Дэд бүтэц гэдэг нь эдийн засаг, нийгэм ахуйн үйл ажиллагааг хангах, хөгжлийг дэмжихэд чиглэсэн дулаан дамжуулах,түгээх сүлжээ, цахилгаан эрчим хүч, мэдээлэл холбоо, цэвэр, бохир усны шугам,ус зайлуулах шугам, үерийн далан, суваг, зам тээврийн сүлжээ зэрэг бүхий л инженерийн шугам сүлжээг хэлдэг. Үүн дотроос эрс тэс уур амьсгалтай, дэлхийн хамгийн хүйтэн нийслэл болох Улаанбаатар хотын хувьд орон сууц, барилгын ахуйн хэрэглээг дулааны эрчим хүч, халаалт, хэрэгцээний халуун усгүйгээр төсөөлөхийн аргагүй. Манай улсын хувьд дэд бүтцийн шугам сүлжээний ашиглалтын асуудал Улаанбаатар хотод ихээхэн хүндрэлтэй, учир нь нэгдсэн сүлжээ мэдээлэлгүйтэй холбоотой асуудал ихтэй, ялангуяа дулаан хангамжийн шугамын трасст нь барилга, зогсоол, бусад объектууд зөвшөөрөлгүй баригддаг.

Энэ чиглэлийн үйл ажиллагааг хариуцсан төрийн өмчит компани бол “Улаанбаатар Дулааны сүлжээ” ТӨХК юм. Тус байгууллага нь Улаанбаатар хотын төвлөрсөн дулаан хангамжийн системд холбогдсон иргэд, аж ахуйн нэгж байгууллага, хэрэглэгчдийг дулааны эрчим хүчээр тасралтгүй, найдвартай хангах, хяналт тавих, өсөннэмэгдэж буй хэрэглээтэй уялдуулан дулааны сүлжээний горим тооцоог хийж хувилбар боловсруулан, эх үүсгүүр дамжуулах, түгээх сүлжээг оновчтой горимоор ажиллуулах, төв шугамын болон хэрэглэгчийн автомат тоноглолын тохируулга, зүгшрүүлгийг хийх, дулааны шугамын засвар, үйлчилгээг хийх, эрчим хүчний хэмнэлтийн арга хэмжээг хэрэгжүүлэх, дулааны тоолуурыг баталгаажуулах, орон нутгийн дулаан хангамжийн тооцоог хийх зэрэг үндсэн чиглэлтэйгээр үйл ажиллагаа явуулан ажилладаг.

Тэгвэл бид тус компанийн Ерөнхий инженер Ш. Мөнхжаргалаас Дэд бүтцийн хүрэлцээ хангамжийн талаарх асуудлаар тодруулга авснаа хүргэж байна.

Нийслэл хотын дулааны дэд бүтцийн өнөөгийн байдал, хүчин чадлын хүрэлцээ ямар байна вэ?

Засгийн газрын 2019 оны 202 дугаар тогтоолоор баталсан “150 мянган айл-орон сууц” үндэсний хөтөлбөр болон нийслэл хотын гэр хорооллын дахин төлөвлөлтийн болон агаар, орчны бохирдлыг бууруулах үндэсний хөтөлбөрийнхүрээнд сүүлийн жилүүдэд барилгажилт эрчимтэй явагдаж томоохон хотхон, хорооллууд ихээр баригдаж байна. “УБДС” ТӨХК-ийн хувьд эх үүсгүүр (ДЦС-2, ДЦС-3, ДЦС-4, Амгалан дулааны станц), шугам сүлжээний өнөөгийн хүчин чадалд тулгуурлан судалгаа, тооцоог хийж боломжтой байршлуудын барилга, байгууламжийг төвлөрсөн дулаан хангамжид үе шаттай холбох ажлыг зохион байгуулан ажиллаж байна. Жилд дунджаар 150-230 Гкал/ц-ийн дулааны тооцоот ачаалал бүхий 250-500 гаруй барилга, байгууламжийг хотын төвлөрсөн дулаан хангамжид шинээр холбож дулаан түгээлт жилдээ 5-8 хувиар өссөн үзүүлэлттэй байна.

