Цутгамал төмөр бетон арагт бүтээцийн ажил
Тохиромжтой харьцаагаар сонгон авсан барьцалдах материал буюу цемент, ус, дүүргэгч /элс, хайрга, дайрга/-ийг нэгэн төрлийн болтол хольж хэвлээд бэхжүүлэх замаар гаргаж авсан зохиомол чулуун материалыг бетон гэнэ. Цутгамал төмөр бетон арагт бүтээц /каркас/ нь цутгамал багана, дам нуруу, хучилтаас бүрдэх ба нэг цогц бүтээц болон ажиллан ачааллыг сууринд дамжуулах үүрэгтэй. Бетон шахалтад, арматур суналтад ажиллах нь төмөр бетон бүтээцийн нийлмэл гол шинж чанар юм.
Цутгамал төмөр бетоны давуу талууд:
⦁ Төмөр бетоны түүхий эдийн нөөц арвин
⦁ Технологи энгийн
⦁ Дурын хэлбэр дүрс гаргах боломжтой
⦁ Даац өндөр
⦁ Эдэлгээ удаан гэх мэт байна.
Бетон хольц цутгалтын бэлтгэл ажилд дараах ажилбаруудыг гүйцэтгэнэ:
1. Бетон хольц цутгах дарааллын гүйцэтгэлийн зураг төсөл гаргах
2. Арматурчлал, хэв хашмал зурагт төсөлд заасны дагуу угсрагдсан эсэхийг шалгах
3. Бетон хольцын урьдчилсан хэмжээг тодорхойлох
4. Цутгах үеийн урьдчилсан цаг агаарын мэдээг авах
5. Бетон цутгалтын ажлын өмнө ажилчдын зохион байгуулалт болон тоног төхөөрөмжийн үйл ажиллагааг сайтар хангаж зохион байгуулсан байх шаардлагатай.
6. Бетон хольцыг бэлдэх тээвэрлэх ба цутгах үеийн гадна агаарын температур +5С-ээс доош байж болохгүй бөгөөд доош температурт тээвэрлэх цутгах бол өвлийн нөхцөлд бетон цутгах технологи, аргачлалын дагуу цутгалтын а жлыг хийнэ.
Бетон хольц цутгалтын өмнө дараах зүйлсийг шалгаж нягтална:
1. Бетон шахагч машины (pump) хоолойн угсралтыг шалгах (талбайд зангидсан арматурыг хөндөхгүйн тулд хоолойн тулгуурыг заавал хийнэ)
2. Түвшний тэмдэглэгээг тэмдэглэж, бэхэлсэн байх
3. Аюулгүй ажиллагааны бэлтгэл хийгдсэн эсэх, цутгалт хийх талбайн цэвэрлэгээ хийгдсэн байх
4. Бетон хольц цутгахын өмнө хоолойгоор 0,5-3м3 орчим зуурмаг дамжуулж чийглэг байдалтай болгоно.
Бетон хольц нийлүүлэх төлөвлөгөө:
⦁ Бетон хольцыг нэг өдөрт үйлдвэрлэх хэмжээ, нэг цагт нийлүүлэх хэмжээ болон тухайн узелийн материал нийлүүлэх хүчин чадлыг судлах
⦁ Талбайн зохион байгуулалтын зурагт тулгуурлан орц гарцыг тодорхойлж ажил гүйцэтгэх цагийн хуваарийг гаргах.
⦁ Ажил гүйцэтгэх машин механизмын нийлүүлэлт, түүний хүчин чадлыг нягталж, баталгаажуулахБетон хольц цутгах машин механизмын төрлүүд:
Бетон хольц шахагч машин (pump)-45,52,55,58 метрийн сумны урттай бетон хольц шахагч машиныг түгээмэл хэрэглэдэг. Бэлтгэл цаг бага, хурдан хугацаанд их талбайд бетон цутгадаг. 
