Барилгын салбарт амьдралынхаа 39 жилийг зориулан, 200 гаруй бүтээн байгуулалтыг босгож, МБЗТХ, МАЭ, зэрэг мэргэжлийн холбоодтой нягт холбоотой ажиллан салбарын хөгжил, дэвшлийн төлөө өөрийн дуу хоолой, ур чадвараа зориулан яваа Монгол улсын зөвлөх архитектор, ”T&G” ХХК - ийнзахирал Н.Цогтоог энэ удаагийн “VIP”  ярилцлагадаа урьлаа. 

Та олон жил мэргэжлээрээ ажиллаж байгаа архитектор тул энэ мэргэжлийн үүсэл, хөгжлийн талаар, манай улсад хэзээнээс бий болсон талаар товчхон тайлбараар ярилцлагаа эхлье гэж бодож байна?

Дэлхийн түүхэнд 4000 жилийн өмнө хот байгуулагдаж байсан гэжүздэг байсан, гэтэл саяхан Турк улсад 10000 орчим жилийн өмнөх хотын туурьолдсон байна. Хот гэдэг нь олон хүн суурьшмал байдлаар амьдарч байсныг гэрчилдэг бөгөөд тэнд барилга, байшин, зам талбай гээд хэдий одоогийнхоос бүдүүлэг ч гэсэн байж л байсан гэсэн үг. Тэгэхээр архитектор гэх мэргэжил тэр лүеэс үүссэн  маш эртний мэргэжил юм байна гэдэг нь тодорхой.  Европын сэргэн мандалтын үед архитектор мэргэжил түгээмэл чухал мэргэжил болж, мэргэжлийн тусгай сургуулиуд ч байгуулагдаж, алдартай архитекторууд төрөн гарч, архитектурын классик, барако, готик гэх мэт олон урсгалууд хөгжсөн. 

Монголчуудын хувьд монгол гэр, хуучны сүм хийдийн барилгууд, эртний хотын туурь үлдэгдэл гээд архитектур манай амьдралын онцлог хэв маяг, нөхцөлд нийцэн хөгжиж байсан түүх бий. Гэхдээ саяхан болтол бидний ихэнх нь  уламжлалт мал аж ахуйгаа түшиглэсэн нүүдэлчин байдлаараа амьдарч ирсэн бөгөөд 1950-аад  оноос Улаанбаатар болон аймгийн төвүүдэд үйлдвэр заводууд олноор баригдаж, түүнийг дагаад олноороо хот сууринд ажиллаж амьдрах болж, орчин үеийн орон сууц, сургууль эмнэлэг, олон нийтийн барилгууд баригдаж, хот суурин гэдэг ойлголт жинхэнэ утгаараа бий болж эхэлсэн гэж хэлж болно. Энэ үеэс монголд шинэ үеийн барилга, архитектур, хот  төлөвлөлтийг чухалчлан үздэг болж анхны мэргэшсэн архитекторуудыг Орос болон барууны орнуудад сургаж бэлтгэж эхэлсэн байдаг.  1970-1980 онд хот, барилгын салбар урьдныхаасаа илүү үсрэнгүйгээр эрчимтэй хөгжиж эхэлсэн учраас төрзасгаас анхааран үзэж архитектурын салбарыг хөгжүүлж, үндэсний мэргэжилтнүүдийг олноор бий болгох цаг нь болжээ гэж үзэн, 1973 оноос МУИС - д Барилга-архитектурын факультутыг бий болгосон байдаг. 

Та энэ мэргэжлийг яагаад сонгох болов? Ямар замналыг туулж , ямар амжилт бүтээлтэй явж байна? 

Би багаасаа л зураг зурах сонирхолтой хүүхэд байсан, дунд сургууль төгсөөд Багшийн дээд сургуулийн Уран зургийн ангид орохоор шалгарч байлаа, гэвч жаахан будлиан үүсч МУИС-д орж инженерийн мэргэжлээр суралцаж байгаад, сонирхлын дагуу хүсэлт гаргаж, шалгалт өгч архитектурын ангид сольж суралцаж энэ сайхан мэргэжлийг эзэмшсэн түүхтэй.  Тухайн үед архитектор мэргэжил яг л надад тохирох юм  шиг санагдсан хэрэг, тэгээд чминий сонголт буруу байгаагүй. Архитектор хүн бусдын ажиллах, амьдрах орчны ая тухтай, эрүүл, аюулгүй,уран сайхан байдлыг урдаас харж, төлөвлөж, бүтээн байгуулахад нь голлон оролцдог, үнэхээр чухал, сайхан мэргэжил. 

