Д.Батдэлгэр ”Кореа Стандарт” ХХК-ийн технологич инженер

Монгол ба полиуретан

   2010оноос шүршдэг полиуретан гэх дулаалгын материал барилгын зах зээлд нэвтэрч эхэлснээс хойш багагүй хугацаа өнгөрчээ. Энэ хугацаанд гэр хорооллын байшин сууцнаас эхлээд Улаанбаатар хотын өнгө төрх болсон тэнгэр баганадсан өндөр барилгууд, өндөр үнэлгээ бүхий тансаг амины орон сууц гээд бүгд л шүршиж суурилуулдаг полиуретан дулаалгыг ашигладаг туршлага нэгэнт тогтжээ.

   Шүршдэг полиуретан дулаалгын зах зээлийн эрэлт хэрэгцээ өдрөөс өдөрт өсөн нэмэгдэж байгаа нь гагцхүү түүнийг асар олон давуу талтайн дээр дулаан хамгаалалтын өндөр чадамжтай болохыг, түүнчлэн хэрэглэгчид шууд мэдэгдэхүйц үр дүн өгч чадаж байгааг илтгэн харуулж байна. 

Эрс тэс уур амьсгалтай Монголын тал нутагт хүн бүрийн тав тухтай ажиллаж амьдрах гол нөхцөл нь барилга байгууламжийн дулаан хамгаалалтын шийдэл юм. Хамгийн сайн дулаалгын материал хамгийн өндөр эрчим хүчний хэмнэлтийг бий болгодог тул дулаалгын энэхүү төгс шийдлийг нэвтрүүлснээр нийгэм эдийн засагт,эрчим хүчний хэмнэлт бий болсноор байгаль орчин агаарын бохирдолтыг бууруулах ая тухай, дулаахан амьдрах нөхцөлийг бүрдүүлэх гээд маш олон эерэг нөлөөг нийгэмд бий болгож байна. Тиймээс хамгийн үр ашигтай дулаалгын материалыг хэрэглээнд нэвтрүүлэх нь нийгэм эдийн засгийн өмнө тулгамдсан асуудал төдийгүй гарцаагүй  анхаарал хандуулах асуудал болж байна. 

   Гэвч сайны хажуугаар саар гэгчээр шинэ технологи, шилдэг дулаалгын материал зах зээлд нэвтрэхийн хэрээр түүнийг харлуулах, худал ташаа мэдээ мэдээллийг олон нийтэд санаатай тарааж улмаар зах зээлээс шахан зайлуулах бодлого бодож буй өрсөлдөгч салбарынхны увайгүй оролдлого мөн хууль бусаар чанаргүй бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэж зах зээлд нийлүүлж буй хэсэг бүлэг нөхдүүдийн хариуцлагагүй үйл ажиллагаа нийгэмд хор нөлөө үзүүлж байгаа нь шүршдэг полиуретаны талаар ард иргэдийн дунд сөрөг ташаа мэдээлэл түгэх гол нөхцөл болсоор байна. Тиймээс шүршдэг полиуретан дулаалгын талаар хэрэглэгчид хэвлэл мэдээллийн хэрэгслээр тодорхой зөв зүйтэй мэдлэг мэдээллийг хүргэх нь чухал байна.                                            

                                                                                           Professor Dr. Otto Bayer (1902-1982)

Полиуретан гэж юу вэ?

Анх полиуретаныг 1937 онд Германы эрдэмтэн Otto Bayer гаргаж авсан байдаг. Otto Bayer–ийн нээсэн полиуретаныг Дэлхийн 2-р  дайны үед Германд цэргийн зориулалт  бүхий байлдааны нисэх онгоцны дулаан тусгаарлалтад хязгаарлагдмал хэмжээгээр ашиглаж байжээ. Үүнээс хойш полиуретанаар хатуу хөөс, хатуу резин, хуванцар болон уян хатан полимерийг  хийж байсан бол 1956 оноос эхлэн дулаан тусгаарлалтын зориулалтаар үйлдвэрлэлд нэвтэрсэн түүхтэй. Энэ үеэс практикт полиуретанд суурилсан бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэлийн түүхэн замнал эхэлсэн байна.