Эрчим хүчний салбарын үйлдвэрлэл, хангамж нь улс орны аюулгүй байдал, эдийн засаг, нийгмийг хөгжүүлэх үндсэн суурийг бүрдүүлж байдаг. Өнөөдрийн байдлаар Улаанбаатар хотын төвлөрсөн дулаан хангамжийн системдхолбогдсон хэрэглэгчдийн дулааны тооцоот ачаалал 2973.25 Гкал/ц, техникийн нөхцөлөөр олгогдсон хүлээгдэж байгаа дулааны ачаалал 691.01 Гкал/ц байгаа нь эх үүсгүүрүүдийн суурилагдсан хүчин чадлаас 1350.3 Гкал/ц буюу 40 гаруй хувиар хэтрээд байна.

Харин дамжуулах сүлжээний хувьд “УБДС” ТӨХК нь өөрийн эзэмшлийн Ø200- Ø1200мм голчтой 379.5 км урттай 15-н магистраль, шугамын ашиглалт, засвар үйлчилгээг хариуцан ажилладаг бөгөөд өнөөгийн байдлаар нийт шугамын 24% буюу 91 км урттай дулааны шугамын насжилтын хугацаа 30 жилээс хэтэрч бүрэн дууссан тул ойрын хугацаанд үе шаттайгаар шинэчлэн солих шаардлагатай байна.

“УБДС” ТӨХК-иас үе шаттайгаар хэрэгжүүлж буй ямар ажлууд байна? 

Нийслэл хотын төвлөрсөн дулаан хангамжийн системийн найдвартай ажиллагааг дээшлүүлэх талаар жил бүр анхаарч техникийн бодлогын баримт бичигт тусгагдсаны дагуу насжилтын хугацаа дууссан магистраль, шугамыг зуны засварын хугацаанд багтаан шинэчлэн солих, шинээр татах ажлыг үе шаттай хэрэгжүүлэн ажиллаж байна.

Тухайлбал өнгөрсөн 5 жилийн хугацаанд Улс, нийслэлийн төсвийн хөрөнгөөр болон компанийн өөрийн хөрөнгөөр дамжуулах сүлжээний Ø150-Ø1000мм голчтой нийт 80.4 км урт дулааны шугамыг хэсэгчлэн солих болон өргөтгөн шинэчлэх ажлыг хийж гүйцэтгэсэн байна.

Мөн 2018 оноос эхэлж судалгаа,тооцоог хийн насжилтын хугацаа дууссан дулааны шугамыг хэсэгчлэн шинэчлэн солих, өргөтгөх, алсын зайн хяналт удирдлагын скада систем нэвтрүүлэх зэрэг ойрын хугацаанд хэрэгжүүлэх шаардлагатай ажлын эзэлэхүүнийг тодорхойлон Европын сэргээн босголт хөгжлийн банк, Дэлхийн банкны санхүүжилтээр Улаанбаатар хотын дулаан хангамжийг сайжруулах, хөгжүүлэх томоохон төсөл хөтөлбөрүүдийг хэрэгжүүлэхээр бэлтгэл ажлыг бүрэн хангасан бөгөөд эдгээр төсөл хөтөлбөрт тусгагдсан ажлуудыг энэ зуны засвараас эхлэн хэрэгжүүлэхээр төлөвлөн тодорхой ажлуудыг зохион байгуулан ажиллаж байна.

Гэр хорооллын бүсэд аль чиглэлд, ямар хэмжээгээр дэд бүтцийг нэмэгдүүлэхээр ажиллаж байна? 

2015 онд Амгалан дулааны станц баригдаж сүлжээнд ажиллагаанд залгагдсанаас хотын зүүн бүсэд барилгажилт эрчимтэй явагдаж томоохон хотхон хорооллуудыг дулаан хангамжид шинээр холбож төвлөрсөн дулаан хангамжийн хамрах хүрээ тэлсээр байна. 