Би 1981 онд сургуулиа төгсөөд Барилга-архитектур, техник хяналтын улсын хорооны дарга С.Лувсангомбо гуайн томилолтоор Завхан аймагт Барилгын улсын байцаагчаар ажиллаж байлаа. Дараа нь Булган аймагт архитектор, аймгийн барилгын хэлтэс, захиалагчийн товчоонд дарга гэх мэтээр орон нутгийн бүтээн байгуулалтанд оролцон 10 аад  жил ажиллаж байгаад, зах зээлд орж эхлэх үед Улаанбаатар хотод орж ирсэн. Нэг хэсэг барилга дээр инженерээр ажиллаж байлаа. 90-ээд оны эхээр бусдын адил гэр бүлээ тэжээх, зах зээлийн нийгэмд орох үед залуу насны эрч хүчээр түүчээлэх гэж наймаа хүртэл хийж л байлаа. 1996 оноос өөрийн сурсан, хийх дуртай зүйлээрээ бизнес хийе гэж шийдээд барилгын зураг төслийн чиглэлээр “ Ти энд Жи” компаниа байгуулж, одоог хүртэл үр бүтээлтэй ажилласаар ирлээ. Эзэмшсэн мэргэжлээрээ  салбартаа 39 жил ажиллаж , архитектор хүний туулах ёстой замаар явж ирсэн гэж боддог. 

     39   жилийн турш их олон бүтээн байгуулалтыг бий болгоход мэргэжлийн зүгээс оролцсон  болов уу гэж бодож байна, түүнээсээ онцолбол? 

Нийслэл болон орон нутагт баригдах нийт 290 гаруй барилга, хот байгууллалтын зураг төсөл боловсруулах ажлыг манай хамт олон гүйцэтгэсэн байна. Үүнээс 70 гаруй хувь нь баригдаж ашиглалтад орсон гэхээр  200 барилга одоо боссон, хүмүүсийн ажил амьдралын хэрэгцээ шаардлагыг хангаад, нүдэнд харагдаад байж байна гэсэн үг. Тэднийгээ харахаар өөрийн эзэмшсэн мэргэжлээрээ, өөрөөрөө, хамт олноороо бахархах сэтгэгдэл төрдөг шүү. Тухайлж хэлбэл, олны сайн мэдэхээр СОС Хүүхдийн хотхон, “Голомт хотхон” орон сууцны цогцолбор, аймгуудын спорт цогцолбор, Санзай хувийн орон сууцны хотхон, Энканто хотхон, Улаанбаатар, Дархан, Эрдэнэт хотын Оргил худадааны төвүүд, Христийн сүмүүд, Макс тауэр, SP плаза, Орбита нүдний эмнэлэг, Хаан банк, Кока кола үйлдвэр, Вива сити, Белла веста орон сууц, Уурхайн барилгууд гэх мэт. Мөн түүнчлэн Буянт-Ухаа спорт цогцолбор, Оюу толгойн уурхай зэрэг гадны хөрөнгө оруулалттай томоохон төслүүдэд Монгол талын түнш болж тодорхой үүрэг гүйцэтгэж оролцож байлаа

Аливаа барилгад архитекторын ур ухаан орсноороо урлагийн бүтээл болдог юм болов уу гэж боддог. Гэтэл хотоор дүүрэн ижилхэн дөрвөлжин байшингууд бий боллоо. Энэ архитекторын ур чадвараас хамаарч байна уу? 

Тухайн барилгын уран сайхан харагдах нь архитектор хүний авьяас, ур чадвараас ихээхэн хамаардаг. Уран сайхныг харах билгийн нүдтэй, зурах гарын авьяастай архитекторууд л алдаршдаг жамтай. Харьцангуй сүүлийн жилүүдэд ялангуяа Улаанбаатар, Дархан, Эрдэнэт зэрэг том хотуудад манай өөрийн болон гадны архитекторуудын төслөөр сайн архитектур төлөвлөлттөй барилгууд олноор босож байна. Сүүлийн үед авьяастай, мэдлэг чадвар сайтай архитекторууд чолноор нэмэгдэж байгаагаас харахад цаашдаа таны хэлдэг шиг ижилхэн дөрвөлжин барилгууд аажмаар багасах байх гэж найдаж байна.  Барилгын гадаад уран сайхан, онцгой байдал нь архитектур төлөвлөлтийн шийдлийн зөвхөн нэг тал нь гэдгийг энд хэлмээр байна. Түүнээс гадна дотоод орон зайн ашиглалт хэрэглээг сайн бодолцсон зөв төлөвлөлт, интерьер, орчиндоо зохицсон байдал, шинэ дэвшилтэт технологи, материал ашиглах, аюулгүй байдал гээд олон  талын шаардлагыг хангаж байж сая сайн архитектур төлөвлөлттөй барилга болдог. 

