"Зууны мэдээ" сонинд өгсөн ярилцлагаа хүргэж байна. 

Үндэсний Үл хөдлөх хөрөнгийн Хөгжлийн Нийгэмлэгийн тэргүүн, Үл хөдлөх хөрөнгийн мэргэжилтэн 

Р. Олонбаярыг урьж ярилцлаа.

Блиц

Боловсрол: Олон улсын худалдаа, үл хөдлөх хөрөнгө, Барилга бүтээн байгуулалтын төслийн менежер, Олон улсын барилгын код, барилгын стандартын хянагч мэргэжлээр АНУ- ын Калифорни мужийн коллежид, Линкольны их сургуулийг Бизнесийн удирдлагын мастераар суралцаж төгссөн. 

Ажлын туршлага: АНУ- ын Үндэсний Реалторуудын Нийгэмлэгийн гишүүн, Калифорни мужийн Реалторуудын Холбооны гишүүн, Сан Франциско хотын Реалторуудын Танхимийн гишүүн байсан ба Калифорни мужийн үл хөдлөх хөрөнгө борлуулагчийн тусгай эрхтэйгээр RE/MAX Фрэнчайз агентлагт болон Зээлийн мэргэжилтэнээр ажиллаж, туршлага хуримтлуулсан.

Юуны түрүүнд үл хөдлөх хөрөнгийн салбар яагаад чухал салбар болохыг тодорхойлооч. Энэ чухал салбар таны ажил мэргэжилтэй хэрхэн холбогдож байв? 

Үл хөдлөх хөрөнгийн салбартай холбогдохгүй хувь хүн, аж ахуйн нэгж, төрийн болон хувийн хэвшлийн байгууллага гэж байдаггүй. Хүмүүсийн амьдрах орон гэр, ажиллах орчин, бизнесийн үйл ажиллагаа энэ салбартай худалдах, худалдан авах, эсвэл түрээслэх, түрээслүүлэх байдлаар холбогддог. Үл хөдлөх хөрөнгийг бий болгодог барилга байгууламжийг богино хугацаанд барьж болдог ч, үл хөдлөх эзэмшлийн гэрчилгээ гарснаас хойш тухайн барилга байгууламж нь амьдралын хугацаандаа үл хөдлөх хөрөнгийн харилцаанд хэдэн арван жилээр оршдог. Тэгэхээр барилга бүтээн байгуулалтгүйгээр үл хөдлөх хөрөнгийн салбарыг авч үзэх боломжгүй учир энэ хоёр салбар нь зоосны хоёр тал юм. Барилга бүтээн байгуулалт ихэвчлэн их хэмжээний, урт хугацааны хөрөнгө оруулалтаар хийгддэг. Ямар төрлийн хөрөнгө оруулалтаас үл хамаараад хөрөнгө оруулалтын ашиг, өгөөж болон ноогдол ашигтай байна. Мөн үл хөдлөх хөрөнгө нь нэг өмчлөлөөс нөгөөд борлуулагдаж, шилжиж байдаг. Саяны хэлсэн үл хөдлөх хөрөнгийн борлуулалтын гүйлгээнээс улс татвар авч, татварын сан бүрддэг. 

Хэрэглэгчийн хувьд, байшин, орон сууцны эзэмшлийн үнэ нь өрхийн хэрэглээний зардлын чухал хүчин зүйл юм. Үл хөдлөх хөрөнгийн барьцаат зээлийн сар бүр төлөх дүн нь авсан зээлээс гадна зээлийн үндсэн төлбөр, зээлийн хүүнээс бүрддэг. Түүнчлэн, үл хөдлөх хөрөнгийн албан татвар, орон сууц өмчлөгчдийн холбооны төлбөр, даатгал зэрэг төлбөрүүдийг төлдөг болохоор өрхийн эдийн засгийн хувьд үл хөдлөх хөрөнгөтэй холбоотой зардал нь ихээхэн нөлөөтэй юм. Ерөнхийдөө, олон улсын жишгээр нэгж өрх нь сарын нийт орлогын 25- 30 хувиас илүүгүйг орон сууцны үл хөдлөх хөрөнгөдөө зарцуулахыг эрмэлздэг. Хэрэв өрх нь түрээслэгч бол 30 хүртэлх хувьд нь түрээс, засвар үйлчилгээ, менежментийн зардлууд ордог. Хэрэв эзэмшигч бол орон сууцны барьцаат зээлийн төлбөр, эзэмшлийн татвар, засвар үйлчилгээ гэх мэт бусад зардлуудыг төлдөг. Манай улсад энэ хэмжээ арай өндөр хувьтай байдаг. 