Эх үүсгүүр, шугам сүлжээний нөөц, хүчин чадалд тулгуурлан эхний ээлжид Баянхошуу, Толгойт, Яармаг,1-р хорооллын арын дэнжийн замын хойд талын хэсэг, VI бичил хороолол, Дэнжийн 1000, Сэлбэ дэд төв, Амгалан станцаас зүүн тийш Гачууртын зам дагуух гэр хорооллын бүсүүд рүү шинээр дулааны шугам татаж, төвлөрсөн дулаан хангамжид холбох ажлыг хэрэгжүүлэхээр төлөвлөн ажиллаж байна.

Баянхошуу орчмын суурьшлын бүс нь геодезийн төвшний хувьд эх үүсвэрээс геодезийн 80-150 метрийн өндөрлөг газарт байрласан, алслагдсан байршил боловч тус компанийн инженерүүд гидравлик тооцоог нарийвчлан хийж судалгаа, тооцооны үр дүнг 2017 оны 2 дугаар сарын 24-ний өдрийн Эрчим хүчний яамны техникийн нөхцөл олгох комиссын хурлаар хэлэлцүүлэн Баянхошуу дэд төвийг төвлөрсөн дулаан хангамжийн системд холбох №9/2017 тоот техникийн нөхцөл олгогдсон. Улмаар Баянхошуу дэд төвийг төвлөрсөн дулаан хангамжид холбохын тулд халаалтын зуух барихаар төлөвлөж байсан 8,0сая ам долларын хөрөнгөөр 2017-2020 оны хооронд 11и магистралийн 2Ø400-2Ø500 мм голчтой 3.0 хос.км дулааны шугамыг 2Ø600/Ø700 мм голчтой болгон өргөтгөж, шинээр даралт өргөх насос станц суурилуулж, Баянхошуу дэд төв хүртэл 2Ø500/600мм голчтой 3.2 хос.км дулааны шугамыг шинээр татах ажлыг хэрэгжүүлж 2020 оны 10-р сард Баянхошуу дэд төвийг төвлөрсөн дулаан хангамжид шинээр холбосон. Энэ ажлын үр дүнд Баянхошууны эцэст байрлах 67,76 дугаар сургууль, 78,117,163 дугаар цэцэрлэг, 3 дугаар амбулатори, эмнэлэг зэрэг 3.92 Гкал/ц-ийн дулааны тооцоот ачаалал бүхий 27 барилга, объектыг төвлөрсөн хангамжид холбож нийт 8ш халаалтын зуухны галлагааг бүрэн зогсоосон.

Үүнээс гадна өнгөрсөн жил хотын зүүн тийш 2Ø400 мм голчтой 807.5 хос.метр дулааны шугамыг шинээр татан угсарч ажиллагаанд залгаснаар Амгалан дулааны станцын зүүн Гачууртын зам дагуух гэр хорооллын бүсэд байрших УБТЗ-ийн 2-р анги орчмын Баянзүрх дүүргийн 10-р хороо, Амгалан зах орчмын УБТЗХНН БҮА-ны 2-р ангийн 50 гаруй барилга, объектууд тухайн орчмын 9.8Гкал/ц-ийн дулааны тооцоот ачаалал бүхий нийт 65 барилга, объектыг төвлөрсөн дулаан хангамжид шинээр холбож 9иргэн, аж ахуй нэгж байгууллагын томоохон нийт 18ш халаалтын зуухыг бүрэн зогсоосон.

Засгийн газрын “Шинэ бүтээн байгуулалт” дунд хугацааны хөтөлбөрийн хүрээнд “ДЦС-4” ТӨХК-иас Яармагийн гэр хорооллын дахин төлөвлөлтийг хангах 2Ø700/600 мм голчтой 2.5 хос.км дулааны шугамыг 2015 онд “Алъяанс тех” ХХК хийж гүйцэтгэсэн боловч ДХ-1-ДХ-4 хүртэл хөрсний усны төвшин нэмэгдсэнтэй холбоотойгоор ажиллагаанд залгаж чадахгүй байсан.

