Хуванцар технологи Монгол улсад нэвтрээд багагүй хугацаа өнгөрч, дотоодын үйлдвэрлэлүүд ч өргөжин хөгжиж байна. Шинжлэх ухааны түвшинд үйлдвэрлэлт явуулж, үндэсний аюулгүй байдлын хэмжээнд яригддаг уг технологийн талаар “Метропласт” ХХК  -ийн гүйцэтгэх захирал Д.Алтангэрэлтэй ярилцлаа.

БОЛОВСРОЛЫН САЛБАР НЬ ҮЙЛДВЭРЛЭЛЭЭСЭЭ ХОЦОРЧ БАЙНА 

Тухайн үед мэргэжилтэн байгаагүй гэж ярьлаа. Тэгвэл одоо энэ мэргэжлээр бэлтгэгдэж байгаа юу? 
Одоо болтол мэргэжилтэн бэлтгэдэггүй. 2014-2015 онд МУИС -ийн Хими, биологийн инженерчлэлийн тэнхмийн химийн багш, одоогийн ШУТИС - ийн Үйлдвэрлэлийн технологийн сургууль гэх мэт хэд хэдэн сургуулиадад санал тавьж, хамтын ажиллагааны гэрээ хүртэл байгуулсан. Бидний зүгээс оюутнуудаа манай компанид дадлага хийлгэх, өөрсдийн судалж мэдсэн мэдлэгээ хичээл болгон зааж өгөх, хуванцар технологийг таниулах хүсэлтийг тавьсан юм. Гэтэл одоо болтол хэрэгжээгүй, нэг ч оюутан ирээгүй байна. Нэг үеэ бодвол барилгын салбарын мэргэжилтэн бэлтгэдэг Мэргэжил сургалтын төв, коллежууд нэмэгдсэн ч өрлөгчин, эксваторын жолооч гэх мэт мэргэжилтнүүдээ бэлтгэхээс хуванцар технологид анхаардаггүй. Энэ байдал нь боловсролын салбар нь үйлдвэрлэлээсээ хоцорч явааг харуулж байна. Хуванцар технологи нь дулааныг хадгалах, хүлэмжийн хийг бууруулах, байгальд орчинд ээлтэй гээд олон талаараа дэлхий нийтэд хүлээн зөвшөөрөгдсөн, өгөөжтэй салбар юм. Гэтэл үүнийг төрөөс дэмждэггүй, их дээд сургуулиуд нь ач холбогдол өгдөггүй. Хэдэн төрийн бус байгууллагууд л оруулж ирж байна.  Монголд энэ салбарыг хүлээн авах цаг нь арай болоогүй юм уу даа гэж хувьдаа боддог юм. 

210 ТОНН ДАХИН БОЛОВСРУУЛАХ БҮТЭЭГДЭХҮҮН ХУДАЛДАН АВСАН 

Энд сонирхуулж ярихад хуванцар бэлдэцийн үйлдвэрлэлтийн технологиороо Герман улс дэлхийд тэргүүлдэг. Тэдний үйлдвэрүүд нь хуванцар хог хаягдлыг хэр их хэмжээгээр дахин боловсруулан үйлдвэрлэснээрээ өрсөлддөг юм. Хэрэглэгчид нь хүртэл байгалийн хог хаягдлыг хамгийн их багасгаж чадсан компаниас худалдан авалтаа хийх сэтгэлгээтэй болчихсон байдаг. 

