХБ- ын сайд Б.Мөнхбаатарыг урьж, ярилцлаа. Тэрээр улс төр судлаач, хууль, эрх зүйч мэргэжилтэй Лондонгийн их сургуулийн бизнесийн удирдлагын магистр зэрэгтэй бөгөөд Боловсролын яаманд газрын дарга,  Хөдөлмөр, нийгмийн хамгааллын дэд сайд, Баянзүрх дүүргийн Засаг дарга, Улаанбаатар хотын Барилга, хот байгуулалт дэд бүтэц хариуцсан орлогч дарга, уул уурхайн салбар гээд олон чиглэлд ажиллаж туршлагажсан нэгэн. Тийм ч учраас өнөөгийн барилга, хот байгуулалтын салбарыг цогцоор нь харж, шат ахиулан хөгжүүлэх төлөвлөгөөг гарган, богино хугацаанд олон ажлын ард гараад байгаа юм. 

Юуны өмнө танд Барилгын салбар үүсэж хөгжсөний 95 жилийн ойн баярын мэнд хүргэе! 

Баярлалаа. Улс орны хөгжил, бүтээн байгуулалтын өнгө төрх болсон барилгын салбарт ажиллаж буй нийт барилгачид, инженерүүд, үе үеийн ахмадууд, бүтээн байгуулагч Та бүхэнд Монголын шинэ үеийн барилгын салбар үүсэж хөгжсөний 95 жилийн ойн баярын мэнд хүргэе. Жил бүрийн 9 дүгээр сарын эхний ням гаригийг барилгачдын баярын өдөр болгож тэмдэглээд уламжлал болсон. Сүүлийн 2 жил COVID-19” цар тахлын улмаас хийсэн ажлаа тайлагнаж, цахим байдлаар даруухан тэмдэглэж байна. Энэ жилийн хувьд шинэ Засгийн газар байгуулагдаж салбарын хууль эрх зүйн орчныг сайжруулах,  шинэ суурьшлын бүс, хот төлөвлөлтийг боловсронгуй болгох, барилгын материалын үйлдвэрлэлийг нэмэгдүүлж барилгын үйлдвэрлэлийг эрчимжүүлэх, иргэдийг орон сууцаар хангах зэрэг бодлогын томоохон зорилтот асуудлуудыг шийдвэрлэхийн зэрэгцээ барилгын ажил үйлчилгээтэй холбоотой хүнд суртал, шат дамжлагыг бууруулах, төрийн бус байгууллагатай хамтран ажиллах асуудалд онцгой анхаарал хандуулан ажиллалаа.  

Төрийн их ажлын яриа өрнүүлэхээсээ өмнө таны талаар уншигчдаа хүргэе гэж бодож байна. Бага насны дурсамжаасаа хуваалцаач. Багадаа ямар хүүхэд байв? 

Миний хувьд 1990 оны шилжилтийн үеийг туулж өнгөрүүлсэн хүүхдүүдийн нэг. Айлын бага. Хоёр эгч, нэг ахтай хүн. Аав минь Нийтийн аж ахуйн яаманд ажилладаг байсан учраас хөдөө орон нутаг руу байнга томилогддог байлаа. Намайг 3 настай байхад Хөвсгөл аймгийн Нийтийн аж ахуйн даргаар томилогдож тэндээ 6 жил, Дундговьд 7 жил, дараа нь Төв аймагт амьдрах болж, 10 жилийн сургуулиа тэнд төгссөн юм. Харин ээж минь эмч хүн. Халдвартын эмнэлэгт насаараа ажилласан даа. 

Анхнаасаа та улстөрч болно гэж энэ салбарыг сонгосон уу? 

Тиймээ, би МУИС - ийн улс төр судлалын ангийг төгссөн. Улс төр судлаач, улс төрч хоёрт ихээхэн ялгаа бий. Тиймээс өөрийн урдаа тавьсан зорилгод хүрэхийн тулд 1998 онд тухайн үеийн МАХН- ын дэргэд Монголын Ардчилсан Социалист Оюутны Холбоог үүсгэн байгуулж, нарийн бичгийн даргаар ажиллаж, удирдах, зохион байгуулах зэрэг олон зүйлд суралцахын зэрэгцээ оюутан залуусаа хөгжүүлэх, хүсэл эрмэлзэл, зорилгыг бий болгох ажлуудыг хийж, оюутан залуусыг нэр алдартай хүмүүстэй урьж уулзуулдаг байлаа. Тэдний  нэг бол С.Түдэв гуай. Тэр хүн “Хүний амьдрал богинохон. Тиймээс амьдралыг урсаж буй гол гэвэл түүнийг сөрж сэлсэн хүн хожно, бусад нь урсгалаараа явах болно. Юм бүхний эзэн нь цаг хугацаа юм. Цаг нь болохоор бүх л зүйл аяндаа өөрчлөгдөнө” гэж хэлж байлаа. Энэхүү уулзалт миний хувьд амьдралын логикийг ухааруулж, урсгалаараа биш сөрж, тэмцэж, өгсөж явах ёстой гэдгийг ойлгуулсан юм даа. 