 Барилгын алива төслийг гүйцэтгэхдээ хөрөнгө оруулагчийн санхүүгийн нөхцөл байдал, хүсэл таашаалд нь тохируулан хийж байгаа учраас хамгийн түрүүнд хэрэгцээ талаас нь анхаарч, “уран барилга” гэдгийг хойш тавьсаар ирсэн. Гэхдээ сүүлийн үед төсөл хэрэгжүүлэгч, хөрөнгө оруулагч нарын хүч боломж нь нэмэгдэж,  гадаадын олон орноор явж, нүд тайлахын хирээр барих гэж буй барилгын уран сайхан, гоо үзэмж талд багагүй ач холбогдол өгдөг болж байгаа.  Архитектур төлөвлөлт нь тухайн бизнесийн төслийн ашигт  хамгийн багадаа 25% ийн нөлөөтөй байдаг гэсэн үг байдаг нь түүний нөлөө, ач холбогдол хир зэрэг болохы гилэрхийлж байгаа хэрэг юм.  

 Гадны орнуудад архитекторууд барилгын томоохон төслийг зураг төслөөс  нь эхлээд хүлээлгэн өгөх хүртэлх бүх л үйл явцыг хариуцан удирдаж, хянаж ажилладаг. Харин Монголд ингэж чадаж байгаа юу?

Сүүлийн үед манай хөрөнгө оруулагч томоохон компаниуд барилгын томоохон төслөө архитекторуудад хариуцуулах хандлага нэмэгдэж байгаа. Ийм хариуцлага хүлээж ажиллахын тулд архитекторууд барилгын бүх төрлийн ажилбарыг сайн мэддэг, туршлагатай байхаас гадна бас төслийн менежментийн мэдлэг чадвартай болсон байх ёстой. Архитекторуудыг ийм чадвартай болгох асуудал нь архитектор сургаж бэлтгэдэг сургалтын системээс нь эхлээд яригдах ёстой зүйл гэж бодож байна. 

 Сайн архитектор болохыг хүсэж байгаа бол архитектурын зураг төсөл гүйцэтгэхээс гадна барилгын бүтээц хийц, шугам сүлжээ, материал, шинэ технологи, түүнчлэн түүх , соёл, хүмүүсийн ажил амьдралын хэв маяг, ирээдүйн чиг хандлага гээд олон зүйлийг  мэдэж, харж ажилладаг, зохион байгуулж, удирдах чадвартай болохын төлөө сайн суралцаж, туршлага хуримтлуулж ажиллах нь чухал.

 Хот, суурингийн урт дунд хугацааны хөгжлийн төлөвлөлт гаргадаг ч хэрэгжилт нь тааруу байдаг гэлцдэг. Та архитектор хүнийхээ хувьд энэ тал дээр юу хэлмээр байна? 

 1950-иад оноос хойш манай хот суурингууд цаашид хөгжих шинж хэлбэрээ олж эхэлсэн байдаг. Үүнээс хойш хот суурингийн барилгажилт эрчимжиж, цаашид хот сууринг урьдчилан боловсруулсан төлөвлөгөөний дагуу хөгжүүлж, өргөжүүлэх шаардлагатай юм байна гэдгийг төр засаг нь ойлгож эхэлсэн. Улаанбаатар хотын анхны ерөнхий төлөвлөгөөг ЗХУ - ын мэргэжилтнүүдийн тусламжтайгаар 1954 онд гарган, нийслэлийг түүний дагуу барилгажуулж, хөгжүүлж эхэлсэн бөгөөд одоогоор 5 дахьшинэчлэлтээ хийж байна. Эндээс харахад манайхан ер нь хот байгуулж, бөөнөөрөө суурьшмал байдлаар амьдардаг болсон хугацаа, туршлага, мэдлэг бага нимгэн,суралцаж байна гэж хэлж болох байх.  

Хот замбараагүй, эмх цэгцгүй, ерөнхий төлөвлөгөөний дагуу явахгүй байгаа явдалд тэр ерөнхий төлөвлөгөөг гаргасан архитекторууд буруутай гэхээс илүүтэй түүний хэрэгжилтийн шатанд гарч байгаа алдаануудтай холбоотой гэж үзэж байна.  Хот, суурингийн хөгжлийн ерөнхий төлөвлөгөөг гаргахад олон талын мэргэжилтэн, инженер архитекторуудын томоохон баг хамтран ажиллаж, маш нүсэр нарийн судалгаа, шинжилгээ хийж,түүндээ үнэлэлт дүгнэлт гаргаж, олуулаа хэлэлцэж зөвшилцөж, холбогдох бүх газрын санал, гадна дотны туршлагыг харгалзан, ирээдүйд гарах үр дагаварыг урьдчилан тооцож үзээд, төлөвлөлтийн тодорхой шийдлүүдийг гаргадаг. Гаргасан  төлөвлөгөөгөө шат шатны олон хяналтаар шалгуулж, зөвшөөрөлцөж байж батлагддаг. Гэвч түүнийг хэрэгжүүлэх явцад субьектив шинж чанартай алдаатай шийдвэрүүд гарсаар л байна, улс төрчид хот суурингийн дарга нар эрхмэдлээ буруу ашиглан дураараа шийдэж байна. Мөн хот төлөвлөлтөд ч дутуу дулимаг бодож алдсан зүйл ч байдаг. Ийм болохоор өмнө хийсэн ерөнхий төлөвлөгөөг дахин хянан үзэж, засаж тодотгох шаардлагатай болдог. 

