Дэд бүтэц гэдэг нь эдийн засаг, нийгэм ахуйн үйл ажиллагааг хангах, хөгжлийг дэмжихэд чиглэсэн дулаан дамжуулах,түгээх сүлжээ, цахилгаан эрчим хүч, мэдээлэл холбоо, цэвэр, бохир усны шугам,ус зайлуулах шугам, үерийн далан, суваг, зам тээврийн сүлжээ зэрэг бүхий л инженерийн шугам сүлжээг хэлдэг. Үүн дотроос эрс тэс уур амьсгалтай, дэлхийн хамгийн хүйтэн нийслэл болох Улаанбаатар хотын хувьд орон сууц, барилгын ахуйн хэрэглээг дулааны эрчим хүч, халаалт, хэрэгцээний халуун усгүйгээр төсөөлөхийн аргагүй. Манай улсын хувьд дэд бүтцийн шугам сүлжээний ашиглалтын асуудал Улаанбаатар хотод ихээхэн хүндрэлтэй, учир нь нэгдсэн сүлжээ мэдээлэлгүйтэй холбоотой асуудал ихтэй, ялангуяа дулаан хангамжийн шугамын трасст нь барилга, зогсоол, бусад объектууд зөвшөөрөлгүй баригддаг.

Энэ чиглэлийн үйл ажиллагааг хариуцсан төрийн өмчит компани бол “Улаанбаатар Дулааны сүлжээ” ТӨХК юм. Тус байгууллага нь Улаанбаатар хотын төвлөрсөн дулаан хангамжийн системд холбогдсон иргэд, аж ахуйн нэгж байгууллага, хэрэглэгчдийг дулааны эрчим хүчээр тасралтгүй, найдвартай хангах, хяналт тавих, өсөннэмэгдэж буй хэрэглээтэй уялдуулан дулааны сүлжээний горим тооцоог хийж хувилбар боловсруулан, эх үүсгүүр дамжуулах, түгээх сүлжээг оновчтой горимоор ажиллуулах, төв шугамын болон хэрэглэгчийн автомат тоноглолын тохируулга, зүгшрүүлгийг хийх, дулааны шугамын засвар, үйлчилгээг хийх, эрчим хүчний хэмнэлтийн арга хэмжээг хэрэгжүүлэх, дулааны тоолуурыг баталгаажуулах, орон нутгийн дулаан хангамжийн тооцоог хийх зэрэг үндсэн чиглэлтэйгээр үйл ажиллагаа явуулан ажилладаг.

Тэгвэл бид тус компанийн Ерөнхий инженер Ш. Мөнхжаргалаас Дэд бүтцийн хүрэлцээ хангамжийн талаарх асуудлаар тодруулга авснаа хүргэж байна.

Нийслэл хотын дулааны дэд бүтцийн өнөөгийн байдал, хүчин чадлын хүрэлцээ ямар байна вэ?

Засгийн газрын 2019 оны 202 дугаар тогтоолоор баталсан “150 мянган айл-орон сууц” үндэсний хөтөлбөр болон нийслэл хотын гэр хорооллын дахин төлөвлөлтийн болон агаар, орчны бохирдлыг бууруулах үндэсний хөтөлбөрийнхүрээнд сүүлийн жилүүдэд барилгажилт эрчимтэй явагдаж томоохон хотхон, хорооллууд ихээр баригдаж байна. “УБДС” ТӨХК-ийн хувьд эх үүсгүүр (ДЦС-2, ДЦС-3, ДЦС-4, Амгалан дулааны станц), шугам сүлжээний өнөөгийн хүчин чадалд тулгуурлан судалгаа, тооцоог хийж боломжтой байршлуудын барилга, байгууламжийг төвлөрсөн дулаан хангамжид үе шаттай холбох ажлыг зохион байгуулан ажиллаж байна. Жилд дунджаар 150-230 Гкал/ц-ийн дулааны тооцоот ачаалал бүхий 250-500 гаруй барилга, байгууламжийг хотын төвлөрсөн дулаан хангамжид шинээр холбож дулаан түгээлт жилдээ 5-8 хувиар өссөн үзүүлэлттэй байна.