Ингээд илүү хөгжиж, ахисан төвшинд ажиллахын тулд хуулийн шинжлэх ухааны талаар мэдлэгтэй байх шаардлага тулгарч,  МУИС -ийн хууль зүйн сургуульд суралцсан. Дараа нь 2005 онд Лондогийн их сургуулийг Бизнесийн удирдлагаар магистр хамгаалсан.

Магистраа ямар сэдвээр хамгаалсан бэ? 

Glass ceiling буюу  шилэн тааз гэсэн үг хэллэг байдаг. Энэ нь эмэгтэйчүүд байгууллагын дээд удирдлага болоход, албан тушаал ахиж дээшлэхийг оролдсон ч “шилэн тааз” мөргөөд, зорьсон зүйлдээ хүрч чадахгүй байгааг илтгэсэн утга юм. Тодруулбал, “эмэгтэйчүүд байгууллагын дээд удирдлагад гарахад тулгарч байгаа бэрхшээл” гэсэн сэдвийн хүрээнд судалгаа хийсэн. Энэ талаар эрдмийн ажил хийсэн эрэгтэй хүн тун ховор байдаг юм билээ. 

Би судалгааныхаа арга зүйг тодорхойлохын тулд Британийн номын санд 3 сар сууж, яг ийм нөхцөлд орсон эмэгтэйчүүдийг олж уулзсан. Мөн эрэгтэй хүний дотоод үзэл баримтлал, зан төлөв, сэтгэлзүйтэй холбоотой чанарын судалгаа хийж, яагаад эрчүүд эмэгтэйчүүдийг удирдлагын түвшинд гарахад нь дардаг вэ гэдгийг гаргаж ирсэн юм. Үр дүнгээс үзэхэд эмэгтэйчүүдийг ялгаварладаг 7-8 төрлийн зүйл байдаг. Гол асуудал нь дэлхий даяараа манлайлагч, удирдагч хүн гэдгийг илтгэх үнэлэмж нь эрэгтэйчүүдийн үнэт зүйл дээр тулгуурласан байгаа юм. Эрэгтэйчүүдийн удирдлагын онцлог нь ганцаарчилсан, амбицтай, пирамид хэлбэрийн байдаг бол эмэгтэйчүүд хамтаараа, багаараа, хэвтээ чиглэлтэй ажиллаж чаддаг. Тиймээс эмэгтэй хүн удирдагч байхын тулд эрэгтэй хүн шиг зан авир, амбицтай байх шаардлагатай болдог гэсэн дүгнэлт гарсан. 

Монголдоо ирээд энэ судалгаагаа Монголын эмэгтэйчүүдийн холбоо болон олон байгууллагуудад танилцуулж байсан. 

Мөн энэ туршлага, судалгаан дээрээ тулгуурлан миний удирлаганд ажиллаж байгаа хүмүүсээ удирдлагын онцлог, чадварыг тэнцвэртэй байлгах, жендерийн тэгш байдалд анхаардаг. 

Таны ажил, амьдралдаа баримталдаг зарчим тань юу вэ? Цагийг маш сайн барьдаг гэж олонтаа сонссон. 

Би аливаа зүйлд маш хариуцлагатай байхыг хичээдэг. Түрүүлж дуугарах, амлалт өгөхийг хүсдэггүй. Харин амласан бол хичээж, үр дүн гаргахын төлөө бүх хүч, боломжоо дайчилж ажилладаг. Ажил хэрэгч, асуудлыг шийдэхийн төлөө зүтгэдэг дээ. Цагийг маш сайн баримталдаг. Баянзүрх дүүргийн засаг дарга байхдаа өглөө 07 цагт ирээд бүх бичиг баримтуудаа уншиж, танилцаад суудаг байсан. Сүүлдээ хөгшчүүл мэдээд өглөө эрт үүдэнд суучихдаг болсон юм.

Ер нь удирдлага хүн өөрөөрөө үлгэрлэж байх ёстой. Би цаг сайн баримталдаг учраас хамт ажилладаг хүмүүс маань яг л цагтаа бэлэн байдаг. Надтай хамт ажиллаж байсан хүмүүс л сайн мэдэх байх. 

“Монголын газар нутгийн баялаг орд дээр гадны ямар ч хөрөнгө оруулагч ирсэн татвар, ноогдол ашгийн бүх схемийг бид мэддэг болсон байх болно”

Сайд болохоосоо өмнө “Эрдэнэс оюу толгой” ХХК-ийн гүйцэтгэх захирлаар ажиллаж байсан. Олон улсын төвшинд ажилласан энэ хугацаанд олон зүйлд суралцаж, туршлагажсан болов уу? 