Орон нутгаас олон иргэд нүүж ирснээс үүдэн “хотын даац” хэтэрлээ гэж хэлж болохоор байна. Энэ нь  хот байгуулалттай холбоотой юу? 

Хот байгуулалт, хот төлөвлөлт гэж хоёр төрлийн ойлголт юм. Хот байгуулалт гэдэг нь илүү өргөн хүрээний ойлголт бөгөөд хот төлөвлөлт, хөрөнгө оруулалт, удирдлага, зохион байгуулалт, хэрэгжүүлэлт, хяналт гээд бүх зүйлийг хамардаг.

Хот байгуулалтын хуулинд “Хот байгуулалтын хөгжлийн суурь бодлого нь Монгол хүн амын нутагшил суурьшлын ерөнхий төсөл байна” гэж заасан байдаг. Энэ нь Монголын бүх хүн ам одоо ирээдүйд энэ өргөн уудам нутагтаа хэрхэн тархан суурьших ёстой вэ гэдгийг урьдчилан харж, зах зээлийн нийгмийн онцлог байдалд нь нийцүүлэн ерөнхий байдлаар нь төлөвлөсөн байх ёстой гэсэн ойлголт юм. Мэдээж үүнийг хийхийн тулд тухайн орон нутгийн байгалийн болон бусад нөөц  баялаг, зах зээл, эдийн засаг, газар зүйн байдал, байршил, ус, эрчим хүчний нөөц, бусад сууршил хотуудтай уялдах байдал, дэд бүтэц, ёс заншил, түүх соёл  гээд олон талаас нь нарийн судлан үзэж,тооцоолон боловсруулах ёстой бөгөөд улсын урт хугацааны хөгжлийн томоохон төлөвлөгөө, алсын хараа гэдэг байр сууринаас харж хийх ёстой хот төлөвлөлтийн суурь бичиг баримт юм. Энэ тухай 10 гаруй жил ярьж байгаа боловч одоо болтол бодлогын ийм  баримт бичиг хараахан гараагүй байна. Сум, суурин, аймаг, нийслэл хотын төлөвлөлтийг цогцоор нь харж, энэхүү нэгдсэн бодлого дор уях ёстой байтал одоо тэр нь байхгүйгээс Нийслэл, аймаг сумын ерөнхий төлөвлөгөөнүүд салангид хийгдэж, хэрэгжүүлэх ажил нь ч хоорондоо ямарч уялдаа холбоогүй явж байгаа нь Монголын хот байгуулалтын хөгжлийг буруу тийш нь болгож, зөв түргэн хөгжихгүй саад болж байх нэг том шалтгаан болсон хэвээр байна. Тухайлбал, Улаанбаатар хотыг сүүлийн ерөнхий төлөвлөгөөгөөр 2020 он гэхэд 1 сая хүнтэй байхаар төлөвлөсөн байсан боловч хөдөөгийн суурингуудаас хүмүүс олноор нүүдэллэн ирсэнээс урьдчилан тооцож төлөвлөж байснаас хамаагүй хэтэрч одоо 1,5 сая хүнтэй болоод байгаа. Үүнээс шалтгаалаад хотын дэд бүтцийн ачааллын даац хэтэрч, агаар хөрсний бохирдол урьдчилан тооцоолж байснаас их болж, энэ нь тухайн цаг үеийн хамгийн том асуудал болон босч ирсэн.  Нөгөө талд буюу хөдөө орон нутгийн сууринг хөгжүүлэх бодлого хөшүүрэг хангалтгүй,төлөвлөлтийн  хэрэгжилт муу байгаагаас тэнд ажлын байр хомсдож ядууралд орж, хүмүүсийн амьдралын нөхцөл муудсанаас аргагүйн эрхэнд хотруу нүүж ирж, хотын ачааллыг нэмэгдүүлэх, улмаар хөдөөгийн суурингууд эзгүйрч хоцрогдон зарим нь балгас болон үлдэх замруугаа орж байна. Тиймээс Монголын хот байгуулалт, суурьшсан амьдралын хөгжлийн  суурь бодлогын бичиг баримтаа яаралтай гаргаж, үүнтэйгээ уялдуулан монгол орны хот төлөвлөлтийг нийт нутгаа хамруулж, хооронд нь уялдуулан цогцоор нь анхаарч хөгжүүлэх нь  чухал гэдгийг мэргэжлийн олон хүмүүс хэлж ярьж байгаа. Сүүлийн үед хот хөдөөгийн ялгаа улам бүр нэмэгдэж байна, төрөөс хуваарилалтын  тэгш биш байдал байсаар байна. Хөдөөгийн суурингийн хоцрогдол нь сүүлдээ хүмүүсийн ая тухтай эрүүл аюулгүй амьдрах үндсэн эрхэд нөлөөлөх хэмжээнд хүрч болзошгүй болоод байна. Манай улс төрчид том эрх мэдэлтнүүд бүгд Улаанбаатарт суудаг болохоор иймэрхүү байдлыг анзаарч харж чадахгүй байх шиг байна.