Суурин шахагч машин -Хэвтээ хүрэх урт-198м, босоо хүрэх урт 4*80м, хүчин чадал 20-80м3/цаг, цутгах цэг хүртэл хоолойгоор холбоно.Бэлтгэл цаг шаардагдана, өндөр барилгад ихэвчлэн хэрэглэдэг.
Бетон хольцын төмөр тэвш-Шахах хэмжээ нь ажлын нөхцөл байдлаас шалтгаална. Багтаамж 1-3м3 цамхагт кран ашиглаж цутгана. Хоолойн ажилбараар ажиллахад хэцүү, ихэвчлэн өндөр барилгын баганад хэрэглэнэ, ажиллах цаг урт байдаг.
Суурин шахагч машины хошуу-Урт 10-16м, Хэвтээ хүрэх урт-32м, шахах машинаас хэмжээ нь хамаарна, тусгай байгууламжид суурилуулна.
Бетон хольц цутгалтын ажлын дараалал:
1. Бетон хольцыг төслийн талбайд хүлээн авах
Миксер бүрийн бетон хольцод дараах шалгалтыг хийж шаардлага хангасан тохиолдолд бетон хольцыг хүлээн авна.
⦁ Дагалдах чанарын гэрчилгээ бөглөгдсөн, тохирлын гэрчилгээтэй эсэх
⦁ Бетон хольцын конусан суулт, тархалт
⦁ Бетон хольцын агаарын агууламж
⦁ Бетон хольцын температур /Талбайд хүрэх үед бетон хольцын температур 5С-ээс бага байж болохгүй/
⦁ Бетон хольц тээвэрлэж буй миксер хоорондын хугацаа болон үйлдвэрээс гарсан хугацааг тогтмол шалгах
2. Бетон хольцыг хэвэнд цутгах аргачлал
⦁ Талбайд ирсэн эхний хэд хэдэн бетон хольцоос дараалан дээж авч чанарын хяналт туршилт хийсний дараа цутгалтын ажлыг эхлүүлнэ. Бетон хольцыг хэвэнд цутгахдаа ижил зузаантай хэвтээ үеэр нэг тийш нь тасралтгүй гүйцэтгэнэ.
⦁ Бетон хольц цутгахдаа тасралтгүй байх зарчмыг баримталж, зайлшгүй таслах тохиолдолд хийцийн моментын тэг утгад тааруулж ажлын зааг гаргана. Хана, багана зэргийн ажлын заагийг арзайлгаж үлдээнэ. Таслалтыг ажлын арматурт 90 градус байхаар бодож хэв хийнэ. Бетон хольц шахах ажиллагаа дулааны улиралд 10-30, хүйтний улиралд 10-15 минут зогсох тохиолдолд хоолой бөглөрөх аюултай.
⦁ Бетон хольцыг хэт өндрөөс асгах байдлаар цутгахад уг бетон хольц нэг төрлийн бүтцээ алдан техникийн шаардлагад тэнцэхгүй болдог учир уян хоолой, гулсуур, цоргоор дамжуулан үелж цутгана. Цутгалтын хурд хэт их бол хэвэнд очих даралт нэмэгдэж хэв гажих, товойх, задрах аюултай.
⦁ Бетоны бат бэхийг шинжлэх дээжийг авахдаа холигч машинаас 3 буюу түүнээс дээш удаа тогтмол авах хэрэгтэй ба эхний болон сүүлийн холигч машинаас дээж авахгүй.
⦁ Бетон хольцын цутгалтын дараа хөрстэй харьцаж буй хэсгүүдэд уур, ус тусгаарлагч хийж өгнө.
⦁ Халуун хуурай нөхцөлд бетон цутгахад хольцын температур нэмэгдэж, усны хэрэгцээ ихсэх тул
⦁ Бетон хольцыг цутгахаас өмнө удаан байлгахгүй байх, эсвэл тээвэрлэх явцад хөдөлгөөнт чанар нь хурдан алдагдаж аргуун болохоос сэргийлэх
⦁ Цутгасан бетоны усны ууршилт эрчимжихээс хамгаалж анхны арчилгааг хийх
⦁ Бэхжиж буй бетоны суулт өгч хагарахаас сэргийлж байнга арчлах
⦁ Нарны цацрагийн үйлчлэлийн улмаас бүтээцэд температурын жигд биш талбай үүсгэхээс сэргийлэн хучих, бүтээх гэх мэт арга хэмжээг авна.