Нөгөө талаар үл хөдлөх хөрөнгийн салбар нь олон талт ажлын байрыг бий болгодог. Зөвхөн архитектор, инженер, төслийн менежер болон барилгачдаас гадна борлуулагч, эзэмшлийн менежер, үнэлгээчин, зээлдүүлэгч, хуульч гээд ажил мэргэжлийг энэ салбар бий болгодог. Түүнчлэн, энэ салбартай холбогдож ажилладаг төрийн болон хэрэгжүүлэгч байгууллагууд, банк, санхүүгийн байгууллагын ажил үйлчилгээ салбарын хөгжилтөд ихээхэн үүргийг гүйцэтгэдэг. Ингээд өргөн хүрээнд авч үзвэл, үл хөдлөх хөрөнгийн салбар нь эдийн засгийг хөдөлгөгч чухал салбар болох нь харагдана. 

Миний хувьд, АНУ- д барилга бүтээн байгуулалт, үл хөдлөх хөрөнгийн хөдлөх хөрөнгийн боловсрол эзэмшсэн. Дэлхийн хамгийн том үл хөдлөх хөрөнгийн RE/МAX компанид тусгай зөвшөөрөлтэй борлуулагчаар ажиллан, туршлага хуримтлуулах боломж тохиосонд баяртай байдаг. Сурч боловсорсон, хуримтлуулсан туршлагаа эх орондоо хэрэгжүүлэх нь хэн бүхний үүрэг гэж боддог. 

Урьд нь бид үл хөдлөх хөрөнгөө борлуулах эсвэл худалдаж авахын тулд өөрсдөө явдаг байлаа. Одоо бол үл хөрөнгө зуучлагчдаар энэ бүх ажлаа даатгаж болдог боллоо. Энэ талаар таны бодол юу байна вэ? 

Үл хөдлөх хөрөнгө худалдан авах, эсвэл зарж борлуулах нь хувь хүнээс их хэмжээний цаг хугацаа, хүчин чармайлт, мөн хөрөнгө шаардсан үйл явц юм. Худалдан авагчийн хувьд, худалдаж авах санхүүгийн эх үүсвэр, хөрөнгө мөнгө нь байлаа гэж бодоход тухайн худалдаж авах эзэмшлийн үнэ ханшийн мэдээлэл, байршлыг тодорхойлох, эрж хайх, уулзаж учрах, ярьж тохирох гээд олон дараалсан ажлыг хийхийг шаарддаг. Үл хөдлөх хөрөнгө худалдагчийн хувьд, эзэмшлийнхээ мэдээллийг цуглуулах, зар өгөх, сурталчилгаа хийх, хүмүүсийн дуудлагад хариу өгөх, эзэмшлээ үзүүлэх, хүмүүстэй үнэ ханш тохирох гээд мөн олон сорилттой тулгардаг. Үл хөдлөх хөрөнгө зуучлалын агентлагт хандсанаар сая өгүүлсэн олон сорилтуудаас салах, цаг хугацаа, хөрөнгө мөнгө хэмнэж, худалдах эсвэл худалдан авах гэж буй эзэмшлийнхээ талаарх мэдээллийг нэг дороос авах боломжтойгоос гадна мэргэжлийн үйлчилгээ хүлээн авч чаддаг. Агентлагууд бий болгосон мэдээллийн сан дээрээ тулгуурлан түргэн шуурхай үйлчлэх бололцоотой байдаг. Бизнесийн энэ төрлийн үйлчилгээ нь дэлхий нийтийн жишиг болоод нэгэнт хөгжсөн. Энд нэг зүйлийг нэмж тэмдэглэхэд, үл хөдлөх хөрөнгөтэй холбоотой залилан, хууран мэхлэх, хөрөнгө шамшигдуулах явдал манай улсад нэлээд гаргах болсон. Үүнээс сэргийлэх нэг арга нь мэргэжлийн байгууллагын үйлчилгээг авах явдал байдаг. Ач холбогдол нь тэдний үйлчилгээг найдвартай гэж үзэж болно. 

Үл хөдлөх хөрөнгийн борлуулалтын ажил үйлчилгээний талаар та юу гэж дүгнэж хэлэх вэ? Манай улсад ямар шатанд явагдаж байна гэж та бодож байна?