"Оргил"  худалдаа үйлчилгээний төв. \Дархан хот 2018 он\

Хотын зарим түүхэн барилгуулыг нураах шийдвэрүүд гарч, эхнээсээ гүйцэтгэж байна. Үнэхээр нас нь гүйцсэн байдаг юм уу эсвэл үнэ цэнэ бүхий түүхэн барилга биш байв уу? 

Хот байгуулалтын удирдлага зохион байгуулалтад хэтэрхий субъектив шинж чанартай хандаад байна, энэ нь буруу. Үүнийг энгийнээр тайлбарлавал эрх мэдэлтнүүд “би мэднэ, чадна”, надад шийдвэр гаргах эрх мэдэл нь байна гэсэн хандлагаар асуудалд хандаж, хот байгуулалтандаа мөрдлөг болгох  үндсэн удирдамж болох ерөнхий төлөвлөгөөний зарчим, шаардлагуудыг тоохгүй байна гэсэн үг. Нөгөө талаас мэргэжлийн хүмүүсийн дуу хоолой сул байна, хэлсэн ч үл тоомсорлох явдал цөөнгүй байгаа нь харагддаг. 

Миний мэдэхээр модон барилга 50 жил, чулуун барилга 200 жилийн настай гэсэн ойлголт байдаг.  50 жил болсон чулуун барилгыг “нас нь гүйцсэн”, буулгах цаг нь болсон гэж ярьжб айсан. Энэ бол мэргэжлийн бус хүний нийгмийн сэтгэл зүйд нөлөөлөх зорилготой ярьж буй худлаа яриа.  Саяхан буулгасан “Байгалийн түүхийн музей” бол Монголын анхны архитектор Ч.Чимэд гуайн бүтээл, классик хэв маягийн архитектур, түүхийн дурсгалт барилгын тоонд бүртгэгдсэн, төрийн хамгаалалтанд байсан барилга юм. Засаж шинэчлээд үлдээж болох л байсан. Дурсгалт барилга байгууламж хамгаалах төрийн хамгаалалтын одоогийн хууль эрхзүйн байдал нь сул, дутмаг санагдсан. Архитектор хүний хувьд хэлэхэд харамсалтай л зүйл болсон. Чингэс хааны музейг барихыг нь эсэргүйцсэн юм биш, харин байршлын хувьд заавал тэнд биш өөргазар барьж болох л байсандаа.

Аливаа улс орон түүхэн дурсгалт барилгуудаа сэргээн засварлаж, хэвээр нь хадгалж үлдээхийг чухалчилдаг. Сайн, муу ямар материал ашигласан нь хамаагүй, хуучны дурсгалт барилга  нь өрөө түүхболон үлдэж, үнэ цэнийг бий болгодог юм. 

Дарга нарын өмнөхөө хэт үгүйсгэх зан араншингаас болж Улаанбаатар хот түүхэн өнгө төрхөө алдахвий гэхээс санаа зовж л байна.  Хуучны зарим барилгуудын араг яс, гол хийц бүтээцийг бидний төсөөлж байснаас сайн хийсэн байдаг. Жишээлбэл, Монгол банкны 1930 аад онд баригдсан барилгуудын сэргээн засварлалтын зураг дээр бид 20 иод жилийн өмнө ажиллаж байсан.  Зураг төсөл хийхээс өмнө уг барилгын  суурьнаас эхлээд дам нуруу, хучилт гэх мэт бүх хийцийг нь задалж судлан үзэж, чанар байдалд нь үнэлэлт дүгнэлт гаргаж байсан. Суурь, гадна хана нь эвдрэл гэмтэлгүй хэвээр, хучилтын модон хийцүүдийг нь гэхэд бүгдийг нь шохойнд  уусгаад мөөгөнцөртөж муудахгүй байхаар хийсэн тул ихэнх нь яс чанар нь хэвээрээ байсан. Тиймээс хуучны дурсгалт барилгынх нь хэв загварыг хадгалсан байдлаар засвар шинэчлэлтийнх нь зургийг нь гаргасан.

Та БЗТЗХ- г үүсгэн байгуулагчдын нэг. Тиймээс Монголын барилгын зураг төслийн салбарын өнөөгийн байдал ямар түвшинд байна? Тулгамдаж байгаа ямар асуудлууд байгаа талаар асуух нь зөв байх?  