Ус дамжуулах хоолой нь ард иргэдийн эрүүл ахуйтай шууд хамааралтай учраас дэлхийн зарим улсууд үндэсний аюулгүй байдлын хэмжээнд тавигдах бүтээгдэхүүн гэж үздэг юм байна. Харин манай улсад энэ талын хяналт хэр байдаг вэ? 
Миний мэдэхээр Саудын Араб, Турк улсууд зөвхөн дотооддоо үйлдвэрлэсэн хуванцар хоолойг ашиглана гэж хуулиндаа заасан байдаг. Бангладеш улс гэхэд манайх шиг буурай орон хэдий ч Хятадаас оруулдаг их импортоо зогсоож, гаалийн татвараа 80 хувь болгосон байна. Гэтэл Монголд хуванцар хоолойнууд татваргүй, ямар ч хяналтгүй орж ирдэг. Үүний гол нь шалтгаан нь 2008 онд зарлагдсан “атрын гуравдугаар аян” юм. Тэр үеэс усалгааны систем гэсэн утгаараа гаалийн татварыг тэг болгосон нь одоо ч хэвээрээ байгаа. Гэтэл БНХАУ ихэвчлэн хоёрдогч түүхий эдээр үйлдвэрлэсэн хуванцар хоолойг манайд нийлүүлдэг. Хоёрдогч гэдэг нь ахуйн болон химийн бодисын хаягдлыг дахин боловсруулж хийсэн гэсэн үг юм. Энэ нь чанар, эрүүл ахуйн хувьд ч анхдагч түүхий эдээр хийсэн хуванцраас маш том ялгаатай. Аажмаар хордуулдаг учраас бидний үр хойчийн эрүүл мэндэд нөлөөлнө.
Судалгаагаар анхдагч түүхий эдийг гаалиар оруулан татвараа төлж, дотооддоо үйлдвэрлээд, ямар ч цэвэр ашиггүй хуванцар хоолойны үнийг гаргахад л Хятадаас импортоор оруулж байгаа бэлэн бүтээгдэхүүнээс үнэтэй тусдаг. Үүнээс харахад л ямар муу хоолой нийлүүлж байгааг харж болно. Энэ тал дээр бид холбогдох газар нь хэлсэн ч төрөөс ямар нэгэн бодлого гаргаагүй л байна. 
Тендерт оролцох үед танай бүтээгдэхүүн үнэтэй байна гэдэг юм. Гэхдээ бид үр хойчийнхоо төлөө анхдагч эдийг Солонгосоос импортлон авчирч, үйлдвэрлэлээ явуулдаг учраас Хятадаас бага зэргийн үнэтэй байгаа юм гэдгийг хэлмээр байна. 

ҮНДЭСНИЙ ҮЙЛДВЭРЛЭЛИЙГ ТӨРИЙН БОДЛОГООР ДЭМЖИХ ХЭРЭГТЭЙ 

Дотооддоо үйлдвэрлэл явуулахад хүндрэлтэй ямар асуудлууд байна вэ? 
Жижиг, дунд үйлдвэрлэгчид төрөөс дэмжлэг хүсэж байна. Гадаадын өндөр хөгжилтэй орнуудын туршлагаас харахад дотоодын үйлдвэрлэлээ хөгжүүлэхийн тулд ижил төстэй импортын бараа бүтээгдэхүүнд маш өндөр татвар ногдуулдаг. Англи улс гэхэд түүхэндээ дотоодын даавууны үйлдвэрлэлээ дэмжин, түүхий эдийг нь татваргүй болгоод, импортын бэлэн бүтээгдэхүүнд маш өндөр татвар ноогдуулж эхэлсэн байдаг. Найман жилийн дараа гэхэд даавууны технологи, үйлдвэрлэл нь асар хурдацтай хөгжсөн байгаа юм. Олон улсын жишгээр дотоодын үйлдвэрлэгчдээ төрийн бодлогоор дэмжээд өгөөч гэсэн хүсэлт өгөхөөр манай улс олон улсын худалдааны байгууллагад элссэн тул татварыг өсгөж болохгүй гэж тайлбарладаг. Уг нь болдог жишээ дэлхийгээр дүүрэн байна шүү дээ. 
Мөн хуванцар цонхны стандартын асуудал байна. Монголд үйлдвэрлэж байгаа хуванцар цонхнуудын 80 хувь нь шаардлага хангахгүй гэж хэлэхэд буруудах зүйлгүй. Гэхдээ үүний бурууг үйлдвэрлэгчээс биш захиалагч нараас үүдэлтэй гэж боддог. Валютын ханш өсөж, үүнийгээ дагаад шил, түүхий эдийн үнэ нэмэгддэг. Нэмэгдсэн үнээр, стандартын дагуу угсраад бэлэн болгосон бүтээгдэхүүнийг үнэтэй байна гэсэн шалтгаанаар захиалагч компаниуд худалдан авдаггүй. Хуучин үнэ хөлсөөрөө хийлгэхийг хүсдэг учраас стандарт бус цонхнууд үйлдвэрлэгдэж, дулаан алдагдалтай барилгууд нэмэгдэж байна. Гэтэл үүнийг барилгыг хүлээн авч буй комисс нь анхаардаггүй, хянаж байгаа мэргэжилтнүүд нь стандартаа мэддэггүй, уншдаггүй гэдэг нь тодорхой байгаа байдаг. 