Үл хөдлөх хөрөнгийн салбар нь бизнесийн биеэ даасан үйлчилгээний салбар юм. Ажил үйлчилгээний хувьд, үл хөдлөх хөрөнгийн борлуулалт, үл хөдлөх эзэмшлийн менежмент буюу удирдлага, зохион байгуулалт гэсэн хоёр хэсэгт хуваагддаг. Хоёр буюу түүнээс дээш этгээд үл хөдлөх хөрөнгөө зарах, худалдан авах гүйлгээ хийгдэхэд үл хөдлөх хөрөнгийн борлуулалт; түрээслэх, түрээслүүлэх харилцаа үүсэх үед үл хөдлөх эзэмшлийн удирдлага, зохион байгуулалтын ажил үйлчилгээ бий болдог. 

Үл хөдлөх эзэмшлийг өмчийн нэг эзнээс нөгөөд шилжүүлэх үйл явц, түүнтэй холбоотой олон талт ажиллагаануудыг үл хөдлөх хөрөнгийн борлуулалтын гүйлгээ гэж нэрлэдэг. Зах зээлийн нээлттэй эдийн засаг бүхий аль ч оронд үл хөдлөх эзэмшил худалдах, худалдан авах үйл явц хаа сайгүй тасралтгүй явагдаж байдаг. Үүнийг дагаад үл хөдлөх хөрөнгийн зуучлалын үйлчилгээ бий болсон. Тухайн ажил үйлчилгээ үзүүлэгчдийг брокер, акент гэж нэрлэдэг. Өнөөдөр манай улсад борлуулалтын үйлчилгээ хөгжөөд 10 гаруй жил байна. Тэр тусмаа сүүлийн таван жил илүү эрчимтэй хөгжиж байгаа нь сайн хэрэг юм. Үндэсний агентлагууд ажиллаж байгаатай зэрэгцээд гадаадын френчайс компаниуд үйл ажиллагаагаа эхлээд нэлээд хугацаа өнгөрчээ. Тэдэнтэй хамт үл хөдлөх хөрөнгийн борлуулалтын шинэ аргачлал, арга зүй манай улсын хөрсөнд бойжиж байна. Борлуулалтад хийхэд шаардагддаг шат дамжлага, аргууд, түүний дотор гэрээжилт, санхүүгийн чадавх тодорхойлох, эзэмшлийг борлуулалтад бэлтгэх гэсэн ажиллагаанууд нэгэнт хэлбэрээ олоод тогтворжиж байна. Энэ бол салбарын зах зээлийн хөгжлөөс гадна манай эдийн засагт ач холбогдолтой. 

Өнөөгийн төвшнөөс илүү сайжруулах зүйл байна уу гэвэл байна. Өнгөрсөн хагас жилийн хугацаанд үл хөдлөх хөрөнгийн борлуулалт болон менежмент хийдэг агентлагуудаар явж нэлээд уулзалт, ярилцлага зохион байгууллаа. Үл хөдлөх хөрөнгийн агент болон брокеруудын ажил үйлчилгээнд тохиолддог хөгжил дэвшил, саад бэрхшээлийн талаар сонсч, харилцан туршлага солилцож байхад анзаарагдсан зүйл бол үл хөдлөх хөрөнгө, түүний эрх зүйн харилцааны тухай суурь ойлголт, ажил үйлчилгээтэй холбогддог мэргэжлийн боловсрол, арга зүй дутагдалтай байсан. Энэ нь үл хөдлөх хөрөнгийн талаар боловсруулж хэвлэсэн ном, сурах бичиг, бэлтгэгдсэн багш, зааварлагч байхгүйтэй холбоотой. Түүнчлэн, үл хөдлөх хөрөнгийн борлуулалтын харилцааг хариуцаж хяналт тавих төрийн захиргааны байгууллагын салбар нэгжгүй явж ирсэнтэй холбоотой. Энэ асуудлыг хөндөж, олон нийтийн анхаарлын төвд аваачих шаардлага байгаа учраас миний зүгээс анхаарлаа хандуулж, ярьж хэлж ирлээ. Үр дүнд хүрнэ гэдэгтээ ч итгэлтэй байгаа. 

Гадаад улсуудад, тэр тусмаа АНУ- д үл хөдлөх хөрөнгийн борлуулалт, гүйлгээ хийдэг хүмүүст ямар шалгуурууд тавьдаг вэ?

