Монгол улсад өнөөгийн байдлаар цементийн 5 үйлдвэр ажиллаж, жилийн хүчин чадал нь 4 сая тонн гарлаа. Харин цементийн дотоодын зах зээлийн хэрэглээ 2-3 сая тонн бөгөөд цаашид дотоодын зах зээлийн хэрэглээгээ өргөжүүлэн мөн гадаадад экспортлох боломжтой болох юм. Энэ тохиолдолд цементийн турших аргын стандартыг олон улсын түвшинд хүргэснээр бүтээгдэхүүний чанарын баримт бичгийг харилцан хүлээн зөвшөөрөх боломжтой болж гадаад худалдаанд таатай нөхцөлийг бүрдүүлнэ. 2020 онд шинээр үндэсний болгон батлагдсан олон улсын стандартуудыг 1-р хүснэгтэд дурдсан бөгөөд мөн энэ хүснэгтээс өмнө батлагдсан стандарттай хэрхэн тохирч байгааг харж болно. 

Монгол Улсад мөрдөгдөж буй цементийн стандартууд ба тэдгээрийн зохицол

Хүснэгт 1

Хүснэгтэд байгаа стандартуудыг үндэсний болгосноор туршилт, судалгаа, шинжилгээний болон үйлдвэрийн чанарын хяналтын лабораторийн туршилтын арга, аргачлалд өөрчлөлт ороогүй харин шинэ аргуудаар баяжсан байна. Эдгээр стандартын өөр нэг практикач холбогдол нь цементийн нэр төрлийг олшруулсанд оршино.

MNS 974 : 2008 “Портландцемент. Техникийн шаардлага” стандартаар портланд цементийг дээрх зурагт харуулсны дагуу 5 үндсэн төрөлд хувааж тэдгээр нь дотроо ихэвчлэн 2 дэд бүлэгт хуваагддаг байна. 

Харин MNS EN 197 : 1 “Ердийн цементийн найрлага, техникийн шаардлага ба тохирлын шалгуур” стандартын дагуу цементийг дараах 3 төрөл ангилсан байна. Үүнд:

1.      Ердийн цемент. Энэ цемент нь дотроо:

a.   CEM I - портланд цемент

b.   CEM II – эрдэс нэмэлттэй портланд цемент

c.    CEM III – шаарган цемент

d.   CEM IY – пуццолан цемент

e.   CEM Y – холимог цемент гэж ангилагдана. 

2.      Сульфатад тэсвэртэй цемент. Энэ төрлийн цементэд CEM I; CEM III; CEM IY цементүүд хамаарна.

3.      Эрт үеийн бага бат бэхтэй ердийн цемент. Энэ төрлийн цементэд CEM IIIцемент хамаарна.

Дээрх ангилалд ердийн, өргөн хэрэглээний 27 төрлийн цемент хамаардаг байна. Ингэж цементийн төрөл нэмэгдсэн нь хэрэглэх хүрээг нь өргөжүүлж, үйлдвэр нь портланд цементийн чулуун цараа ашиглан төрөл бүрийн нэмэлт хэрэглэн олон төрлийн цемент үйлдвэрлэн тэдгээрийг зам, барилгын олон салбарт хэрэглэх боломжийг нээлээ. 

CEM I нь портланд цементийн чулуун цар, гөлтгөнийн чулуунаас бүрдэх бөгөөд 5% хүртэл шохойн чулуу агуулж болно. 

CEM II нь хамгийн өргөн хүрээг хамрах бөгөөд энэ төрлийн цемент нь дотроо:

⎯       Шаарган портланд цемент,

⎯       Нунтаг цахиуртай /микрокремнезем/ портланд цемент,

⎯       Пуццолан портланд цемент,

⎯       Шүүлтүүрийн дэгдэмхий үнстэй портланд цемент,

⎯       Шатаасан занартай портланд цемент,

⎯       Шохойн чулуутай портланд цемент,

⎯       Холимог портланд цемент гэж ангилагдахаас гадна эдгээр нь дотроо нэмэлтийн агуулагдах хэмжээгээрээ 19 төрөлд ангилагддаг байна. 