Миний бодлоор дотооддоо үйлдвэрлэл явуулж байгаа компаниуд хоорондоо хамтарвал илүү хөгжих юм шиг санагддаг. Танайх дотоодын үйлдвэрүүдтэй хамтарч ажилладаг уу? 
Бид цонх үйлдвэрлэгч компаниудтай хамтардаг. Тодруулбал манай компаниас бэлдэцээ,  шилний үйлдвэрээс хийцээ аваад угсарч эцсийн байдлаар цонх болгож угсардаг байгууллага гэсэн үг.  Статистик судалгаанаас харахад Монголд 300 гаруй цонхны үйлдвэр байна. Үүний 200 орчим нь Улаанбаатар хотод байрладаг. Гэвч стандартын дагуу угсардаг нь ховор. Жишээлбэл, хуванцар цонх нь цаг агаарын эрс тэс уур амьсгалаас шалтгаалаад өвөл агшиж, зундаа тэлдэг учраас энэ ачааллыг даах төмөр суулгац заавал хийж өгөх шаардлагатай байдаг юм. Гэтэл цонхны үйлдвэрүүд хийдэггүй. Төмөргүй хийсэн цонх хоёр жилийн дараа гэхэд яажийж, дулаан алдаж эхэлдэг. Тиймээс салбараа илүү хөгжүүлж, чанартай бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэхийн тулд зөвхөн манай компани гэж аминчхан үзэл гаргахгүйгээр хоорондоо хамтарч, үндэсний үйлдвэрлэлээ өргөжүүлэх хэрэгтэй гэж боддог. 

Салбар бүрт автоматжуулалт, шинэ дэвшилтэт технологийн эрин үе ирээд байна. Үүнтэй хэрхэн хөл нийлүүлэн алхаж байна вэ? 
Автомажуулалт хийснээр хүнээс шалтгаалах алдаа гарахгүй, өртөг багасахаас гадна хийсэн ажлынхаа бүх өгөгдлүүдийг хадгалж явдагт гол давуу тал оршдог. Өгөгдлүүд буюу хийсэн үйлдэл бүрээ хадгалсанаар өмнөх алхмаа дүгнэж, дараагийн шинэ зүйл шилжхэд хамгийн хэрэгтэй. Тоолж хэмждэг болгоныг хөгжүүлж болдог. Сүүлийн үед яригдаад байгаа Аж үйлдвэрлэлийн 4-р үе гэдгийг үйлдвэрлэлдээ хэрэгжүүлсэн компаниуд хожих болно гэдэг нь илэрхий байна. Манай компаний хувьд тооцоолол, автоматжуулалтыг бага багаар хийж явна. Ингэж бид зардлаа багасгаж, үйлдвэрийн эрсдлүүдээс зайлс хийх болно. Ашгаа нэмнэ гэдэг нь үнэ нэмэх биш хэрхэн зардлаа багасгах вэ гэж хандах зөв болов уу. Автоматжуулалтыг зөвхөн үйлдвэрийн процесст биш бүх чиглэлд хийх төлөвлөгөө гарган ажиллаж байна. Үйлдвэрийн шугамд автомат хэмжилтийн төхөрөөмжүүд байрлуулснаар бүтэгдэхүүний чанар стандартыг байнга бий болгох давуу талууд үүсээд байгаа. ЖДҮ-ийн хувьд бүх мэдээллээ тоолж, цуглуулаад тэр дээрээ шинжилгээ хийхэд хэрхэн автоматжуулах, хоорондын уялдааг бий болгох гээд шийдлүүд нь гараад ирнэ.  

IQ БИШ EQ ЧУХАЛ 

Таны удирдан зохион байгуулах ажлын арга барил юу вэ? 
Миний хувьд ажилтнуудаа биеэ даан ажиллах, гаргасан бизнес төлөвлөгөөний хүрээнд шийдвэр гаргах боломжийг өгч ажиллладаг. Харин компанидаа ажилтан шалгаруулж авахдаа дипломоос илүүтэй зөв хандлагатай хүнийг илүү үнэлдэг. Одоо IQ биш EQ /emotional quality/ хандлага чухал болсон цаг. Үнэхээр сурах, ажиллах хүсэлтэй, зөв хүн ямар ч ажлыг сурна гэж би боддог.  Ер нь жижиг компанид ажиллахад маш ихийг сурах боломжоор дүүрэн байдаг гэж би хувьдаа боддог. Дэлхийн алдарт Харвард, Стэндфордын их сургуулийн төгсөгч нарын 80-90 хувь “startup” бизнес эхлүүлдэг гэсэн судалгаа байдаг. Тэд Apple, Google, Microsoft гэх мэт томоохон компанид ажиллах боломж дүүрэн байгаа ч өөрсдийгөө илүү хөгжүүлье гэсэн хүсэл эрмэлзэл нь жижиг бизнес рүү оруулдаг. Харин Монголд ийм сэтгэлгээ хөгжих хараахан болоогүй байна гэж хардаг. 