   Полиуретан нь полимер-пластикийн бүлэгт хамаарах хамгийн өргөн хүрээний химийн элементэд тооцогддог. Энэ бүлэгт хамаарах химийн нэршлээр маш олон нэр төрлийн өргөн хэрэглээний бараа бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх боломжтой ба одоогоор 1000 орчим нэр төрлийн бүтээгдэхүүнийг полиуретаны хүрээний бүтээгдэхүүнд хамааруулж тооцох боломжтой талаар цаашид ч нэр төрөл нь өсөн нэмэгдэх боломжтойг ОУ-н эрдэмтэд  судлаачид дүгнэсэн байдаг.

   Тухайлбал өнөөдөр хүний амьдралын хэрэглээний салшгүй нэг хэсэг болсон хуванцар эдлэлүүд, хулдаас, полимер бүтээгдэхүүн, будаг, цавуу, силикон, гутлын ул, резин эдлэл, орны матрасс, дулаалгын хөөсөнцөр зэрэг маш олон нэр төрлийн бүтээгдэхүүнийг зөвхөн полиуретаны бүлэгт хамааруулан үйлдвэрлэж байна.

Эдгээр тоо тоймгүй олон нэр төрлийн бүтээгдэхүүнийг үйлдвэрлэх үйл явц нь бүхэлдээ химийн үйлдвэрлэл-инженерчлэл-шинжлэх ухаан-технологи юм. Тухайн бүтээгдэхүүнийг үйлдвэрлэх түүхий эдийн найдвартай байдал, эсвэл орц нормын өчүүхэн алдаа нь тухайн бүтээгдэхүүний  шинж чанарт нөлөөлж, цаашилбал бараа бүтээгдэхүүн нь хэрэглээний стандартад нийцэх эсэхийг тодорхойлж байдаг. Тиймээс маш найдвартай түүхий эдээр буюу бидний хэлж заншсанаар “Ориг” түүхий эдээр үйлдвэрлэсэн бүтээгдэхүүнийг худалдан авах нь  чанар стандартын илэрхийлэл болдог.

Бидний өнөөдөр хөндөх сэдэв бол полиуретаны бүх төрлийн бүтээгдэхүүний талаар бус зөвхөн дулаалгын материалын тухай юм. Дулаалгын зориулалтаар үйлдвэрлэдэг полиуретан нь нээлттэй сүвэрхэг болон хаалттай битүү сүвэрхэг бүтэцтэй үйлдвэрлэх боломжтой байдаг. Хэрэглээнд бүх төрлийн гадаргууд дулаан тусгаарлах зориулалтаар ашиглах бөгөөд хатуу зөөлөн буюу нягтаас хамааруулан тухайн барилгын нөхцөлд тохируулан ашигладаг. Барилгын хана, суурь, дээврийн дулаалгад өргөн ашиглаж байна.

Полиуретан дулаалгыг үндсэн хоёр аргаар барилгад суурилуулдаг.

  1.Тусгай зориулалтын зөөврийн дулааны боловсруулалтын төхөөрөмж ашиглан барилгын талбай дээр очиж гадаргууд шүршиж барьцалдуулах замаар суурилуулах

 2.Үйлдвэрлэлийн шугамд үйлдвэрлэгдсэн хавтан хэлбэрийн полиуретаныг барилгад хадаж бэхлэх замаар угсарч суурилуулах

Үүнээс тусгай зориулалтын төхөөрөмж ашиглан барилгын талбай дээр барилгад шууд шүршиж барьцалдуулан суурилуулах нь хамгийн үр дүнтэй аргад тооцогддог. Шүршиж суурилуулдаг полиуретаны талбай дээрх үйлдвэрлэлийн үйл ажиллагаанд А (изосинайте) болон Б (полимиер полиол) гэх үндсэн хоёр төрлийн цэвэр түүхий эдийг ашиглаж үйлдвэрлэдэг ба түүхий эд материалын чанар, найдвартай байдал нь эцсийн бүтээгдэхүүний чанарт шууд нөлөөлдөг. Шүршиж суурилуулах явцыг тухайн салбарт 5-10 жил ажилласан туршлагатай мэргэжлийн оператор хийж гүйцэтгэдэг. Мэргэжлийн бус оператор үй ажиллагааг удирдаж шүршиж суурилуулснаас үүдэн дулаалгын чанарт шууд нөлөөлөх хор нөлөөг бий болгодог.           

