Дэлхийн нийтэд тархаад буй цар тахлын улмаас манай орны төдийгүй олон улс орны материалын татан авалтууд удааширч, үүнтэй холбоотойгоор тээвэрлэлт хүндэрч өнгөрсөн жилийн мөн үеэс үнэ маш их өссөн үзүүлэлттэй байна. Материалын үнэ нэмэгдэх гол хүчин зүйл болоод байгаа тээвэрлэлтийн нөхцөл байдлаас шалтгаалан олон асуудал, эрсдэлүүд бий болж байна. Тухайбал,  

• Барилгын бараа материал олон хоног саатах
• Дотоодын үйлдвэрлэгчдийн түүхий эдийн материал тасалдаж, дотоодын үйлдвэрүүд сул зогсох 
• Барилгын материалын хомстол бий болж, цаашлаад барилгын ажил зогсох 
• Улирлын чанартай барилгын материалын борлуулагдах хугацаа өнгөрөх 
• МУ - ын нийт эдийн засагт илүү зардал, хохирол бий болж, өдөр тутмын барааны үнэ дээр шингэн, дарамт үүсгэх гэх мэт

“БНХАУ-ын Тяньжин боомтын нөхцөл байдал”  

Бусад оронд ковидын нөхцөл байдал сайжирч, эдийн засаг эрчимжиж, БНХАУ-ын Монголоор дамжин Европ руу чиглэсэн экспортын хэмжээ нэмэгдсэн боловч  Эрээн хотын ойролцоох төмөр замын өртөөд түгжрэл ихээр үүсээд байгаа. 5 сарын 31-ны байдлаар Монгол улсын импортын 4000 чингэлэг Тяньжин боомт дээр   дунджаар 1-1.5 сарын хугацаанд зогсож байгаа бөгөөд 6 сарын 3-ны байдлаар Тяньжин боомтын 2 үндсэн терминал дахин чингэлэг хүлээн авах  боломжгүй дүүрч, шинээр уг боомтод ирэх чингэлгүүдийг өөр ойролцоох терминалууд руу нэмэлт зардалтайгаар шилжүүлэн ачих нөхцөл үүсээд байна. 

Нэг чингэлэг тутамд гарах шууд нэмэлт зардал  /Хүснэгт 1/

Тяньжин боомтод ирээд хөдлөх-75 хоног, Тяньжин-УБ-Тяньжин- 45 хоног нийлээд 120 хоногоор тооцов

Нэгж чингэлэгийн барьцаа төлбөр /Хүснэгт 2/

Жилд Тяньжин боомтоор дамжин Монгол улсруу 60 000 чингэлэг тээвэрлэгддэг бөгөөд энэ байдлаар зөвхөн нэг далайн тээвэрлэгчийн шинэ бодлогын дагуу хэдэн зуун сая долларын гадаад валют зөвхөн тээвэрлэлтээс шалтгаалан гадны улсруу шилжиж, Монгол улс нэг далайн тээвэрлэгчээс хараат болох юм.

“Эрээн - Замын-Үүд боомтын өвто тээврийн нөхцөл байдал”

 Эрээн- Замын-Үүд боомтын авто тээврийн үнийн өсөлт /График 1/

2021 оны 4 сараас хойш Эрээн- Замын -Үүд чиглэлд нэг автомашин 1 удаа ачаа тээвэрлэхээр ЗҮ-Эрээн-ЗҮ чиглэлд хилээр нэвтрэх дараалалд 1 сар орчим хугацаанд оочерлож байгаагаас шалтгаалан үнэ өгөхгүй зөвхөн уртын тээвэр буюу УБ хүртэл тээвэр хийх үнэ өгч байна

“Хойд хил Алтанбулаг боомтын тээвэрлэлтийн нөхцөл байдал” 

2020 оны 11 дүгээр сарын 11-ний өдрийн ХИЛИЙН ЗАРИМ БООМТЫН ТАЛААР АВАХ АРГА  ХЭМЖЭЭНИЙ ТУХАЙ 172 дугаар тогтоолын дагуу Монгол, Оросын хилийн Алтанбулаг  авто замын боомтоор улсын хил нэвтрэх ачаа тээврийн хөдөлгөөнийг 2020 оны 11 дүгээр   сарын 16-ны өдрөөс 2021 оны 2 дугаар сарын 1-ний өдрийг хүртэл түр зогсоосон. Уг  тогтоол гарахаас өмнө хөдөлсөн автомашинууд хил дээр 2 сарын хугацаанд зогссон бөгөөд 2021 оны 1 сараас эхлэн импортын ачаа тээвэрлэлтийг гадаад автомашины толгойг Монгол жолоочтой автомашины толгойгоор солин чиргүүлийг Алтанбулаг-УБ-Алтанбулаг  чиглэлд тээвэрлэх горимд шилжиж, ОДООГ хүртэл энэ горимоор тээвэрлэлтийг хийж   гүйцэтгэж байна. 