СУРАЛЦАХААС НЭГ МИНУТ, НЭГ СЕКУНД ХОЦРОХОД ЗАХ ЗЭЭЛЭЭС АРЧИГДАХ БОЛНО 

Хамгийн сүүлд ямар ном уншив? 
Стиб Жобсын номыг уншсан байна. Ихэвчлэн бизнес болон хүний хөгжлийн талаарх номыг их уншдаг болоод байгаа. Мөн түгжрэлд өнгөрөөж байгаа цагаа ашиглаад аудио номнууд, дэлхийн шилдэг бизнесмэнүүд, амжилтанд хүрсэн хүмүүсийн түүх, ярилцлагыг подкастаар сонсдог. Нэмж хэлэхэд хүн илүү хөгжихийн тулд өөрөөсөө чадвартай, оюунлаг хүмүүстэй уулзаж, тэднээс суралцаж байх ёстой юм гэдгийг ойлгосон. Мөн би гэсэн “эго” үзэл амжилтанд хүргэхгүй гэж бодож байна. 

Тасралтгүй суралцаж, өөрийгөө хөгжүүлж байдаг завгүй амьдралын хэмнэлтэй хүн юм. Цагийн менежмент тун сайтай болов уу гэж бодогдлоо?
Ажил хэргээ явуулах, өөрийгөө хөгжүүлэх, амралт, эрүүл мэнддээ анхаарах гээд олон зүйлийг зөв зохион байгуулж, цагийг үр бүтээлтэй өнгөрүүлэн цагийн менежменттэй болох тал дээр суралцаж, хичээж л байгаа даа /инээв/. Хүнд завгүй гэж хэлж болохгүй. Хэрвээ завгүй гэж хэлсэн л бол та цагийн менежментгүй хүн гэдгээ илтгэж байгаа хэрэг юм. Тиймээс цагийн хувиараа хараад өдөр, цагаа тодорхой хэлж байх ёстой гэж бодож явдаг.

Дэлхий нийтээрээ дижитал хэлбэрт шилжиж байна. Энэхүү технологийн дэвшлийг ажил хэрэг, өдөр тутмын ажилдаа хэрхэн ашигладаг вэ?  
Гүүглийн бүх платформыг өдөр тутамдаа ашиглаж байгаа. Ажил хэрэгтэй холбоотой бичиг баримтуудаа жил, сар, өдрөөр нь ангилаад цахим хэлбэрт байрлуулдаг. Энэ нь ухаалаг утсаа ашиглаад хэзээ, хаана ч явж байсан тухайн ажлаа хянаад, шийдвэр гаргаж, ажилтнуудтайгаа уялдаа холбоотой, хялбараар ажиллах нөхцлийг бүрдүүлдэг. Мөн аль ч улсад явсан гаалийн татвар, бусад төлбөр тооцоогоо цахимаар төлдөг. Орос, Хятад, Монголын хамгийн үнэн бодит, шуурхай цаг үеийн мэдээллийг дамжуулдаг мэдээллийн аппликейшн, Сангийн яам, төрийн сан, Монгол улсын хууль, дүрэм, журам, хэрэгцээт статистик мэдээллүүдийн аппликейшн, орчин цагийн бүтээлч, шинэлэг сэтгэхүйтэй залуучуудын подкаст суваг, аудио ном гэх мэт хэрэгцээт бүхий л зүйлээ утсан дээрээ суулгаж, цаг алдахгүй цахим ертөнцтэй холбоотой ажиллаж байна. 
Таныг Алтангадас одонгоор энгэрээ мялаасан гэж сонслоо. Баяр хүргэе.
Баярлалаа. Төр, хувийн хэвшилд 20 гаруй жил ажилласан хөдөлмөрийг минь улс өндрөөр үнэллээ. Хэдийгээр энэ шагналыг би авсан ч манай хамт олны хүч хөдөлмөр, ажлын үр дүн юм. Цаашдаа олон ажлыг хийхээр төлөвлөсөн байгаа. Тиймээс урдаа тавьсан зорилгодоо хүрэх хүч, эх орондоо илүү ихийг хийж бүтээгээрэй гэсэн ташуур юм болов уу гэж бодож байна.

Хэдийгээр багахан хугацаанд тантай ярилцсан ч эх орондоо үнэтэй хувь нэмэр оруулсан, цаашид ч илүү ихийг бүтээх эрч хүч дүүрэн хүн юм гэж бодогдлоо. Таны цаашдын ажил хөдөлмөрт өндөр амжилт хүсье. 
Баярлалаа.