Харин тус компани энэхүү дулааны шугам, шинэ сүлжээг ажиллагаанд залгах чиглэлээр техник зохион байгуулалтын арга хэмжээг үе шаттай авч хэрэгжүүлэн ажилласны дүнд хөрсний усны түвшинг багасгаж шугам, тоноглолд нэмэлт ажлыг хийлгэж 2020-2021 оны халаалтын улиралд тус 2.5 хос.км шугамыг үргэлжлүүлэн 3.3 хос.км нийт 5.8 хос.км шугамыг ажиллагаанд залгасаннь нийслэл хотын дулаан хангамжийн найдвартай ажиллагааг дээшлүүлж цаашид Яармаг орчмын гэр хорооллын дахин төлөвлөлтийн хэрэглээг хангах боломжийг бүрдүүлж өгсөн. Мөн СХД-ийн2-р хороо, Орбит чиглэл рүү 2Ø250/300 мм голчтой 966 хос.метр дулааны шугамыг шинээр татан угсарч өнгөрсөн жил эхний ээлжинд 0.98 Гкал/ц-ийн дулааны ачаалал бүхий 262 айлын 2 блок Шинэ толгойт орон сууцны хорооллыг төвлөрсөн дулаан хангамжид холбосон бөгөөд 2ш халаалтын зуухыг зогсоож өгсөн.

Харин 1-р хорооллын арын дэнжийн зам дагуу 2Ø700 мм голчтой 3.2 хос.км дулааны шугам татаж угсрах ажил 50%-ийн гүйцэтгэлтэй, VI бичил хороолол руу шугам татах ажил, бусад ажлууд зураг төслийн шатанд явж байна.

Шугам тоноглолын ашиглалтын хугацаа, материалын чанар,насжилт, засвар шинэчлэлийг ямар хугацаатай хийж байгаа вэ?

Нийслэл хотын төвлөрсөн дулаан хангамжийн системийн дулааны шугамуудын хувьд 1959-1978 оны хооронд Оросын холбооны улсын зураг төсөл, технологийн дагуу тавигдсан бөгөөд Сталь-10, 20, 16ГС маркийн гангаар хийгдсэн ган хоолой бүхий дулааны шугамууд хоорондоо холбогдон төвлөрсөн дулаан хангамжийн системийг бүрдүүлдэг.

Дулааны шугамын эдэлгээ, ашиглалт насжилтын хувьд 25-30 жил ашиглах ёстой гэсэн Барилгын норм ба дүрэм, стандарт байдаг. Сүүлийн жилүүдэд БНХАУ-д үйлдвэрлэгдсэн Q235В, Q345В маркийн ган хоолойг дамжуулах шугам сүлжээнд өргөн ашиглаж байгаа бөгөөд чанарын хувьд ОХУ-ын Сталь-20 маркийн гантай дүйцэхгүй чанар муу байгаагаас шалтгаалж сүүлийн жилүүдэд шинэчлэн солигдоод 10 жил болоогүй төв болон салаа шугамуудад цэгэн цооролт, гэмтэл саатал их гарч байна.

Энэ нь тухайн гангийн химийн найрлагад сайжруулсан элементүүд бага хэмжээгээр орсон, ашиглалтын явцад манай орны хөрсний ус,гаднын орчны үйлчлэлийг тэсвэрлэхгүй, гангийн чанар муу байгааг харуулж байна. Цаашид дулааны шугамыг хэсэгчлэнсольж байгаа хэрэглэгч, гүйцэтгэгч компаниуд нь энэ тал дээр анхаарч Оросын холбооны улсын Сталь-10, 20 маркийн гантай дүйцэхүйц ган хоолойгоор дулааны шугамын угсралтын ажлыг хийж гүйцэтгэх хэрэгтэй.

Жил бүрийн дулааны шугамын засвар үйлчилгээг орон сууц, ажахуйн барилга, объектын халаалт хаагдсаны дараа V/15-наас IX/15-ны хооронд хийж гүйцэтгэж бөгөөд зуны засварын графикийг /ажлын эзлэхүүн, төлөвлөгөө/ тухайн жилийн 3-р сард Нийслэлийн захирагчийн ажлын алба, Диспетчерийн үндэсний төв, ТӨХХК, Орон сууц нийтийн аж ахуйн удирдах газар зэрэг бусад инженерийн шугам сүлжээний ажлуудтай уялдуулан төлөвлөж батлуулан зуны 4 сарын хугацаанд графикийн дагуу дулааны шугам, тоноглолыг хэсэгчлэн зогсоож, туршин засвар үйлчилгээг хийж өвөлжилтийн бэлтгэлийг хангаж ажиллаж байна. 15 магистраль шугам буюу нийт 379.5 урттай дулааны шугамаас зуны засварын графикт хугацаанд багтааж дунджаар 5.0-5.6 км урт шугамыг хэсэгчлэн сольж шинэчилдэг бөгөөд энэ нь нийт шугамын 1.4-3.3%-ийг эзэлж байна.