1990 оноос өмнө зураг төсөлчидийг барилгын салбарын тэргүүлэгч, хөтлөгч  хүч нь гэж үздэг байлаа. Тухайн үед  Барилгын зургийн төв институт /1000 ажилтантай/, ХАА зургийн төв институт /500 ажилтантай/, үүнээс гадна яамдууд, аймаг бүрт   “Зураг төсөл, эрдэм шинжилгээний товчоо” гэж байсан. Эдгээр нь хамгийн багадаа 50 ажилтантай байсан гээд бодохоор тухайн үед зураг төсөлчдийн  маш том арми барилгын салбарын хөгжлийг тэргүүлэн ажиллаж байлаа. Гэвч ардчилал гарч улс орны байдал, эдийн засаг өөрчлөгдөж, хөрөнгө оруулалт багассан учраас эхнээсээ хаагдаж, сүүлдээ бүгд татан буугдсан. 1993 оноос эдийн засгийн байдал арай дээрдэж  эхлэхэд л зураг төслийн хувийн компаниуд бий болж эхэлсэн юм. Гэвч 1990 оноос өмнөх шиг зураг төсөлчид нь барилгын салбарын тэргүүлэгч байх баримтлал, бодлогын дэмжлэг байхгүй болсон. 

Өнөөдөр зураг төслийн тусгай зөвшөөрөлтөй 800-аад компани байдаг бөгөөд энэ салбарт ажиллаж буй хүмүүсийг тооцоод үзвэл 1 компани нь дундажаар 3-5 хүнтэй гэсэн дүр зураг харагддаг. Хэт хүч нь тарамдсан, амиа аргацаасан олон жижиг хувийн компаниуд болоод байна. Ихэнх нь ажил гарвал хийгээд, байхгүй бол чимээгүй болчихдог,улсын хэдэн тендерт хамгийн бага үнээр хоорондоо өрсөлдөөд л, нэг иймэрхүү байдалтай болсон.  Энэ байдалд манай салбарын яам дүгнэлт хийж, бодлогоор дэмжин том чадалтай хот төлөвлөлт, барилгын зураг төслийн том  компаниудыг гаргаж ирэх цаг нь болсон гэж бодож байн. Ингэхийн тулд эхний ээлжинд Зураг төсөл гүйцэтгэх байгууллагад олгодог тусгай зөвшөөрлийн журамд өөрчлөлт оруулж, дунд болон өндөр төвөгшилтөй барилгын зураг төсөл боловсруулах компанийн шаардлагын босгыг өндөрсгөх хэрэгтэй. Ингэснээр томоохон хүчин чадалтай компаниуд бий болох болно.  Одоо нэгэнт бий болчихсон жижиг олон компаниуд том төслийн гүйцэтгэгч болохын төлөөилүү  өргөжиж, нэгдэж  ажиллах цаг нь болсон, ингэж чадвал барилгын салбарын хөгжил ч бүхэлдээ түргэн хөгжиж  урагшлахад ихээхэн сайн нөлөөтөй. 

Барилгын зураг төсөл гаргахад эскизээ батлуулахаас эхлээд их олон төрлийн хяналтаар ордог. Зураг төсөлд ийм олон хяналт байх шаардлагатай юу? 

Барилга бол олон хүний аюулгүй, ая тухтай амьдрах орчин гэдэг утгаар хяналт бол зайлшгүй байх шаардлагатай. Манайх барилгын зураг төсөлд Оростой адил системээр улсын экспиртизийн шалгалт хийж дүгнэлт гаргадаг. Барилгын зураг төсөлд тавих  хяналтыг багасгах биш харин хяналтын журмыг боловсронгуй болгон өөрчлөх шаардлагатай гэж боддог. Жишээ нь, экспертизийн шалгалтын ажлыг туршлагатай, өндөр зэрэглэлийн инженер, архитекторууд бүхий томоохон  компаниуд хөндлөнгийн хяналт хэлбэрээр хийж, дүгнэлт гаргадаг байж болно. Тийм үед хяналт шалгалт гүйцэтгэгч тухайн компани захиалагчийн өмнө эдийн засгийн хариуцлага хүлээх учир мэдээж илүү хариуцлагатай хандах байх. Ийм арга хөгжилтэй орнуудад түгээмэл хэрэглэгдэж байгаа.

Түүнчлэн тусгай зөвшөөрлийн эрхээр авч гүйцэтгэдэг барилгын бүх зургийг заавал мэргэшсэн зэрэгтэй архитектор, инженерүүд гүйцэтгэдэг, тэдний ажлыг  туршлагатай зөвлөх архитектор, инженерүүд нь шалгаж батлагаажуулдаг байх шаардлагатай, тэгж байж чанартай, алдаа багатай зураг гардаг болно.

Та “T&G” ХХК - ийг байгуулаад 24 жил өнгөрсөн байна. Энэ олон жил тогтвортой үйл ажиллагаа явуулж өсөж дэвжиж буй  таны ажлын амжилтын гол зарчим юу вэ? 