“Оюу толгой” - н 34 хувийг Монгол Улсын Засгийн газар эзэмшдэг бөгөөд үүнийг төлөөлдөг Монгол талын компани нь  “Эрдэнэс Оюу Толгой” юм. Монгол Улсын засгийн газар Рио Тинто хэмээх том компанитай хамтарч ажиллаж байгаа нь Монголд сүүлийн хэдэн арван жилд орж ирээгүй  их хөрөнгө оруулалт юм.

Рио Тинто компани  нь 1880-аад онд байгуулагдсан. Тэр үед Монгол Улсад Манжийн төр ноёрхож, дараа нь Богдын төр, Ардын төр, одоо Ардчилсан төр гээд дөрвөн төрийн нүүрийг үзсэн компани юм. Дэлхийн олон улсад баялаг олборлож байсан тэдний 140 орчим жилийн туршлага нь манай улсад олон  хуудас гэрээ болсон байна. Үг, цэг, таслал бүр нь бүх зүйлийн учрыг мэдэж бичсэн.  Манжийн төрөөс эхлээд өнөөгийн төрд сууж байгаа бид асар их мэдлэг, туршлагатай өрсөлдөж байгаа гэдгийг ойлгох хэрэгтэй. Рио Тинтотой ажиллах нь уул уурхайн төсөл төдий биш олон улсын эрх зүй, аудит, санхүүжилт юм. Тиймээс бид тэд нартай өрсөлдөхийн тулд гэрээг таслал, цэггүй ойлгох шаардлагатай болж байгаа юм. 

Рио Тинто компани нь бөхийн цолоор ярьвал дэлхийн аварга, Монгол Улсын Засгийн газар бол сумын заан. Бид шүдээ зуугаад, тогтвортойгоор, ухаантай хандаж, 15 жил өрсөлдөхөд улсын зааны хэмжээнд очно гэж бодож ажиллах хэрэгтэй. Хэрвээ бид энэ зэрэгт хүрч, хөрөнгө оруулалтын хэмжээнд ойлгох чадвартай болвол Монголын газар нутгийн бусад баялаг орд дээр гадны ямар ч хөрөнгө оруулагч ирсэн татвар, ноогдол ашгийн бүх схемийг бид мэддэг болсон байх болно. Өнгөрсөн хугацаанд яагаад үүнийг хийж чадаагүй вэ гэвэл 1,6 жил болоод засаг өөрчлөгдөж байгаатай холбоотой. Түүнчлэн Монгол Улсын төрийн албан хаагчид олон улсын хэмжээнд ажиллаж, сэтгэх, мөнгө босгох арга ухаан, татварыг хянах туршлагагүй, Улаанбаатарын хэдэн компанийхаа хэмжээнд сэтгэж байна. 

Энэ хэмжээнд ажиллах боловсон хүчин, чадвартай залуучууд байна уу? 

Энд ажиллаж байхдаа ур чадвартай залуусыг ажилд авахаар ярилцлага хийж байсан. Тэр үед гурван зүйл надад анзаарагдсан. Зарим залуучууд Харвард, дэлхийн шилдэг их сургуульд суралцсан боловч биеэ авч яваа байдал, харц, суудал нь хүртэл буруу байна. Аав, ээжийнхээ мөнгөөр сурсан, хүний хүн болоогүй хүүхдийг төрд хүмүүжүүлж чадахгүй шүү дээ.  Уг нь хандлага зөв бол чадварыг өгч болдог. 

Хоёрдугаарт үнэхээр чадвартай залуучууд байгаа боловч тэд Монголын төрд 1 сая төгрөгөнд ажиллах боломжгүй байна. Гуравдугаарт эдгээр залуучууд үндэстэн дамнасан корпорацид ажиллаж, томоохон хөрөнгө оруулалттай төслүүдийг удирдаж, туршлагажсанаар өнөөх гэрээний таслалын цаана юу нуугдаж байгааг мэдэх чадвартай болох юм гэж ойлгосон. Одоохондоо олон улсын схем дээр ажиллах боловсон хүчин, туршлага дутмаг байна. Энэ сул талаа ойлгоод төр нь тогтвортойгоор чадвартай залуучуудаа бэлдэж, хамгаалж томоохон үндэстэн дамнасан корпорациудтай ажилласанаар туршлагатай болж чадна.  

Дэд сайдаас сайдын албан тушаалд томилогдсон учраас ажлаа хүлээж авахад дөхөм байсан болов уу. Сайдаар  ажиллах хугацаандаа одоо байгаа ямар асуудлуудыг шийдвэрлэнэ гэж төлөвлөж байна вэ? 