Полиуретаны түүхий эд үйлдвэрлэгчид хаана байдаг вэ?

  Өндөр хөгжил бүхий улс орнуудын нэр бүхий цөөн тооны полиуретаны мега корпорацууд л полиуретаны үйлдвэрлэл, бизнесийн чиг хандлагыг тодорхойлж байна. Тухайлбал АНУ-н DOW chemical, Huntsman БНХАУ-н Wanhua chemical, БНСУ Японы хамтарсан kumho Mitsui, Германы Bayer,  BASF зэргийг дурдаж болох юм.    

 АНУ-ын HUNTSMAN химийн үйлдвэр

Манай улс газар зүйн байршлын хувьд төв Азийн хамгийн том үйлдвэрлэгч улс болох БНХАУ-д хамгийн ойр байршиж байгаа нэг нэг талаас худалдааны хамгийн ашигтай байршилд тооцогдож байгаа ч манай улсын эдийн засгийн хөгжил сул, ард иргэдийн амьдралын түвшин ихээхэн доогуур байгаа нь БНХАУ-д үйлдвэрлэсэн хуурамч, дуураймал хямд үнэтэй  бараа бүтээгдэхүүн ихээр зах зээлд нийлүүлэгдэх боломжийг олгосоор байна.

Өөрөөр хэлбэл БНХАУ-д үйлдвэрлэсэн хямд үнэтэй чанаргүй түүхий эд материал худалдан авч ашиглаж байгаа нь Монголын полиуретаны салбарт гол тулгамдсан асуудал болсоор байна.

Полиуретаны орц найрлагад орох гол түүхий эдийг чанар муутай түүхий эдээр орлуулах, хоёр дахьч түүхий эдээс гаралтай материал ашиглах нь хятадын үйлдвэрлэгчдэд түгээмэл байгаа бөгөөд манай улсын компаниудын хувьд үүнийг үл тоож хямд үнээр худалдан авч байгаа нь полиуретаны зах зээлд дэх нэр хүндэд сөргөөр нөлөөлж байна.   

Тиймээс манай дотоодын компаниуд аль болох түүхий эд материалаа чанарын шаардлага хангасан үйлдвэрлэгчээс гагцхүү худалдан авах нь туйлын чухал шаардлага болж байна.

Полиуретаныг өндөр барилгад ашиглаж болох уу?

Полиуретаныг барилгын өндөр нам, өргөн нарийн, хувийн улсын, үйлдвэрлэлийн иргэний барилгаас үл хамааран гадна, дотор гээд бүх төрлийн гадаргууд ашиглах боломжтой. Түүнээс гадна өндөр хэмийн халуун ус болон уур дамжуулах  шугам хоолойн дулаан тусгаарлалт гээд бүх төрлийн нөхцөлд ашиглах боломжтой. Гагцхүү тухайн нөхцөлд тохирсон түүхий эд материалыг зөв сонгож хэрэглэх нь л хамгийн чухал юм.

Полиуретаны хэрэглээний үзүүлэлт болон галын үзүүлэлтийн талаар

Сүүлийн үед полиуретаныг галд шатаж байна. Муу бүтээгдэхүүн гэх суртал ухуулга нийгэмд ихээхэн явж байна. Ер нь ганц полиуретан ч биш XРS, EPS, полистирол хөөсөнцөр дулаалгын материалууд галд шатдаг гэх сэдэв л зөвхөн шилэн хөвөн чулуун хөвөн үйлдвэрлэгч худалдаалагчийн зах зээлээ хамгаалах амь зогоох ганц арга  болж байна.  Тийм юм бол сүүлийн арав гаруй жилд баригдсан бүх л барилга төрөл бүрийн хөөсөнцөр фасадтай шатдаг гэж ярина шүү дээ. Бүгдээрээ шатаад байхгүй яасан юм.  Ганц чулуун хөвөн шилэн хөвөн шатахгүй байгаа юм биш. Цагаа хүрвэл шатаж хайлж л таарна. Нөгөө талаас шилэн хөвөн чулуун хөвөн удаан хугацаанд дулаан хамгаалалтын үүргээ гүйцэтгэж чадаж байна уу гэдэг асуудал нийгэмд ихээхэн эргэлзээ дагуулсаар ирлээ.   