CEM III – шаарган цемент нь хар төмөрлөгийн үйлдвэрийн үрэлжүүлсэн хаягдал шаарга агуулсан цементюм. 

CEM IY – пуццолан цемент нь нунтаг цахиур, байгалийн пуццолан нэмэлт, шүүлтүүрийн дэгдэмхий үнсийг 11-55% агуулсан байна. Харин CEM II цементэд хамаарах пуццолан портланд цемент нь зөвхөн байгалийн пуццолан нэмэлтийг 6-35% агуулсан байна.  

CEM Y – холимог цемент нь 18-49% байгалийн пуццолан болон шүүлтүүрийн дэгдэмхий хүчиллэг үнс агуулна. 

Энэ стандарт дээрх төрөл бүрийн нэмэлтүүдийн тодорхойлолт, тавигдах шаардлага, турших аргыг зааж өгсөн байна. Мөн сульфатад тэсвэртэй 7 төрлийн цементийн найрлага, тавигдах шаардлага  тусгагдсан байна.

Тэдгээр нь 3 үндсэн төрөлд дараах байдлаар aнгилагдана. 

Үүнд:

Сульфатад тэсвэртэй Портланд цемент:

−       CEM I - SR 0  Сульфатад тэсвэртэй Портланд цемент (Чулуунцарын С₃А -ын агууламж = 0 %)

−       CEM I - SR 3  Сульфатад тэсвэртэй Портланд цемент (Чулуунцарын С₃А -ын агууламж ≤ 3 %)

−       CEM I - SR 5  Сульфатад тэсвэртэй Портланд цемент (Чулуунцарын С₃А -ын агууламж ≤ 5 %)

Сульфатадтэсвэртэй шаарган цемент:

−       CEM III/B - SR Сульфатад тэсвэртэй  шаарган цемент (Чулуунцарын С₃А- ын агууламжинд шаардлага тавихгүй)

−       CEM III/C - SR Сульфатад тэсвэртэй  шаарган цемент (Чулуунцарын С₃А- ын агууламжинд шаардлага тавихгүй)

Сульфатадтэсвэртэй пуццолан цемент:

−       CEM IV/A - SR Сульфатад тэсвэртэй  пуццолан цемент (Чулуунцарын С₃А - ын агууламж ≤ 9 %)

−       CEM IV/B - SR Сульфатад тэсвэртэй  пуццолан цемент (Чулуунцарын С₃А - ын агууламж ≤ 9 %)

Сульфатад тэсвэртэй өргөн хэрэглээний цементийн 7 бүтээгдэхүүн бүрийн найрлага хүснэгтэд заасантай тохирно. 

Эн бүхнээс харахад цементийн үндэсний болсон стандартууд нь маш ойлгомжтойгоор цементтэй холбоотой бүх асуудлыг цогцоор нь шийдсэн байна. 

MNSEN 413-1:2020 ба MNS EN 413-2:2020 (хүснэгт 1) стандарт нь өрөгт зориулсан бага ангийн цементэд хамаарах бөгөөд үйлдвэрлэгч нь энэ төрлийн хэрэглээнд зориулж хямд өртөгтэй, бага ангийн цемент үйлдвэрлэх боломжтой болж байна. Өнөөгийн байдлаар өрөг, заслын ажилд өндөр маркийн цементийг ашиглаж байгаа нь эдийн засгийн хувьд хохиролтой байгаа юм. 

Мөн цул бетон эдлэлд шаардлагтай дулаан ялгаруулалт багатай цемент ч эдгээр стандартад тусгагдсан байна. Энэ талаар дараах хүснэгтээс харж болно.

Ийнхүү цементийн олон улсын стандартыг Монгол орондоо нутагшуулснаар цементийн үйлдвэрлэлийг өргөн хүрээнд явуулах боломжтой болж, үйлдвэрлэлийг шинэ түвшинд авчирлаа. Цемент үйлдвэрлэгчид дээрх стандартуудаас сонгон хэрэглэх боломжтой ба үйлдвэрлэх цементийн төрлөө нэмэгдүүлж, хэрэглэх хүрээг нь өргөтгөх боломж нээгдэж байна.  

Д.Сүнжидмаа  ШУТИС-ийн БАС-ийн багш, тэргүүлэх профессор, доктор Ph.D