⦁ Бетон хольцыг цутгалтад нийлүүлээгүй удаан хүлээсэн болон чанарын шаардлага хангахгүй бетон хольцыг цутгахгүй бөгөөд төслийн талбайгаас гаргана.
3. Бетоныг хэсэгчилж цутгах аргачлал
Бетоныг цутгах технологийг сайн баримтлах шаардлагатай
Тухайн хийцээс шалтгаалан нимгэн хана, нарийн багана, дам нурууг нэг мөр цутгах нь зохимжтой ч бүтээцийн тэнцвэр алдагдлыг багасгах, шигүү арматуртай хийц, агаарын температур зэрэг хүчин зүйлсээс шалтгаалан үечлэх, шатлах, ажлын заадал гарган цутгах аргыг хэрэглэнэ.
Үечилж цутгах: Бетон хольцыг хэвэнд хэт өндрөөс цутгахад уг бетон хольц задарч нэг төрлийн бүтцээ алдан техникийн шаардлагад тэнцэхгүй болдог учир гулсуур,цоргоор дамжуулан үечилж цутгана. Баганын хэвний нэг талыг авч цутгана. Цутгаж буй баганын нэг талын хэвийг дутуу угсарч, цутгалтын явцад хэвийг дээш ахиулна. Бүтээц эдэлхүүнийг олон үе болгож цутгахад өмнөх үеийн бетон хольц бэхжиж эхлээгүй байхад дараагийн үеийг цутгах ёстой ба агаарын хэм 25С-ээс бага тохиолдолд 2.5 цаг, -25С-ээс их бол 1.5 цагийн дотор үргэлжлүүлэн цутгах шаардлагатай.
Шаталж цутгах: Томоохон бүтээцийг цутгахад доод үеийн бетоны цемент бэхжиж эхэлсэн байхад дээд үеийг цутгаж дуусаагүй байх нь бий. Энэ тохиолдолд бүтээцийг хэд хэдэн үеэр шатлан уртыг 3м-ээс багагүй байлгах нь зохимжтой.
4. Бетон хольцыг нягтруулах
Цутгаж буй бетон хольцыг нягтруулахад тухайн хэсэглэлийн хийц, хэмжээнээс шалтгаалан доргиурыг сонгоно. Бетон хольцны эзэлхүүнд агуулагдсан агаар нь доргиулах хүчний үйлчлэлээр бетоны гадаргууд ялгарч бетон хольц нягтарна.
Гүний доргиур: Доргигч нь эксцентр хөдөлгөөнөөр долгион үүсгэж бетонд дамжуулдаг. Янз бүрийн байдлаар арматурчилсан цул том бүтээцийг дотроос нь гүний аргаар доргиож нягтруулдаг. Хана ба хамар хананд цутгаж буй бетоны хэмжээ их бол гүний доргиураар нягтруулна.
Гадаргуугийн доргиур: Хэв хашмалд бэхлэх бөгөөд хэвээр дамжуулж бетон хольцыг доргионо. Нимгэн ханатай, шигүү арматуртай эдлэлийг гаднаас нь доргиовол зохимжтой.
Талбайн доргиур: Бетон шал, зам, хавтан мэтийн хавтгай, нимгэн эдлэлийн зөвхөн өнгөн үеийг доргиулж нягтруулахад ашиглана.
Бетон хольцыг нягтруулахад тавих үндсэн шаардлага:
⦁ Бетон хольцыг үе үеэр цутгаж нгягтруулсан тохиолдолд шинээр цутгасан үеийг нягтруулахдаа өмнө нягтруулсан үенд доргиурын хошууг 50-100мм гүн оруулсан байна.