Энэ ганц Монголд ч биш АНУ, ОХУ, Хятад гээд олон оронд үйлдвэрлэгчдийн хоорондын маргаан дагуулсан асуудал байсаар ирсэн. Шилэн хөвөн, чулуун хөвөнгийн хувьд Монгол шиг цаг агаарын эрс тэс уур амьсгалтай орны хувьд дулааны найдвартай хамгаалалт болж чадахгүй байна гэж боддог. Ялангуяа урт хугацааны туршид бол хэцүү шиг байгаа юм.  Манай орны хувьд гадна орчны болон өрөөний дотор температур хоорондын зөрүү маш өндөр байдаг нь бусад улс орнуудын дунджийг бодвол харьцангуй өндөр байна.  Үүнээс үүдэн дулаан хамгаалалт найдваргүй материал ашиглаж барьсан барилгад барилгын тодорхой хэсгүүдэд конденсацын үзэгдэл явагдаж эхэлдэг. Дулааны хамгаалалтын үүргээ сайн гүйцэтгэдэг материал ашигласан барилгад конденсац огт үүсдэггүй. Конденсац явагдаж байгаагийн илрэл нь мөөгөнцөр үүсэх, өрөө тасалгаа хүйтэн байх явдал шүү дээ. Тиймээс удаан хугацааны туршид чулуун хөвөн шилэн хөвөн дулаан тусгаарлалтын үүргээ гүйцэтгэж байна гэвэл бас л эргэлзээ дагуулж байна. Урт хугацаанд үүссэн конденсацын улмаас суулт үүсэх, зай завсартай болох зэрэг сул тал ихээхэн байгаа нь хэнд ч ил тод харагдана. 

Монголд түгээмэл хэрэглэгддэг дулаалгын материалууд 

     Харин полиуретан дулаалгын хувьд конденсацын үзэгдэлд тэсвэртэй хэзээ ч материалын хувьд конденсацын улмаас доголдол үүсдэггүй урт удаан хугацааны эдэлгээтэй байдаг. Галд тэсвэржилтийн хувьд европод ашигладаг галын ангиллын системийн дагуу B1, B2, B3 гээд ангилалд хамаарах полиуретаныг үйлдвэрлэгчид сонголттойгоор үйлдвэрлэдэг. Гагцхүү хэрэглэгчид хэрэглээний нөхцөлдөө тааруулж зөв бүтээгдэхүүнийг сонгон худалдан авах нь зүйтэй. Мэдээж гал тэсвэрлэх зэрэг нь сайн байх тусам түүний нэгж үнэлгээ өндөр байх нь ойлгомжтой. Үнэ хөөж хямд үнэтэй галын тэсвэржилт муутай бүтээгдэхүүнийг сонгож тохирохгүй нөхцөлд ашиглах нь барилгад тодорхой эрсдэл үүсгэх нь ойлгомжтой. Тухайлбал далд булшлах нөхцөлд ашиглах боломжтой галд шатамхай байж болох хямд үнэтэй полиуретаныг барилгын ил хүний нөлөөнд автаж галд шатаж болох хэсэгт угсарч суурилуулах шаардлагагүй. Буруу бүтээгдэхүүнийг буруу нөхцөлд ашиглах нь хэзээд муу үр дагавар үүсгэнэ шүү дээ.

   Тиймээс полиуретаныг сайн судалж мэргэжлийн хүнээс сайтар зөвлөгөө авч зөв бүтээгдэхүүнийг зөв нөхцөлд тохируулан хэрэглэх нь л хэрэглээний соёл хийгээд зөв мэдлэг болох юм.