Сайдын албан тушаалд томилогдоод нэг жил боллоо. Энэ хугацаанд барилгын салбарт хэрэглэгдэж байгаа гол гол дүрэм, журмууд болох барилгын ажил эхлүүлэх, үргэлжүүлэх, ашиглалтад авах журам, магадлалын дүрмийг шинэчилсэн. Зөвлөх үйлчилгээг нэвтрүүлж, барилгын чанарыг тогтолцоог сайжруулах чиглэлд ажиллаж байна. Мөн сүүлийн 20 гаруй жил тусдаа байсан зураг төслийн бодлого манай яаман дээр төвлөрдөг болсон. Монгол Улсын бүх зургууд нэг дор төвлөрсөнөөр төрийн бодлогыг удирдах, зам, шугам сүлжээ, цахилгааны шугам хаана тавигдах, аймгийн төвүүдийг хэрхэн хөгжүүлэх, цаашлаад хүн амын нутагшилт сууршлыг тодорхойлж, хотуудыг хаана бий болгох, ажлын байрыг хэрхэн нэмэгдүүлэх гэх мэт бүгдийг зургийн бодлогоор цогцоор нь харан ажиллаж эхэллээ.

Мөн хот төлөвлөлтийн асуудалд онцгой анхаарч, орхигдсон асуудлуудыг шат ахиулан гаргаж, хөндөж байна. Газар доорх ертөнцийг, дээр нь бий болох бүтээн байгуулалттай төлөвлөхийн тулд маш их судалгаа, төлөвлөлтийг хийж, газар олголтыг хот төлөвлөлттэй нь уялдуулан олгох цогц ажлыг эхлүүлсэн. Судалгаар 2050 он гэхэд Монгол Улсын хүн ам 5 сая гаруй болно гэж үзэж байгаа. Тиймээс газар нутгаараа дэлхийд 19- т ордог энэ том газар нутаг дээр, бүх аймаг, сум суурин хөгжинө гэж байхгүй. Тиймээс эрэмбэлж, Улаанбаатар хотын төвлөрлийг задлах байдлаар Хөшигийн хөндий, хотыг тойрсон дагуул хот тосгодуудыг хөгжүүлнэ. Улаанбаатар бол үйлчилгээний хот, үйлдвэрлэл бага. Тиймээс үйлдвэрүүдийг түүхий эдийг нь түшиглэн бий болгож, нэмэгдүүлнэ. 

Мөн Нийтийн аж ахуй буюу аймгийн төвүүдэд байгаа цэвэр усны байгууллага, уурын зуухнуудын ихэнх нь хувьчлагдсан. Тиймэс аймгийн төвүүдийг инженерийн дэд бүтэцтэй уялдуулж, зөв төлөвлөлтийн дагуу бүтээн байгуулалтуудыг бий болгох оновчтой шийдлийг гаргах шаардлагатай болж байна. 

Түүнчлэн шинжлэх ухааны салбар хөгжихийн хэрээр өндөржилт маш чухал болж байгаа учир хаягдаад байгаа Геодезийн салбарт хөрөнгө оруулалт хийж, хөгжүүлэхийг зорьж байна. Учир нь газарзүй , байр зүй нь төлөвлөлтөд хамгийн чухал шүү дээ. 

Сүүлийн үед газар хөдлөлт нэмэгдэж байгаа тул хот төлөвлөлтийг тооцоо судалгаатай гаргах, барилгын чанарыг илүү сайжруулах тал дээр анхаарч байгаа.

Барилгын салбар хувийн хэвшил ихтэй. Тиймээс төр, хувийн хэвшлийн уялдаа холбоог сайжруулах тал дээр ямар бодолтой байна вэ? 

Барилгын салбар хувьчлагдсан гэж хэлж болох юм. Төрөөс холбогдох хууль, дүрэм, журам гарч байна. Барилгын зураг, барилга угсралт, барилгын материалын үйлдвэрлэлүүдэд хувийн хэвшлийнхэн ажилладаг. Тиймээс тэрүүхэндээ довоо борлуулж, хувиа бодохгүйгээр төртэйгээ уялдаж, цаг үеэ даган шинэчлэгдэх хэрэгтэй болж байна. Гэвч 850 орчим зургийн компаниуд нь тус тусдаа дөрвөлжин байшингаасаа илүү сэтгэхгүй, цогцоор нь хот төлөвлөлтийн хэмжээнд төлөвлөх ойлголт, туршлагагүй байна шүү дээ. Үүний цаадах шалтгаан нь цогцоор харж чадах салбарын боловсон хүчин дутмаг байгаа учир тэднийг хөгжүүлэх шаардлагатай гэж үзэж байгаа.

Манай барилгын компаниуд зөвхөн өөр өөрсдийнхөө өнцгөөр харж, дошин дэрээ эргэлдээд байдаг алдаа нь цаг үеэ даган өөрчлөгдөнө гэж бодож байна. Магадгүй нүүдлийн амьдрал байгаа учраас их удаан шилжиж байгаа болов уу. 

“Шаардагдаад байгаа арматурын хэрэгцээгээ дотоодын үйлдвэрлэлээр хангах боломж байна”

“150 мянган айл орон сууц хөтөлбөр” нь яамны бодлогод тусгагдсан томоохон ажлуудын нэг. Энэ хүрээнд ямар ажлууд хийгдээд байна вэ?