⦁ Гүний доргиураар нягтруулах үед алхам нь доргиурын үйлчлэх радиусныхаа хагасаас хэтэрч болохгүй.
⦁ Гадаргуугийн доргиураар нягтруулахад өмнө нь нягтруулсан талбайн захаас 100мм илүү гаргаж тавих шаардлагатай.
Гадаргуугийн доргиур хэрэглэхэд цутгах бетонон үеийн зузаан нь:
-Арматургүй болон дан арматур тортой бол 25см
-Давхар арматур тортой бол 12см-ээс тус тус ихгүй байна.
⦁ Бетон хольцын нэг цэг дээрх нягтруулалтын үргэлжлэх хугацаа ойролцоогоор 3-4 секундээр 3 удаагийн давтамжтай байх бөгөөд нягтруулалт хийж буй гадаргуу дээр хийн бөмбөлөг гарч ирэх хүртэл жигд үргэлжлүүлэн нягтруулна.
⦁ Бетон хольц цутгах үед доргиурыг бүтээцийн арматур, бэхэлгээний төмөр болон бусад бүтээцийн эд ангид суулгаж нягтруулахыг хориглоно.
⦁ Бүтээцийн өндрөөс хамааруулж багана, хананд цонх гарган гар аргаар /резинэн алх/ нягтруулж болно.
Бетон хольц доргиур дутуу ашигласнаас болж гадаргуу нь арзайхаас гадна бетоны бат бэхэд муугаар нөлөөлж ан цав үүсдэг. Ийм шалтгаанаар гарсан засварыг элс, цементэн зуурмаг буюу агшдаггүй, бага зэрэг тэлдэг зориулалтын зуурмагаар гүйцэтгэнэ.
Бетон хольцын арчилгаа
Бетоны бэхжилтэд арчилгаа маш чухал байдаг. Цутгасан бетоныг агаарын хэмийн огцом өөрчлөлтөөс болж хатаж агших болон хагарахаас сэргийлэхийн тулд бетон бэхжих явцад тохиромжтой хэмийг хадгалж, хангалттай чийгтэй байлгах зорилгоор арчилдаг.
Бетон арчилгааны нийтлэг арга:
⦁ Бетоны бэхжилт буюу гидратацийн урвалыг хэвийн нөхцөлд явуулахуйц технологийн аргуудыг авч хэрэгжүүлэх
⦁ Бетон арчилгааг цутгаснаас хойш наад тал нь 2-3 өдөр арчилна.
⦁ Эхний арчилгааг бетон цутгаснаас хойш 3-8 цагийн дотор хийнэ. Бетоны чийгшил, усыг гадагшлуулахын тулд услах, зулхай болон гялгар уутаар хучих шаардлагатай.
⦁ Бетонд усалгаа хийхдээ орчны температуртай таарсан усаар арчилгаа хийнэ. Учир нь нарны туяанд халсан гадаргууд хүйтэн ус цацахад температурын огцом өөрчлөлт гарч торлосон ан цав үүсэх аюултай.
⦁ Бетоны бэхжилт 1.5 МПа болохоос өмнө бетоны гадаргаар ба хэвэн дээгүүр явах доргиохыг хориглоно.
⦁ Гадна агаарын температур +25С-аас дээш үед бетоныг 2 цаг тутамд усална.
⦁ Бетоны арчилгаа хийх технологийн аргуудаас тухайн нөхцөлд тохирохыг нь сонгон хэрэгжүүлэх горим ба арчлах хугацаа, бэхжилтэнд тавих хяналт болон хэв задлах хугацааг АГТ-өөр тогтооно.
⦁ Бетоны арчилгааны гүйцэтгэлийг ажлын журналд тогтмол тэмдэглэнэ.
Эх сурвалж: Үндэсний бүтээн байгуулалтын корпораци Барилгын ажлын технологийн зааварчилгаа II дэвтэр. Үндсэн бүтээцийн угсралтын ажил номноос түүвэрлэн оруулав.