Эрчим хүчний салбарын үйлдвэрлэл, хангамж нь улс орны аюулгүй байдал, эдийн засаг, нийгмийг хөгжүүлэх үндсэн суурийг бүрдүүлж байдаг. Өнөөдрийн байдлаар Улаанбаатар хотын төвлөрсөн дулаан хангамжийн системдхолбогдсон хэрэглэгчдийн дулааны тооцоот ачаалал 2973.25 Гкал/ц, техникийн нөхцөлөөр олгогдсон хүлээгдэж байгаа дулааны ачаалал 691.01 Гкал/ц байгаа нь эх үүсгүүрүүдийн суурилагдсан хүчин чадлаас 1350.3 Гкал/ц буюу 40 гаруй хувиар хэтрээд байна.

Харин дамжуулах сүлжээний хувьд “УБДС” ТӨХК нь өөрийн эзэмшлийн Ø200- Ø1200мм голчтой 379.5 км урттай 15-н магистраль, шугамын ашиглалт, засвар үйлчилгээг хариуцан ажилладаг бөгөөд өнөөгийн байдлаар нийт шугамын 24% буюу 91 км урттай дулааны шугамын насжилтын хугацаа 30 жилээс хэтэрч бүрэн дууссан тул ойрын хугацаанд үе шаттайгаар шинэчлэн солих шаардлагатай байна.

“УБДС” ТӨХК-иас үе шаттайгаар хэрэгжүүлж буй ямар ажлууд байна? 

Нийслэл хотын төвлөрсөн дулаан хангамжийн системийн найдвартай ажиллагааг дээшлүүлэх талаар жил бүр анхаарч техникийн бодлогын баримт бичигт тусгагдсаны дагуу насжилтын хугацаа дууссан магистраль, шугамыг зуны засварын хугацаанд багтаан шинэчлэн солих, шинээр татах ажлыг үе шаттай хэрэгжүүлэн ажиллаж байна.

Тухайлбал өнгөрсөн 5 жилийн хугацаанд Улс, нийслэлийн төсвийн хөрөнгөөр болон компанийн өөрийн хөрөнгөөр дамжуулах сүлжээний Ø150-Ø1000мм голчтой нийт 80.4 км урт дулааны шугамыг хэсэгчлэн солих болон өргөтгөн шинэчлэх ажлыг хийж гүйцэтгэсэн байна.

Мөн 2018 оноос эхэлж судалгаа,тооцоог хийн насжилтын хугацаа дууссан дулааны шугамыг хэсэгчлэн шинэчлэн солих, өргөтгөх, алсын зайн хяналт удирдлагын скада систем нэвтрүүлэх зэрэг ойрын хугацаанд хэрэгжүүлэх шаардлагатай ажлын эзэлэхүүнийг тодорхойлон Европын сэргээн босголт хөгжлийн банк, Дэлхийн банкны санхүүжилтээр Улаанбаатар хотын дулаан хангамжийг сайжруулах, хөгжүүлэх томоохон төсөл хөтөлбөрүүдийг хэрэгжүүлэхээр бэлтгэл ажлыг бүрэн хангасан бөгөөд эдгээр төсөл хөтөлбөрт тусгагдсан ажлуудыг энэ зуны засвараас эхлэн хэрэгжүүлэхээр төлөвлөн тодорхой ажлуудыг зохион байгуулан ажиллаж байна.

Гэр хорооллын бүсэд аль чиглэлд, ямар хэмжээгээр дэд бүтцийг нэмэгдүүлэхээр ажиллаж байна? 

2015 онд Амгалан дулааны станц баригдаж сүлжээнд ажиллагаанд залгагдсанаас хотын зүүн бүсэд барилгажилт эрчимтэй явагдаж томоохон хотхон хорооллуудыг дулаан хангамжид шинээр холбож төвлөрсөн дулаан хангамжийн хамрах хүрээ тэлсээр байна. 