Сүүлийн жилүүдэд дулааны шугам сүлжээг “хүчилтөрөгчгүй ажиллуулах” зорилгоор горим ажиллагааг оновчтой хувилбараар зохион байгуулж, сүүлийн 5 жилд сольж, шинэчлэгдсэн шугамыг зуны засвараар аль болохоор зогсоохгүйгээр хэрэглэгчдийг байнгын хэрэглээний халуун усаар хангах техникийн шийдлийг хэрэгжүүлэн ажиллаж байна. Энэ жилийн хувьд ойрын хугацаанд өргөтгөл, шинэчлэлт хийгдсэн Ø250мм–Ø700мм голчтой нийт 5.2 км урттай 11и, 8д, е магистраль,Тк-305-ын хойд салааны шугамын шугамыг засварт зогсоохгүй байнгын ажиллагаатай явуулна. Ингэснээр эдгээр шугамаас тэжээгддэг Содон хороолол, Ханын материал, Усан бассейн, Москва хороолол, Таван шар, Драгон орчим , Авзага-18 байр орчмын хэрэглэгчдийг зуны улирлын турш хэрэгцээний халуун хангаж ажиллана гэсэн үг юм.

Мөн компанийн өөрийн хөрөнгөөр 12 байршилд 2Ø200мм-2Ø1000мм голчтой 1.9 хос.км дулааны шугам, улс, нийслэлийн төсвийн хөрөнгө, гадны зээл тусламжаар 7 байршилд 2Ø200мм-2Ø1000мм голчтой 7.7 хос.км шугамыг сольж шинэчлэхээр тус тус төлөвлөөд байна.

Жил бүрийн засвар шинэчлэлтэд улсаас төсөвлөж буй санхүүжилт болон түүгээр бүрэн засвар хийгдэж чаддаг уу? 

Дулааны шугамын засвар үйлчилгээнд жил бүр Төр засгаас анхаарч дунджаар 13-15 тэрбум төгрөгийн хөрөнгийг төсөвлөж өгдөг. Өмнөх жил нь манай компаниас улс, нийслэлийн төсвийн хөрөнгөөр хийлгэх шугам шинэчлэлтийн ажлын тоо хэмжээ, ажлын эзлэхүүнийг тодорхойлон улс, нийслэлийн хөрөнгөөр хэрэгжих төсөл арга хэмжээнд тусгаж өгдөг.

Энэ жилийн зуны засварын хувьд нийслэлийн төсвийн 5,43 тэрбум төгрөгийн санхүүжилтээр 2ф800мм голчтой 0.7 хос.км урттай 11г магистраль шугамыг 2ф1000мм голчтой болгожөргөтгөн шинэчлэх ажлыг хийхээр төлөвлөөд байна. Мөн Европын сэргээн босголт хөгжлийн банкны 7,81 тэрбум төгрөгийн санхүүжилтээр ашиглалтын байдал нэлээд муудаж,удаа дараа гэмтэл гарсан 10-р хорооллын хэрэглэгчдийг дулааны эрчим хүчээр хангадаг өнгөрсөн жил аваарийн байдал үүсгэсэн 8а,б,в,г магистралийг шинэчлэн солихажил, мөн шинээр 5в-12а магистралийн холбоос 2ф600 мм голчтой 0.5 хос.км шугамтатах ажил, Их тойргийн хэрэглээг хангадаг насос станц №2-д өргөтгөл шинэчлэлт хийх ажлуудыг зуны засварын хугацаанд хэрэгжүүлэхээр тус тус төлөвлөөд байна.