Төмөр замаар Европоос ОХУ-аар дамжин тээвэрлэгдэж буй тээвэр нь хэвийн үед 30-35  хоног байсан бол одоо 55 хүртэл хоногт тээвэрлэгдэн ирж байна. Энэ оны 6,7 дугаар  саруудад УБТЗ-аас төмөр замын их засварын ажил хийгдэж байгаа нь Монгол улсын нутаг   дэвсгэрээр тээвэрлэгдэх ачаатай болон хоосон чингэлгийг буцаах хугацаа уртассах нэг нөхцөл болоод байгаа юм. 

Манай улсад тээврийн зардал өсөж байгаа хамгийн гол шалтгаан нь далайд гарцгүй, зөвхөн нэг улсын боомт болон нэг далайн тээвэрлэгчээс хэт хараат байгаас үүсэж байна. Үүнээс шалтгаалан тээвэрлэгч улсын хатуу нөхцөлийг хүлээн зөвшөөрөх, тээвэрлэлтийг хугацаа уртассах нөхцөл үүслээ. Түүнчлэн дотоодын вагоны хүрэлцээ хангалтгүй одоог болтол түрээлсэн хэвээр байна. Тиймээс тээврийн зардлыг бууруулахын тулд тээвэр зуучийн компаниуд вагон худалдан авахад татварын хөнгөлөлт үзүүлэх шаардлагатай байгаа юм. 

ДГХБО /Далайд гарцгүй хөгжиж буй орнууд/ нь экспорт болон импортдоо Далайд гарцтай орнуудаас 2 дахин их цаг хугацааг зарцуулж, зардал гаргадаг байна.

ДГХБО-ын нэг чингэлэгт зарцуулж буй дундаж зардал 

• US$3.203 – экспорт 

• US$3.884 – импорт 

Дамжин өнгөрөгч болон далайн боомттой орнуудын нэг чингэлэгт төлж буй зардал

• US$ 1.287 – экспорт 

• US$ 1.602 – импорт 

Монгол Улс бараа бүтээгдэхүүнээ экспортлоход дунджаар 2,745 ам.доллар, импортлоход 2,950 ам.долларыг нэг чингэлэгт төлдөг. Хугацааны хувьд ердийн үед 44-45 хоногийг зарцуулж байна. ДГХБО-ын дундаж хугацаа нь 38-46 хоног, бусад хөгжиж буй орнуудад 20-22 хоног байгаа юм. /Эх сурвалж: International Think Tank For LLDC/

Тээвэрлэлтийн нөхцөл байдлаас үүдэн салбарын эрхзүйн зохицуулалт зайлшгүй шаардагдаж байна. Манай Улсад Тээвэр зууч болон харилцагчийн харилцааг зохицуулсан хууль байдаггүй. Тээвэрлэлтээс үүссэн аливаа зөрчил, маргааныг иргэний хуулиар зохицуулагдаж байгаа юм. Бусад улс орнуудад экспортлогч, импортлогч, худалдаа эрхлэгч, тээвэр зуучууд нь “Standart terms of condition” тээвэрлэлтийн стандартыг дагаж мөрддөг.

Дүгнэлт 

• Хятад талтай авто замын тээвэрлэлтийг хуучин горимын дагуу хийх хугацааг тодорхой болгох 
• Хятад талын Монгол Улсаас хүлээн авах галт тэрэгний тоог нэмэх санал тавих
• Цаашид гарах тээврийг зөвхөн Тяньжин боомтоор бус бусад Хятадын боомтоор дамжуулан авах боломжийг судалж, ачааллыг хувиарлах 
• 2 талын жолоочийг хавьтал үүсгэлгүйгээр тээвэрлэлт хийх боломжийг судлах 
• Тээвэр зуучийн байгууллагууд вагон худалдан авахад татварын хөнгөлөлт үзүүлэх 
• Тээвэр зууч болон харилцагчийн харилцааг зохицуулсан хуулийг дэмжиж батлах 

“Standart terms of condition” - г журам болгон батлуулах

"Монголын тээвэр зуучлалын нэгдсэн холбоо"-ны илтгэлээс хэсэгчлэн нийтлэв