Эх үүсгүүр, шугам сүлжээний нөөц, хүчин чадалд тулгуурлан эхний ээлжид Баянхошуу, Толгойт, Яармаг,1-р хорооллын арын дэнжийн замын хойд талын хэсэг, VI бичил хороолол, Дэнжийн 1000, Сэлбэ дэд төв, Амгалан станцаас зүүн тийш Гачууртын зам дагуух гэр хорооллын бүсүүд рүү шинээр дулааны шугам татаж, төвлөрсөн дулаан хангамжид холбох ажлыг хэрэгжүүлэхээр төлөвлөн ажиллаж байна.

Баянхошуу орчмын суурьшлын бүс нь геодезийн төвшний хувьд эх үүсвэрээс геодезийн 80-150 метрийн өндөрлөг газарт байрласан, алслагдсан байршил боловч тус компанийн инженерүүд гидравлик тооцоог нарийвчлан хийж судалгаа, тооцооны үр дүнг 2017 оны 2 дугаар сарын 24-ний өдрийн Эрчим хүчний яамны техникийн нөхцөл олгох комиссын хурлаар хэлэлцүүлэн Баянхошуу дэд төвийг төвлөрсөн дулаан хангамжийн системд холбох №9/2017 тоот техникийн нөхцөл олгогдсон. Улмаар Баянхошуу дэд төвийг төвлөрсөн дулаан хангамжид холбохын тулд халаалтын зуух барихаар төлөвлөж байсан 8,0сая ам долларын хөрөнгөөр 2017-2020 оны хооронд 11и магистралийн 2Ø400-2Ø500 мм голчтой 3.0 хос.км дулааны шугамыг 2Ø600/Ø700 мм голчтой болгон өргөтгөж, шинээр даралт өргөх насос станц суурилуулж, Баянхошуу дэд төв хүртэл 2Ø500/600мм голчтой 3.2 хос.км дулааны шугамыг шинээр татах ажлыг хэрэгжүүлж 2020 оны 10-р сард Баянхошуу дэд төвийг төвлөрсөн дулаан хангамжид шинээр холбосон. Энэ ажлын үр дүнд Баянхошууны эцэст байрлах 67,76 дугаар сургууль, 78,117,163 дугаар цэцэрлэг, 3 дугаар амбулатори, эмнэлэг зэрэг 3.92 Гкал/ц-ийн дулааны тооцоот ачаалал бүхий 27 барилга, объектыг төвлөрсөн хангамжид холбож нийт 8ш халаалтын зуухны галлагааг бүрэн зогсоосон.

Үүнээс гадна өнгөрсөн жил хотын зүүн тийш 2Ø400 мм голчтой 807.5 хос.метр дулааны шугамыг шинээр татан угсарч ажиллагаанд залгаснаар Амгалан дулааны станцын зүүн Гачууртын зам дагуух гэр хорооллын бүсэд байрших УБТЗ-ийн 2-р анги орчмын Баянзүрх дүүргийн 10-р хороо, Амгалан зах орчмын УБТЗХНН БҮА-ны 2-р ангийн 50 гаруй барилга, объектууд тухайн орчмын 9.8Гкал/ц-ийн дулааны тооцоот ачаалал бүхий нийт 65 барилга, объектыг төвлөрсөн дулаан хангамжид шинээр холбож 9иргэн, аж ахуй нэгж байгууллагын томоохон нийт 18ш халаалтын зуухыг бүрэн зогсоосон.

Засгийн газрын “Шинэ бүтээн байгуулалт” дунд хугацааны хөтөлбөрийн хүрээнд “ДЦС-4” ТӨХК-иас Яармагийн гэр хорооллын дахин төлөвлөлтийг хангах 2Ø700/600 мм голчтой 2.5 хос.км дулааны шугамыг 2015 онд “Алъяанс тех” ХХК хийж гүйцэтгэсэн боловч ДХ-1-ДХ-4 хүртэл хөрсний усны төвшин нэмэгдсэнтэй холбоотойгоор ажиллагаанд залгаж чадахгүй байсан.