Дэлхийн банкны 8,68 тэрбум төгрөгийн санхүүжилтээр 1968 онд ашиглалтад орсноос хойш сольж, шинэчлэгдээгүй 53 жил ажилласан, насжилтын хугацаа бүрэн дууссан 3г, 5а магистралийг сольж шинэчлэх ажлыг хэрэгжүүлэхээр төлөвлөөд байна. Харин насжилтын хугацаа дууссан нийт 91 км урттай шугамыг сольж шинэчлэхэд ойролцоогоор 300 гаруй тэрбум төгрөгийн хөрөнгө шаардлагатай бөгөөд улс, нийслэлээс өгсөн санхүүжилтээр сольж шинэчлэхэд хараахан хүрэхгүй юм.

Нийт хүн амын хэдэн хувь дулааны төвлөрсөн хангамжид холбогдсон байна? 

Нийслэл хотын төвлөрсөн дулаан хангамжид холбогдсон 12500 гаруй барилга, объект, хэрэглэгчдийг халаалтын улирлын горим тооцооны дагуу хангагдаж буй эх үүсгүүрүүдээс нь хамааруулж бүсчилж эх үүсгүүрүүдээс гарсан гол шугамаар нь ангилан гаргавал ДЦС-2, ДЦС-3  (Өндөр, Дунд даралтын сүлжээ), ДЦС-4(9а,10а,11а,15а Яармаг), Амгалан дулааны станцын (урд, хойд) гэж нийт 9 сүлжээ болно. Энэхүү 4 эх үүсгүүрийн   9-н сүлжээнээс нийт хэрэглэгчдийг дулааны эрчим хүчээр ханган ажилладаг.

Нийслэл хотод нийт 414,292 өрхийн 1,499,140 мянган хүн амьдарч байгаагаас 49.9% нь буюу 206,243 айл өрхийн 747,983 мянган хүн ам нь орон сууцны хороолол, тохилог амины орон сууцад амьдардаг бөгөөд төвлөрсөн дулаан хангамжид холбогдож (халаалт, хэрэглээний халуун ус, салхивч) дулааны эрчим хүчээр тасралтгүй, найдвартай хангагдаж байна.

/2021 оны 01-р сарын 01-ний байдлаар. Нийслэлийн статистикийн газар/

Төвлөрсөндулаан хангамжийн бүсчилсэн байдал: /хүснэгтээр/

 
Төвлөрсөндулаан хангамжийн бүсчилсэн байдал: /Графикаар/

Улаанбаатар хотын дулаан хангамжаар холбоход хүндрэлтэй хэсэг хаагуур байдаг вэ?

Сүүлийн жилүүдэд гэр хорооллын дахин төлөвлөлт барилгажилт эрчимтэй явагдаж дулааны хэрэглээ эрчимтэй өсч байна. Одоогийн байдлаар эх үүсгүүрүүдийн суурилагдсан хүчин чадлаас 1350.3Гкал/ц буюу 40 гаруй хувиар дулааны ачаалал хэтэрсэн үзүүлэлттэй байгаа бөгөөд гидравликийн хувьд сүлжээний усны даралт, температур унаж очдог, өндөрлөг газар байрласан, үндсэн голмагистраль шугамын нэвтрүүлэх чадвар хүрэлцэхгүй болсон төвлөрсөн дулаан хангамжид холбоход хүндрэлтэй дараах байршлууд байна.

Төвлөрсөн дулаан хангамжидхолбогдоход хүндрэлтэй байршлуудыг газрын зургаар харуулбал:

Сүүлийн 2 жилийн хугацаанд түгээсэн дулааны эрчим хүчийг графикаар харуулав.

2020 онд шинээр холбогдсон хэрэглэгчийн тоо, дулааныачааллын үзүүлэлт ямар байна? 

Дулааны эрчим хүчний өсөн нэмэгдэж байгаатай холбогдуулан 2020 ондэх үүсгүүрүүдээс худалдан авч хэрэглэгчдэд түгээсэн дулааны эрчим хүчний хэмжээтөлөвлөснөөс 1.6%-иар буюу 105,100 мян.Гкал-аар, өмнөх оныгүйцэтгэлээс 5.2%-иар буюу 331,300 мян.Гкал-аар тус тус өссөн үзүүлэлттэй байна. 