Монгол Улсын Засгийн газраас иргэдийн худалдан авах чадварт нийцсэн, инженерийн бүрэн хангамжтай орон сууцаар хангах нөхцөлийг бүрдүүлэх зорилгоор “150 мянган айл-Орон сууц” үндэсний хөтөлбөрийг 2019 оноос хэрэгжүүлж байна. Хөтөлбөрийн хүрээнд иргэдийг орлогод нийцсэн орон сууцаар хангах, төрийн өмчийн түрээсийн орон сууцны санг нэмэгдүүлэх хүрээнд 2021 оны байдлаар улс, нийслэлийн төсөв, олон улсын хөгжлийн санхүүжилт, төр-хувийн хэвшлийн түншлэлээр нийт найман орон сууцны хороолол барих төслийг хэрэгжүүлж байна. Уг төслүүд хэрэгжиж дууссанаар нийт 217.27 га талбайд 28,185 айлын орон сууцны цогцолбор хороолол баригдаж, 100,000 орчим иргэн тав тухтай инженерийн дэд бүтцэд холбогдсон, эрүүл аюулгүй орчинд амьдрах нөхцөл бүрдэх юм. Төслүүд хэрэгжсэнээр гарах нийгэм, эдийн засгийн эерэг үр дүнгээс гадна мөн өнөөдрийн байдлаар улсын хэмжээнд байгаа 5,307 төрийн өмчийн түрээсийн орон сууцны сан тодорхой хэмжээгээр нэмэгдэх, ингэснээр гэр хорооллын газрыг дахин төлөвлөн барилгажуулах ажил болон бусад чухал ач холбогдол бүхий бүтээн байгуулалтад шаардлагатай газар чөлөөлөлт, нүүлгэн шилжүүлэлтийн ажил эрчимжих нөхцөл бүрдэнэ.

Тус орон сууцны хороолол барих төслүүдээс онцлох төсөл нь  залуучуудыг ажлын байр, нийгмийн дэд бүтцийн цогц төлөвлөлттэй орон сууцаар хангах зорилго бүхий “Залуус 1” орон сууцны хороолол барих төсөл юм. Тус хорооллыг Улаанбаатар хотын Хан-Уул дүүргийн 21-р хорооны нутаг дэвсгэрт байрлах нийт 57 га талбайд хэрэгжүүлэхээр шийдвэрлэж, 5,616 айлын эрчим хүчний хэмнэлттэй орон сууцны цогцолбор хороолол байгуулахаар төлөвлөн 2021 ондоо багтаан зураг төслийн ажлыг бүрэн хэрэгжүүлж дуусгах буюу төслийн эхний ээлжийн бүтээн байгуулалтын ажлыг 2022 оноос эхлүүлэхээр төлөвлөн ажиллаж байна. 

“Эрүүл мэндээ хамгаалж, эдийн засгаа сэргээх 10 их наядын цогц төлөвлөгөө”- ний хүрээнд ипотекийн зээлийн эх үүсвэрийг нэмэгдүүлсэн ба 2021 оны 08 дугаар сарын 26-ны өдрийн байдлаар 663.8 тэрбум төгрөгийн ипотекийн зээлийг 8,843 зээлдэгчид олгоод байна. Энэ нь 2020 оны мөн үетэй харьцуулахад даруй 3 дахин өндөр үзүүлэлт юм. Энэ хэмжээгээр 2021 оны 4-р улирал гэхэд нийт 700-800 орчим тэрбум төгрөгийн ипотекийн зээлийг 10,000 гаруй зээлдэгчдэд олгох тооцоолол гарч байна.

Дотоодын барилгын материалын үйлдвэрлэгчдээ дэмжих, нэмэгдүүлэх тал дээр ямар бодлого чиглэлтэй ажиллаж байна вэ? Налайхад ҮТПаркийг бий болгож байгаа. Сүүлийн мэдээгээр таван үйлдвэр үйл ажиллагаа явуулж эхэлсэн гэсэн.

Засгийн газрын 2020-2024 оны үйл ажиллагааны хөтөлбөрт Монгол Улсын хэмжээнд өрнүүлэх бүтээн байгуулалтын ажлууд олноор туссан. Тухайбал “150 мянган айлын орон сууц” хөтөлбөр, “Майдар хот”, “Шинэ зуунмод” зэрэг дагуул хотуудын болон аймаг, орон нутаг дахь бүтээн байгуулалтыг өрнүүлэхэд барилгын материалын үйлдвэрлэлийг нэн тэргүүнд хөгжүүлэх шаардлага тулгарч байна.

Барилгын үйлдвэрлэлд хэрэглэгдэх цемент, арматур, хавтгай шил зэрэг үндсэн нэр төрлийн материалыг эх орны эрдэс, түүхий эдээр дотооддоо үйлдвэрлэх, импортыг бууруулах бодлогыг барьж ажиллаж байна. Барилгын арматур, ган туйван, цонхны хавтгай шилний хэрэгцээг дотоодын үйлдвэрлэлээр хангаснаар бид жил тутам 200-300 сая ам.долларыг дотооддоо үлдээх боломжтой болно.