Үл хөдлөх хөрөнгийн борлуулагч агент, эсвэл брокер болох нь тухайн хүний хүчин чармайлтаас ихээхэн шалтгаалдаг. Энэ ажил үйлчилгээг эрхлэхийн тулд тодорхой төвшинд бэлтгэгдсэн байх хэрэгтэй. Учир нь хувь хүний үл хөдлөх эзэмшлийг борлуулна гэдэг нь эрх зүйн нэлээд гүнзгий харилцаанд орно гэсэн үг. Дан ганц АНУ ч биш, өндөр хөгжилтэй улс орнуудын тавьдаг шаардлага нь борлуулагч нь тусгай эрхтэй байх ёстой байдаг. АНУ-д борлуулагч нь таван үндсэн шаардлага буюу шалгуур үзүүлэлтийг хангаж байх ёстой. Борлуулагчийн тусгай эрх авахын тулд 18 нас хүрсэн байх, бүрэн дунд боловсролтой байх ёстой, ямар нэгэн гэмт хэрэгт холбогдоогүй байх, үл хөдлөх хөрөнгийн чиглэлээр хамгийн багадаа танхимын гурван хичээл үзэж судалсан байх ба мөн улсын шалгалт өгөөд тэнцсэн байх ёстой. Эдгээр шалгуурыг давж, тэнцсэн тохиолдолд  борлуулагчийн эрх авах боломж бүрддэг. Улмаар бизнесийн ёс зүйн шалгалт өгсний дараагаар аль нэг үл хөдлөх хөрөнгийн агентлаг буюу брокерын газарт харьяалагдаж байж борлуулалтын бизнесийн үйл ажиллагаа эрхлэх боломж үүсдэг.  

Үл хөдлөх хөрөнгийн салбарыг хөгжүүлэхийн тулд Монгол Улс ямар бодлого барьж хөгжих ёстой гэж боддог вэ?

Хамгийн түрүүнд гурван зүйлийг энд авч үзэх ёстой гэж бодож байна. 

    Нэгдүгээрт, үл хөдлөх хөрөнгийн талаар бүх төвшинд орчин үеийн, зөв зүйтэй, нэгдсэн ойлголт, мэдлэгтэй болох хэрэгтэй байна. Нээлттэй, чөлөөт эдийн засгийн чиг баримжаа бүхий ардчилсан аль ч улс оронд үл хөдлөх хөрөнгөтэй холбоотой ойлголт, ухагдахуун, мэргэжлийн үг хэллэг болон судалгаа, мэдээлэл, түүнчлэн, ажил үйлчилгээний аргачлал, арга зүй хөгжсөн байдаг байх ч ёстой бөгөөд энэ нэн чухал ач холбогдолтой юм. Манай улсын хувьд, хэдийгээр зах зээлийн чөлөөт эдийн засгийг бий болгож, хөгжүүлж байгаа ч, үл хөдлөх хөрөнгийн салбарын талаар зөв ойлголт, хөгжилт харьцангуй удаашралтай байгаа гэж дүгнэдэг. Бүх төвшинд гэдэг нь бодлого боловсруулагч, шийдвэр гаргагчид, хамаарах төрийн захиргааны болон хэрэгжүүлэгч байгууллагуудын ажилчид, боловсролын байгууллагууд, түүнчлэн, үл хөдлөх хөрөнгийн борлуулалтад оролцож байгаа агент, брокерууд, цаашилбал үл хөдлөх эзэмшлээ худалдагч, худалдан авагчдыг багтааж хэллээ. Судалгааны явцад миний олж тогтоосноор үл хөдлөх хөрөнгийн салбарын хөгжилтэй шууд холбоотой төрийн захиргааны 14 орчим байгууллага, мөн тооны хууль боловсруулагдсан байдаг юм байна. 

Үл хөдлөх хөрөнгийн борлуулалт, эзэмшлийн удирдлага, зохион байгуулалтын ажил үйлчилгээ хэдийгээр чухал ч, энэ салбарын хөгжлийг боловсролын өндөр төвшинд хөгжөөсэй гэж хүсдэг. Ингэхийн тулд үл хөдлөх хөрөнгийн боловсролыг мэргэжлийн сургалт, их сургуулийн бакалавр, мастер болон докторын төвшинд нэвтрүүлэх, хөгжүүлэх шаардлагатай байна. Би энд өнөөдрийн юмуу эсвэл ганц хоёр жилийн үл хөдлөх хөрөнгийн борлуулалтын тухай яриагүй. 30,50, 100 жилийн үеэс үед дамжсан хөрөнгө оруулалт, амьдрах болон ажиллах орчин цаашилбал улсын хөгжлийн нүүр царай, эдийн засгийн чухал салбарын тухайд асуудлыг хөндөж байна. Тэгэхээр үл хөдлөх хөрөнгийн мэргэжлийн болон дээд боловсролын асуудлыг гаргаж тавьж авч үзэхээс өөрөөр энэ салбарын хөгжлийн ирээдүйг төсөөлөхийн аргагүй юм. Манай их, дээд сургуулиуд энэ чиглэлээр аль хэдийн хөтөлбөр боловсруулаад хэрэгжүүлчихсэн явж байх боломжтой байсан. 