Сүүлийн 5 жилд нийслэл хотын ТДХС-д шинээр холбогдсонбарилга, байгууламж

2020 оны байдлаар шинээр нийт 324 хэрэглэгчийн 220.06Гкал/ц-ийн дулааны тооцоот ачаалал бүхий 596барилга, объектыг төвлөрсөн дулаан хангамжид холбож ажилласан. 

Дэд бүтэцтэй холбоотой тулгамдсан асуудал, хэрэгжүүлэх шаардлагатай ямар ажлууд байна? 

Дэд бүтэцтэй холбоотой тулгамдсан асуудлын хувьд дулааны шугамын хамгаалалтын зурвас зөрчиж сүүлийн жилүүдэд барилга, объектууд зөвшөөрөлгүй барих тохиолдлууд ихээр гарч байна. Мөн дулааны шугамын хамгаалалтын зурваст мот, бут тарих тохижилт хийх тохиолдлууд удаа дараа гарсаар байна. Энэ нь тухайн шугамд гэмтэл саатал гарсан нөхцөлд машин механизморох зай талбайгүй засвар үйлчилгээ хийх боломжгүй болно гэсэн үг тул цаашдаа Нийслэлийн харъяа байгууллагууд, иргэн, аж ахуй нэгж байгууллагууд анхаарч ажиллах хэрэгтэй байна.

Хотын төвлөрсөн дулаан хангамжийн системийн дулаан зөөгч биеболох эх үүсгүүрт хими, ус бэлтгэлийн тоног төхөөрөмжөөр боловсруулалт хийгдсэн сүлжээний усыг сүүлийн жилүүдэд зүй бусаар ашиглах, хэрэглэгчдийн салаа шугамд гэмтэл саатал их гарч байна. Ийм учраас дамжуулах сүлжээний алдагдлыг бууруулах зорилгоор хэрэглэгчдийн хэрэглэж буй нэмэлт усны хэрэглээнд тариф тогтоох ажлыг хэрэгжүүлэхээр Эрчим хүчний зохицуулах хороотой хамтран ажиллаж байна. Хэрэв энэ ажил хэрэгжвэл нэмэлт усны алдагдлыг бууруулах хөшүүрэг сэдэл хэрэглэгчдэдбий болж нэмэлт усны алдагдал багасч, түгээх сүлжээний шугам, тоноглолын засвар үйлчилгээний чанар сайжирна.

Дэд бүтцийн хувьд авто зам, дулааны шугам сүлжээ, цэвэр, бохир усны шугам, ус зайлуулах шугам, мэдээлэл холбоо гээд инженерийн шугам, сүлжээний шинэчлэлтийн ажлууд нь зайлшгүй хоорондоо уялдаа холбоотой хийгдсэнээр аливаа хүндрэл, тулгамдсан асуудлууд бага гарах юм.Сүүлийн үед дулааны шугамын хамгаалалтын зурвасыг зөрчиж барилга барих тохиолдлууд нэмэгдэж байна.

Мөн угсармал орон сууцны барилга, барилгын дулаан алдагдлыгбууруулах сүүлийн үеийн дэвшилтэт технологиор дулаалах ажлын зохион байгуулах чиглэлээр тодорхой ажил зохион байгуулж ажиллах хэрэгтэй. Барилгын дулаан алдагдлыг бууруулснаар дамжуулах түгээх сүлжээний техникийн үзүүлэлтүүд дээшилж үр ашиг өсөх юм.

Энэ тал дээр барилгын компаниуд хэрхэн ажиллавал зохистойвэ? 

Ер нь дулаан гэдэг зүйл гадна агаарын температуртай уялдажхэмжээ нь ихэсч багасдаг бөгөөд тухайн барилгын дулааны алдагдлыг тухайн эгшинднөхөж байгаа энергийн хэмжээ юм. 