Налайхын БМҮТП, “Замын-Үүд” чөлөөт бүс зэрэг цэгүүдэд барилгын материалын хангалтыг бий болгохоор ажиллаж байна. Гэхдээ үйл ажиллагааг нь Нийслэлийн засаг даргын тамгын газар хариуцан ажиллаж байгаа. Манай яам бодлогын зөвлөмжөөр ханган хамтран ажиллаж, паркын дэд бүтцийн тодорхой ажлуудыг улсын төсөвт тусгуулахаар Сангийн яаманд хүргүүлээд ажиллаж байна. Улаанбаатараас үйлдвэр шилжүүлнэ гэхээс илүүтэйгээр дэвшилтэт технологи бүхий импортыг орлох, инновацийн төслүүдийг байршуулах чиглэлийг яам баримталж байна.

Арматур нь импортоос хамааралтай учраас үнэ өссөөр байна. Тиймээс дотооддоо үйлдвэрлэх тал дээр ямар төлөвлөгөө, чиглэлтэй ажиллаж байгаа вэ?

Барилгын үйлдвэрлэлд хамгийн өргөн хэрэглэгддэг бүрэн цутгамал угсралтын технологид нийт өртгийн 40-45%-ийг барилгын материал, үүнээс нийт материалын 25 орчим хувийг арматур, 20 орчим хувийг нь цементийн өртөг эзэлдэг.

Монгол Улс хувийн хэвшлээ дэмжиж арматур төмрийг дотооддоо үйлдвэрлэдэг болох хэрэгтэй. Арматур бол эцсийн бүтээгдэхүүн. Эцсийн бүтээгдэхүүн болгоход төмрийн хүдрээ олборлоно, тэгээд баяжуулна, боловсруулаад ганг нь гаргаад эцсийн бүтээгдэхүүн болгох хүртэл цогцоор нь харах ёстой л доо.

Арматурын үнэ 1.7 саяас 3 сая гаруй төгрөг хүртэл нэмэгдлээ. Энэ нь төмрийн хүдрийн үнэ дэлхийн зах зээл дээр 122,3%-иар, арматурын үнэ 86.6%-иар өссөнтэй холбоотой. Мөн дотоодын хэрэгцээнийхээ 80 гаруй хувийг импортоор хангаж байгаа учраас арматурын үнийг тогтвортой байлгах аргагүй байна. Манай улс төмрийн хүдрийн нөөц 1.2 тэрбум тонн. Гэвч өнөөдрийг хүртэл түүхийгээр нь болон баяжуулаад гадагш нь худалдаж байна. Өөрөөр хэлбэл бид төмрийн хүдрээ зарж, хилийн цаана гаргаад, үйлдвэрлэсэн бүтээгдэхүүнийг нь буцаагаад авч хэрэглэж байна гэсэн үг . Бид дотоодод үйлдвэрлэх бүтээгдэхүүний хэмжээ, нэр төрлийг нэмэгдүүлэх чиглэл барьж ажиллаж байна.Гангийн үйлдвэр бол уул уурхайтай холбогдсон хүнд үйлдвэрлэл боловч хэрэглэгч нь барилгын салбар болдог. Судалгаанаас харахад барилга угсралт, их засварын ажлын хэмжээ 4.0 их наяд төгрөг давж, жилд 300.0 гаруй мянган тонн барилгын арматур шаардагдаж байна. Иймээс арматур, ган туйвангийн үйлдвэрлэлийн хэмжээг нэмэгдүүлэх, гангийн үйлдвэр барих нь манай яамны хийх ажил.  Бид үндэсний үйлдвэрлэгчидээ бодлогоор дэмжин ажиллаж чадвал шаардагдаад байгаа арматурын хэрэгцээгээ дотоодын үйлдвэрлэлээр хангах боломж байна. Тухайлбал, 1991 онд ашиглалтад орсон Дарханы Төмөрлөгийн үйлдвэр нь жилд 120 мянган тонн ган бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх хүчин чадалтай. Мөн “Бэрэн” ХХК жилд 180-200 мянган тонн арматур үйлдвэрлэх хүчин чадалтай үйлдвэр ажиллуулахаар төлөвлөж байна.Мөн бага хүчин чадалтай  10 гаруй  ган туйвангийн үйлдвэрүүд ажиллаж байна. Иймээс бид энэ бүх үйлдвэр, төслүүдийг бодлогоор хангах замаар дотоодынхоо үйлдвэрлэлийн хэмжээг нэмэгдүүлэхээр төлөвлөж байна. 