Энд нэг зүйлийг нэмж хэлэхэд, улсын эдийн засгаа хөгжүүлэхийн тулд боловсролын байгууллагууд нэн чухал хэрэгцээтэй мэргэжлүүдийг хамгийн түрүүнд олж судлаад, сургалтын хөтөлбөрөө дэлхийн байж болох хамгийн өндөр төвшинд боловсруулж, хөгжүүлж чадвал үнэ цэнэтэй ажил мэргэжил, үнэ цэнэтэй ажиллах хүчнийг удаан хугацаанд тогтвортой бий болгож чадна. Үл хөдлөх хөрөнгийн боловсролыг тэдний нэг нь байх боломжтой гэж хардаг. Үл хөдлөх хөрөнгийн хөрөнгө оруулалт, санхүүжилт, эдийн засгийн хүчин зүйлүүд борлуулалтын практик болон эдийн засагт оруулж буй хувь нэмэр, үр өгөөжийн талаар боловсролын бүх төвшинд эрдэм шинжилгээ, судалгааны ажлууд хийгддэг болоосой гэж хүсдэг. 

    Хоёрт, үл хөдлөх хөрөнгийн салбарын хөгжлийн талаарх Засгийн газрын бодлого юм. Засгийн газрын бодлого урт удаан хугацаанд хэрэгжихээр боловсруулагддаг шиг аливаа үл хөдлөх хөрөнгийн амьдралын нас удаан хугацаагаар хэмжигддэг. Түүгээрээ ч эдийн засагт чухал хувь нэмэр оруулдаг. Манай засгаас иргэнд газар өмчлүүлэх, түүнтэй холбогдон үүсэх харилцааг хуульчилсан байгаа. Газар болон үл хөдлөх хөрөнгийг бүртгэх, мэдээлэл тараах үл хөдлөх хөрөнгөд татвар оногдуулах, орон сууц ба барилга бүтээн байгуулалтыг төлөвлөх, хөгжүүлэх, иргэд үл хөдлөх хөрөнгөө барьцаанд тавих эрх зүйн орчинг хангах зэрэг ажлууд хэрэгжиж байна. Гэхдээ үл хөдлөх хөрөнгийн борлуулалт, үл хөдлөх хөрөнгийн үнэ цэнэ, иргэдийн оруулсан хөрөнгийг хамгаалах хууль эрх зүйн орчин дутагдалтай байгаа ба эдгээрийг цааш нь хөгжүүлэх хэрэгцээ шаардлага байна. 

Хэдийгээр үл хөдлөх хөрөнгийн зах зээл нь эрэлт, нийлүүлэлтийн замаар шийдэгддэг, засгийн газрын бодлогын үл хөдлөх хөрөнгийн зах зээлд үзүүлэх нөлөө шууд бус ч их хэмжээний орон сууцжуулах барилга бүтээн байгуулалтын төсөл, хөтөлбөрүүд уг салбарыг болон тухайн орон нутгийн зах зээлийг шууд өөрчлөлтөд хүргэдэг. Үүнтэй холбоотойгоор, Монгол Улсыг бүсчилсэн хөгжүүлэх эрх зүйн орчин боломжийн хэмжээнд бүрдсэн гэж ойлгож байгаа. Ирээдүйн гучин жилд улсаа хөгжүүлэх урт хугацааны хөгжлийн бодлогоо тодорхойлж алсын хараагаа хэлэлцэж байна. Урт хугацааны хөгжлийн бодлогод үл хөдлөх хөрөнгийн салбарыг нэлээд чухалчилж авч үзэх шаардлагатай гэж би боддог. Тэр тусмаа нийслэлтэй өрсөлдөхүйц хэмжээний эдийн засгийн тулгуур бүсийн төвүүдийг боломжийн яаралтай хугацаанд барьж байгуулж, хөгжүүлбэл дан ганц үл хөдлөх хөрөнгийн салбарын хөгжил биш, хүн амын суурьшил тогтворжиж, олон салбарууд жигд хөгжиж, улмаар улсын эдийн засагт ихээхэн түлхэц болох болно. 