Барилгындулаан   нь дараах хоёр үндсэн хэлбэрээр алдагддаг. Үүнд:

1. Хаших хийцийн алдагдал буюу ханынматериалын дулаан дамжуулалтаас үүсэх алдагдал. 

2. Агаар нэвтрэлтийн алдагдал.

Аливаа барилгын хаалга, цонх, хана,хаших хийц гээд битүүмжлэл сайн байх ёстой бөгөөд зай завсар бүрээр агаартай хамт их хэмжээний дулаан алдагддаг. Зай завсраар гарах дулааны алдагдлыг инфильтрацийн алдагдал гэдэг. Ер нь барилгын завсар зай ан цаваар гадагшилж буй дулаан нийт дулаан алдагдлын10-40%-ийг эзэлнэ. Иймд дулааны эрчим хүч хэрэглэгчид, барилга барьж буй компаниуд барилгын битүүмжлэлдээ онцгой анхаарах хэрэгтэй. 

Барилгын дулаалгын чанараас тухайн барилга хэр их хэмжээний дулаан авах гэдэг нь шууд хамаарах учраас гүйцэтгэгч компаниуд дулаан нэвтрүүлэлт багатай, сайн чанарын стандартын шаардлага хангасан материалаар барилгын дулаалгыг хийж гүйцэтгэх хэрэгтэй. 

Цаашдаа барилга байгууламжийн ачаалал улам нэмэгдэнэ. Тэгэхээр дулаанаар тасралгүй хангахын тулд хэрхэн ажиллах төлөвлөгөөтэй байгаабол?

Сүүлийн жилүүдэд дулааны эрчим хүчний хэрэглээний огцом өсөлтөөс шалтгаалан ДЦС-2, ДЦС-3, ДЦС-4, Амгалан дулааны станцуудын суурилагдсан хүчин чадлаас 40%-иар хэтэрсэн үзүүлэлттэй байгаа бөгөөд цаашид өсөн нэмэгдэх хэрэглээг хангаж ажиллахын тулд Засгийн Газрын 2018 оны 325 дугаар тогтоол “Төрөөс Эрчим хүчний талаар баримтлах бодлогыг хэрэгжүүлэх дунд хугацааны үндэсний хөтөлбөр”-ийн 4.2-т тусгагдсан эх үүсгүүрүүдийн өргөтгөл, шинэчлэлтийн ажлыг ойрын хугацаанд багтааж хэрэгжүүлэх шаардлагатай юм. Өнөөдрийн байдлаар төвлөрсөн дулаан хангамжийн системд холбогдсон хэрэглэгчдийн тооцоот ачаалал 2973.25 Гкал/ц,техникийн нөхцөлийн хүлээгдэж байгаа ачаалал 691.01 Гкал/ц, шинээр барихаар төлөвлөж буй дэд төвүүдийн тооцоот ачаалал 263Гкал/ц, гэр хорооллын дахин төлөвлөлтийн 297.8 Гкал/ц-ийн хэрэглээг тус тус дулааны эрчим хүчээр найдвартай хангах боломж бүрдэнэ.

Мөн цаашдаа нийслэл хотын хэрэглэгчдийг дулааны эрчим хүчээр найдвартай хангах, өсөн нэмэгдэх хэрэглээг хэвийн хангаж ажиллахын тулд техникийн бодлогын баримт бичигт тусгагдсан насжилтын хугацаа дууссан шугамыг бүрэн сольж шинэчлэх, 5а, 3г, 8а, б, в, г, 10в, г, д магистраль дулааны шугам, насос станцын өргөтгөл шинэчлэлтийн ажлыг хэрэгжүүлэх, Дэнжийн 1000, Сэлбэ дэд төв гэх мэт бичил дэд төвүүдийг барьж төвлөрсөн дулаан хангамжтай хосолж ажиллуулах зэрэг ажлуудыг ойрын хугацаанд хэрэгжүүлэх шаардлагатай юм. Эдгээр дулааны шугамын өргөтгөл, шинэчлэлтийн ажлуудыг ойрын 10-30 жилийн хугацаанд хэрэгжүүлэхээр төлөвлөн тодорхой арга хэмжээг авч ажиллаж байна.
 

Сэтгүүлч: Ц.Солонго