Тарифт цалингийн жишиг үнэ шинэчлэгдэж энэ оны нэгдүгээр сараас хэрэгжиж эхэлсэн боловч, дээрх хугацаанаас өмнө батлагдсан зураг төсөл, барилгын ажлууд нь 2009 оны төсвөөрөө байна. Энэ нь төсвийн цөөнгүй барилга зогсоход хүргээд байгаа талаар зарим аж ахуй нэгжүүдээс хэлж байна.  Энэ тал дээр ямар нэгэн арга хэмжээ авах уу?

Барилгын ажилтны тарифт цалингийн жишгийг 2019 оны 2017 дугаар тушаалаар баталж, 2021 оны 01 дүгээр сарын 01-ний өдрөөс мөрдлөг болгохоор заасан. Энэхүү заалт Төсвийн тухай хуулийн 6 дугаар зүйлийн 6.2.5-д “ төсвийн жилийн дундуур орлого бууруулах, зарлага нэмэгдүүлэх үр дагавартай бодлогын аливаа шийдвэр гаргасан бол түүнийг дараагийн төсвийн жилээс хэрэгжүүлдэг байх.” гэсэн заалтын дагуу Сангийн яамтай зөвшилцөж тусгасан. Учир нь дээрх тушаал батлагддаг өдөр 2020 оны төсвийн тухай хуулийг баталсан учир 2021 оноос мөрдлөг болгохоор зааж өгсөн. Энэ нь зураг төсөл нь магадлалаар баталгаажсан барилга угсралтын ажил эхэлсэн бол хуучин тарифыг мөрдөнө гэсэн үг юм.

Энэ захиргааны хэм хэмжээний акт нь улсын төсвийн хөрөнгөөр хэрэгжиж буй төсөл арга хэмжээг зогсоход хүрэхээр шийдвэр биш. Харин төсвийн ерөнхийлөн захирагч нарт төлөвлөх хангалттай хугацаа байсан гэж үзэж байна. Ер нь Барилга, хот байгуулалтын яамнаас аливаа шийдвэрийг гаргахдаа бусад салбарын хууль тогтоомжтой уялдуулан шийдвэрлэдэг.

“Газар доорх инженерийн дэд бүтцийг огт ярихгүй, зөвхөн газар дээр босох зүйлийг асуух хүмүүс цөөнгүй байна”

Төв аймгийн Сэргэлэн сумын нутаг дэвсгэр, Хөшигийн хөндийд  шинээр баригдсан олон улсын шинэ нисэх онгоцны буудлыг даган хөгжих Шинэ Зуунмод, Майдар хотуудыг бий болгохоор зорьж байна. Энэ ажлын хүрээнд ямар ажлууд хийгдсэн байна вэ?

-УИХ-ын 2020 оны 55 дугаар тогтоолоор Хөшигийн хөндийд "Шинэ Зуунмод", “Майдар” хотуудыг шинээр байгуулах түүхэн шийдвэрийг гаргасан.  Шийдвэр гараад жил гаран хугацаа өнгөрч байна. Япон улсын хөрөнгө оруулалтаар баригдсан Олон улсын шинэ нисэх онгоцны буудал ашиглалтад орлоо. Мөн “Богд хаан” төмөр зам, босоо тэнхлэгийн олон улсын “АН-3” авто зам зэрэг үндэсний томоохон бүтээн байгуулалтын төслүүд тэнд хэрэгжиж байна. Эдгээр төслүүдийг үндэслэн Төв аймгийн нутаг дэвсгэрт авто, агаар, төмөр замын холимог тээврийн нэгдсэн зангилааг бий болгохоор төлөвлөж байна.  Олон улсын ачаа болон зорчигч тээвэр, гадаад, дотоод худалдааны урсгал бий болсноор энэ хөндий  эдийн засгийн чөлөөт бүс нутаг болж хөгжих боломжтой. Уламжлалт болон шинэ үеийн түүх, соёлын аялал жуулчлал, орчин үеийн үйлдвэрлэл, мэдээлэл, технологийн чиглэлээр энэхүү бүс нутгийг хөгжүүлж, хот суурины оновчтой тогтолцоог бүрдүүлэх үүднээс шинэ суурьшлын бүс шинэ хот байгуулна. Нийтдээ 22,000 га газрыг улсын тусгай хэрэгцээнд авахаар төлөвлөж, орон нутагтаа хамтран ажиллаж байна.

Зуунмод, Сэргэлэн сум, Шинэ зуунмод, Майдар хотуудыг харилцан уялдаатай хөгжлийн таталцлын чиг хандлага, цогц стратегийг тодорхойлох зорилгын хүрээнд орон зайн нэгдсэн төлөвлөлтийн концепцийг боловсруулж байна.  