Манай компани нь зураг төслийн гүйцэтгэгчээр ажилладагаас гадна, дээвэр, хаалга зэрэг барилгын зарим материалын ханган нийлүүлэгч, туслан гүйцэтгэгчээр ажилладаг, мөн аялал жуулчлалын салбарт тодорхой хэмжээнд үйл ажиллагаа явуулдаг. Зураг төслийн бизнес одоогоор тийм ч сайн ашигтай биш байна. Иймд  бизнесээ илүү үр ашигтай байлгах үүднээс барилгын шинэ төрлийн сайн бренд материал импортлож, барилгын компаниудад нийлүүлэх, угсрах бизнесрүү орсон. 

Бизнес тогтвортой, багач гэсэн өсөлттөй, ашигтай байх нэг үндсэн шалтгаан бол чанар гэж ойлгодог. Чанар гэдэг нь  цаг хугацаа өнгөрөх тусам танигдаж үлддэг, үнэлэгддэг, үнэт зүйл болж чаддаг тийм сайн шинж чанартай. Тийм ч учраас бизнесээ эхэлсэн цагаасаа энэ тал дээр ихээхэн анхаарч ажилласаар ирсэн. Импортоор нийлүүлж байгаа барилгын материалуудын хувьд ч олон улсад танигдсан чанартай, брэндийг оруулж ирэхийг хичээдэг.  Тухайлбал, 100 гаруй жилийн түүхтэй дэлхийд алдартай Германы “Hoеrmann” брэндийн олон төрлийн метал хаалга, хаалтны албан ёсны эрхтэй Монголын  борлуулагчаар ажиллаж байна. Германы болон Европын чанарын стандартыг хангасан байдаг учраас үнэхээр сайн чанартай бүтээгдэхүүнүүд байдаг. Мөн дээврийн олон төрлийн сайн чанартай материалуудыг Шинэ зеланд, Польш, Орос, Солонгос улсаас оруулж ирдэг. Чанарын өндөр шаардлагыг хангаж байгаа гэдэг утгаараа эдгээр материалууд  бусад ижил төстөй бүтээгдэхүүнтэй харьцуулахад арай үнэтэй байх явдал  байдаг. Тиймээс эхний үедээ төдийлөн зах зээлд сайн борлогддогүй хэдий ч  хэсэг хугацааны дараа түүний чанарыг олноороо таньж мэдэхийн хирээр аажмаар худалдан авалт нэмэгдэж, хэтдээ зах зээлд үлдэж чаддаг. Үйлчилгээ, угсралтаа ч зохих стандарт зааврын дагуу чанартай гүйцэтгэхийг чармайдаг. Үүний тулд одоо бидкомпани дээрээ олон улсын чанарын менежмент нэвтрүүлээд явж байна.  Бидний бизнестээ баримталж байгаа  гол зарчим гэвэл нэг иймэрхүү…

Архитектор мэргэжлийг сонгон ажиллах гэж байгаа залуучуудад ахмад туршлагатай архитекторын хувьд юу гэж зөвлөмөөр байна вэ? 

Архитектор мэргэжил бол сайхан мэргэжил. Өөрийн зурсан гайгүй гүйцэтгэсэн барилгаа хараад түүгээрээ бахархаад явж байх тэр үе л хамгийн кайптай сайхан байдаг. Энэ мэргэжлийг сайн эзэмшиж чадвал бас дажгүй цалин орлоготой, олонд нэр хүндтэй явах боломж ихбий.  Ихэнх залуучууд эхэндээ архитектурын гоо үзэмж, гадна уран сайхныг нь бишрэн дурлаж, ийм юм хийдэг хүн болохыг  мөрөөдөн энэ мэргэжлийг сонгодог. Архитектур төлөвлөлт хийх гэдэг бол барилгын гадаад хэлбэр загвараас гадна дотор орон зайн төлөвлөлт, олон хүний амь нас, ая тух, эрүүл орчинг хэрхэн бий болгохтой холбоотой цогц, өндөр хариуцлагатай ажил гүйцэтгэх ажил, шаргуу хөдөлмөр, ихээхэн хичээл зүтгэл, өндөр мэдлэг чадвар шаарддаг мэргэжил гэдгийг төдийлөн ойлгоогүй байдаг. Тиймээс энэ мэргэжлийг сонгох гэж байгаа бол эхлээд мэргэжлийн хүнээссайн  зөвлөгөө авч, тодорхой мэдээлэлтэй болсоны дараа сонголтоо хийх хэрэгтэй. Тэгээгүйгээс зам зууртаа шантарч орхих явдал олонтой гардаг. Зарим залуус сургуулиа дөнгөж төгсөөд л бие даагаад том барилгын зураг төсөл хийгээд л амжилтад хүрчих юм шиг боддог. Шулуухан хэлэхэд тийм зүйл байхгүй. Барилга хот байгуулалтын салбарт тодорхой хугацаанд ажиллаж их юм мэдэж, сурч, олон шаардлагуудыг хангаж, тогоонд нь чанагдаж, норм, дүрэм, стандартыг мэддэг болж байж, бараг 10 аад жил зүтгэж байж сая бие дааж архитектурын зураг төсөл хийх хэмжээнд хүрдэг. Яахав зарим нэг авьястай, мэрийлттэй залуучууд эрт амжилтанд хүрч байгааг үгүйсгэхгүй. Эхний жилүүдийн туршлагажиж, мэргэших энэ давааг даван туулж чадсан хүнд бол маш сайхан боломж ирдэг гэдгийг энд хэлмээр байна.