    Гуравт, үл хөдлөх хөрөнгийн барьцаат урт хугацааны зээлийг хүртээмжтэй болгох нь чухал юм. Ингэхийн тулд моргейжийн урт хугацааны зээлийн тогтвортой эх үүсвэрийг бий болгох хэрэгтэй байна. Үл хөдлөх хөрөнгийг иххэмжээний хөрөнгө оруулалтаар барьж байгуулдаг шиг их хэмжээний хөрөнгө оруулалтаар худалдан авдаг. 

Өөрийн гэсэн газар, хувийн байшин, орон сууцны өмчлөлтэй байна гэдэг дундаж давхаргынхны жирийн амьдралын хэм хэмжээ юм. Хэрэвзээ манай улс дундаж давхаргынхны хэмжээг нэмэгдүүлэхэд анхаарах хэрэгтэй юм бол зээлийн хүртээмжийн асуудлыг шийдэхгүйгээр бүтэхгүй. Учир нь өмчлөлтэй байх нь нэгталаараа амьдралын ололт амжилт ч, нөгөө талаараа ирээдүйн хөгжил цэцэглэлт болон амьдралын хамгааллын үндэс суурийн нэн чухал хэсэг болж өгдөг. Бас баталгаа нь ч болдог. Дийлэнх хүмүүс худалдан авч чадаж байвал өөрийн өмчлөлтэй байхыг эрмэлздэг нь ойлгомжтой шиг тэдгээр хүмүүсийн хувьд амьдрах байшингаа худалдан авна гэдэг нь амьдралдаа хийх хамгийн томоохон бөгөөд үнэтэй хөрөнгө оруулалт, худалдан авалт юм. Бараг бүх худалдан авагчдад орон сууц худалдан авахих хэмжээний хөрөнгийг зээлэх шаардлага үүсдэг. Тэгэхээр үл хөдлөх хөрөнгийн барьцаат зээлийн олдоц ба хүртээмжтэй байдлыг байгалийн баялагийн сан юм уу эсвэл өөр найдвартай нөөцөөс бий болгох нь зүйтэй гэж бодож байна. 

Үндэсний үл хөдлөх хөрөнгийн хөгжлийн нийгэмлэгийн тухай товч танилцуулна уу?

Хөгжлийн нийгэмлэгийн үндсэн үйл ажиллагаа нь үл хөдлөх хөрөнгийн чиглэлээр олон нийтийн ойлголт, мэдлэгийг дээшлүүлэх, үл хөдлөх хөрөнгийн салбарт болон салбартай холбоотой ажил үйлчилгээ эрхэлж байгаа ажахуйн нэгж болон төрийн бус байгууллагуудыг арга зүй болон мэдээлэл, мэдлэг боловсролоор хангах, мэргэжлийн сургалт зохион байгуулах, брокер, агент, менежерүүдийн чадварыг дээшлүүлэх, хөгжүүлэх, тэдэнд хууль, эрх зүйн зөвлөгөө өгөх, дэмжиж ажиллах, олон нийтийн ашиг тусад чиглэсэн мэдээлэл сурталчилгаа явуулах, салбарын үйл ажиллагааг хөгжүүлэх бодлого, стратеги боловсруулан боловсролын байгууллагуудтай хамтран ажиллаж, үл хөдлөх хөрөнгийн салбарт мэргэжлийн боловсон хүчин бэлтгэхэд анхаарч, ур чадварыг хөгжүүлэн, эдийн засаг болон нийгмийн сайн сайхан амьдралын төлөө үйлчлэхэд чиглэгдэнэ. 

Энэхүү ярилцлагыг дүгнэхэд, үл хөдлөх хөрөнгийн салбар маш өргөн цар хүрээтэй, өөрийн аргачлал, арга зүйтэй, судлагдахуунтай бизнесийн салбар учраас өнөөдрийн ярилцлагад бүгдийг багтаах боломжгүй ч олон нийт, бодлого боловсруулагч, шийдвэр гүйцэтгэгчдийн анхаарлыг энэ сонирхолтой салбарт чиглүүлэх тэднийг тодорхой ойлголттой болгох нь чухал юм гэж үзэж байна.

2020 оны 2 дугаар сарын 3-ны өдрийн дугаарт хэвлэгдсэн.