Барилга, хот байгуулалтын яамнаас “Шинэ Зуунмод” хотын хөгжлийн ерөнхий төлөвлөгөөний эхний ээлжийн буюу “Чингис хаан” шинэ буудлыг түшиглэн бий болох Богд хаан төмөр зам, авто замын /АН-3/ зангилаа бүхий Олон улсын тээвэр, логистикийн нэгдсэн төвийн болон орон сууц, олон нийт, үйлдвэр үйлчилгээний хэсэгчилсэн ерөнхий төлөвлөгөө боловсрууллаа. Мөн Хөшигийн хөндийн шинэ хотуудыг бий болгоход шаардлагатай инженерийн дэд бүтцийн эх үүсвэрийн судалгаа,  шугам сүлжээний эхний ээлжийн оновчтой хувилбаруудыг гаргаж төлөвлөх зэрэг ажлуудыг гүйцэтгэж байна.

Газар доорх инженерийн дэд бүтцийг огт ярихгүй, зөвхөн газар дээр босох зүйлийг асуух хүмүүс цөөнгүй байна. Гэтэл хотыг төлөвлөхийн тулд цогцоор нь харах ёстой. Дэд бүтэц, ус, цахилгаан дулаан гээд энэ бүхнийг тооцож, зураглал тооцооллыг нь хийж, дараа нь нийгмийн байгууллагууд болох сургууль, цэцэрлэг, ажлын байр, орон сууц зэрэг бүтээн байгуулалтыг хийнэ. Мөн гарц орц гээд маш том зураглалаар цогцоор нь харна. Энэ бүгдийн зургийг хийж, эдийн засгийн тооцооллыг боловсруулж байна.     

2021 оны судалгаагаар барилгын салбар нь ажиллах хүчний хомсдлоор хамгийн өндөр хувьтай гарсан байна. Энэ тал дээр ямар арга хэмжээ авах вэ?

Барилга, Барилгын материал үйлдвэрлэл, нийтийн аж ахуйн салбарт ажиллах хүчний хомсдол үүсч буй шалтгааныг болон ажиллах хүчний эрэлтийн тоог мэргэжил тус бүрээр тодорхойлж, холбогдох арга хэмжээг тууштай авч хэрэгжүүлж ажиллаж байна.Энэ хүрээнд “Барилгын хөгжлийн төв”  Хөдөлмөр, нийгмийн хамгааллын судалгааны институт, Германы олон улсын хамтын ажиллагааны нийгэмлэг, Монголын барилгын үндэсний ассоциаци болон бусад байгууллагуудын хийж буй эрэлтийн судалгааг нэгтгэж системд оруулах, аж ахуй нэгжүүдийг идэвхитэй хамруулахаар төрийн бус байгууллагуудтай хамтран ажиллаж байна. 

Монгол Улсын Засгийн газрын 2020-2024 оны үйл ажиллагааны хөтөлбөр, “Төрөөс барилга, нийтийн аж ахуйн салбарт баримтлах бодлогыг хэрэгжүүлэх 2019-2029 оны үйл ажиллагааны төлөвлөгөө”, “Барилга, хот байгуулалтын яамны стратеги төлөвлөгөө”-нд тус тус тусгагдсан салбарын ажиллах хүчийг бэлтгэх, тогтвор суурьшилтай ажиллуулах, хөдөлмөрийн аюулгүй байдлыг хангах, тэдний мэргэжлийн ур чадварыг сайжруулах зэрэг асуудлыг ХНХЯ болон улмаар МСҮТ, төрийн бус байгууллагууд, аж ахуйн нэгжүүдэд тавьж хэрэгжүүлж байна. Төсөл хөтөлбөрийн хүрээнд хэрэгжих барилга байгууламжийн бүтээн байгуулалтын ажилд зайлшгүй шаардлагатай ИТА, Г.Т.А-ны мэдээг гаргаж, Боловсрол, соёл, шинжлэх ухааны яаманд, Үндэсний хөгжлийн газарт тус тус хүргүүлсэн. 

Бодлогын хувьд “Монгол Улсын Үндэсний ажил, мэргэжлийн ангилал ба тодорхойлолт YAMAT-08 дах барилгын салбарын мэргэжлийн ангилал ба тодорхойлолт”–ыг шинэчлэн боловсруулж ХНХЯ-нд хүргүүлж, хянуулсан. YAMAT-08-д барилгын салбарын мэргэжлийн тоо 250 байсан бол YAMAT-20-д 645 болж нэмэгдсэн.  

1990–ээд оноос өмнө Улаанбаатар, Дархан, Эрдэнэт /Барилгын III, IV, V ТМС-ууд. Иж бүрэн тоноглогдсон, үйл ажиллагаа нь хэвийн явагдаж байсан Барилгын ТМС III-ийг Компьютер техник, менежментийн сургууль болгон өөрчилсөн./, төв, баруун, зүүн бүсүүдэд барилгын ТМС-ууд мэргэжилтэй ажилчид бэлтгэн тухайн бүс болон орон нутагт хуваарилан Дархан, Эрдэнэт, Шарын гол, Хөтөл, Сэлэнгэ, Багануур зэрэг хот суурины их бүтээн байгуулалтын ажлуудыг тасралтгүй явуулж ирснийг бид үргэлжлүүлж, бодлогоор системтэй явуулах учиртай гэж үзэж байна.