Таныг Монголын анхны гольфийн тамирчин гэж сонссон юм байна. Энэ спортоор яагаад хичээллэх болсон бэ? 

2002 онд “Заг” группНайрамдал зусланд гольфийн талбайг байгуулахаар болж, би зураг төслийн ажилд ньоролцож байх үеэс л энэхүү спорттой холбогдож, 17 жил тасралтгүй хичээллэжбайна. Анх арваадхан хүн тоглож сурах санаатай дурандаа явцгааж байсан. Харинөнөөдөр Монголд одоо гадаад дотоодын нийлсэн 300 орчим гольфын тамирчин байна.Сонирхогчийн төвшнөөс мэргэжлийн төвшинд гарч ирж байгаа тамирчид ч бий. 

Энэ спорт нь багагүй цаг зарцуулахыг шаарддаг хэдий ч сайхан эрүүл агаарт, тайван орчинд стресс ядаргаагаа тайлахаас гадна биеийн эрүүл мэндэд их сайн нөлөөтөй, багагүй тэвчээр, анхаарал төвлөрөл, техник шаарддаг сайхан  спорт юм. Олон сайхан найз нөхөдтэйгээ чөлөөтцагаа зөв боловсон өнгөрөөх сайхан боломж. Бидний үеийнхэнд хамгийн тохиромжтой спорт гэж би боддог.

17 жилийн туршид багагүй амжилтуудыг гаргасан боловуу гэж бодож байна? 

Өөрийнхөө хэмжээнд амжилтууд гаргасан гэж бодож, түүндээ сэтгэл хангалуун л явдаг. Нилээн хэдэн  цом байх нь байгаа, нэг удаа тэмцээнд түрүүлж Турк явж олон улсын цэмцээн, тоглолтод оролцох эрхээр шагнуулж явлаа, мөн гольфчдийн мөрөөдөл болдог “Holy in one“ буюу нэг цохилтоор гоол оруулах амжилтыг 10 жилийн өмнө нэг удаа хийсэн. Гэхдээ бид чинь мэргэжлийн тамирчид биш шүү, сонирхогчийн зиндааны тамирчид, өөрөөр хэлбэл амралтын өдрүүдээр л  тоглодог тамирчингэсэн үг.   Сүүлийн үед ахмадын аврагийн тэмцээнд үздэг болсон, аминдаа энэ ангилалд аврага болчих санаатай ч бардаггүй. Сүүлийн 3 жил хоёрдугаар байранд орсон. Сүүлийн үед гольф тоглодог хүмүүс олноор нэмэгдэж байна, залуучуудын чадвар нь сайжирч байна, энэ спорт Монголоронд зөв, сайн хөгжиж байгаад ахмад тоглогчийн хувиар сэтгэл сайхан байдаг.

Ярилцлагынхаа төгсгөлд асуулт тавилгүйгээр үгийг тань сонсмоор санагдлаа.   

Салбарын мэдээллийн нэр хүндтэй сэтгүүлийнхээ зочноор урьж ярилцсанд талархаж байна. Миний хэлэх зүйл бол, аль ч салбарт бай мэргэжилтнүүдийн үгийг сайтар сонсож, хэрэгтэй санаа оноог нь авч, ирээдүйд гарах үр дүн, алдааг урьдчилан харж, ярилцаж ажилладаг байгаасай гэж хүсч байна. Тухайлбал, хот төлөвлөлтийн талаар ярих гэж байгаа бол энэ талын мэргэжлийн төрийн бус байгууллагуудтай хамтран мэдлэг, туршлагатай төлөвлөгч архитекторуудыг цуглуулж үгийг нь сонсдогч юмуу, эсвэл мэргэжлийн экспертүүдийн дунд нээлттэй хэлэлцүүлэг явуулах гэх мэт ажил зохион байгуулдаг болмоор байна.  

Дээд албан тушаалтан, удирдлагууд нь мэргэжлийн хүмүүсийг үл хайхарсан хандлага гаргамааргүй байна. Бүгдээрээ хэлэлцвэл буруугүй гэж ардын сайхан сургааль байдаг даа.