Сүхбаатарын талбайн урд хэсэг буюу Хонхтой цэцэрлэгийг 2020 онд Нийслэлийн засаг даргын захирамжаар нийтийн эзэмшил болгож, энэ байршилд усан оргилуур бүхий шинэ бүтээн байгуулалт хийхээр болсон билээ. Жилийн ганцхан улиралд ашиглагдаж, бусад үед "хар нүх", "саарал цемент" болж хувирах энэхүү бүтээн байгуулалтад өвлийн бичил орчнийг бий болгох талаар бичсэн зөвлөх архитектор Г.Очирдоржийн нийтлэлийг хүргэж байна.  

Монгол улсын хуулинд “Түүх, соёл иргэншлийн уламжлал, бүсчилсэн хөгжлийн бодлого, хүрээлэн буй орчныг хамгаалах шаардлагад нийцүүлэн хүн амын эрүүл, аюулгүй амьдрах тааламжтай орон зайн орчныг бүрдүүлэхийн тулд бүс нутаг, хот, тосгоны хөгжлийн төлөвлөлтийн зураг төсөл боловсруулах, барьж байгуулах, иж бүрэн тохижуулах цогцолбор үйл ажиллагааг хот байгуулалт гэнэ” гэж заажээ. Xот байгуулалтын амин сүнс, орчин үеийн томоохон хотуудын хөгжлийн гол үзүүлэлтийн нэг нь ногоон байгууламж- ногоон урлаг юм. Ногоон байгууламж, бидний таван мэдэрхүйгээрээ санаатай болон санамсаргүй өдөр дутам байнга хүртэж байдаг, хардаг, харьцдаг, энэ дэлхийн шим ертөнцийн чандман эрдэнэ агаар, усыг үйлдвэрлэж бидний амьдралыг цаг, минут, хоромоор тэтгэж байдаг зүлэг ногоон ургамал, алаг цэцэгс, бут сөөг, навчит ногоон модыг хотын зам талбай, тохижилт соёл амралтын орчинтой хэрхэн зохистой, өнгө үзэмжтэй хослуулан хотын зайлшгүй шаардлагатай, салшгүй хэсэг болгох тухай юм. Хорвоод хараад баймаар, сэтгэл татах, холдож салж явмааргүй юмс олон. Бид энэхүү нэгэн төрлийн мөнхийн хэрэглээгээ хэрхэн зохистой байлгах, яаж түүнээс сэтгэлийн гүн таашаал авах, цаашид хүн өөртөө зориулж  байнга сайжруулах арга зам, эрэл хайгуул хийж зохион байгуулах, шинийг сэдэж улам ихээр хөгжүүлэн бүтээх явдал чухал байна. Тэрнээс хэрэгтэй, хэрэггүйн тухай ярих юм биш. Харин хэзээ гэвэл авч үзэх хэрэгтэй.  

-Агаар үйлдвэрлэж, цэвэршүүлж, тоос шорооны 30-70 хувийг барьж, утаа униарын 40 хувийг өөртөө шингээж, нэг га мод, бут сөөг 18 сая шоо метр агаарыг цэвэршүүлдэг байна

-Халуун хүйтэн агаарыг тэнцвэржүүлж, агаарын хэт халалт ба хөрөлтийг 2-3 хэмээр бууруулах болон нэмэгдүүлж, орчиндоо өөрийн гэсэн агаарын орчин бий болгодог

-Ногоон байгууламж хур бороо орсны дараа борооны усыг барих, хадгалж үлдэх, хуримтлуулах замаар агаарын чийгшлийг 8 хувиар нэмэгдүүлнэ

-Ногоон байгууламж зөвхөн тав тухтай орчныг бүрдүүлээд зогсохгүй хот суурин газарт өнгө үзэмж нэмж, архитектурын гоёлын салшгүй иж бүрдлийн нэгэн болж, суурин иргэдийн алжаал, ядаргааг  тайлах, бухимдал уур хилэнг багасгах тайвшруулах үйлчилгээтэй.

- Хөрсний эвдрэл, үерийн ус, шороон шуурга, салхинаас хотыг хамгаалах үүрэг гүйцэтгэнэ

Үүнээс гадна агаарын бохирдлыг бууруулж, дуу чимээнээс хамгаалж, нүүрсхүчлийн хийг шингээж, байгалийн эрүүл зүйн тогтоц, эко бичил орчныг бүрдүүлдэг. Тиймээс иргэдийн амьдарч буй орчныг зайлшгүй зүлэгжүүлэх, цэцэрлэгжүүлэх шаардлагатай юм.

Дэлхийн томоохон хот суурин газрын нэг хүнд ногдох ногоон байгууламжийн талбайн хэмжээ дунджаар 15-18.0 шоо метр. Харин Улаанбаатар хот, Монгол улсын нийслэлд энэ хэмжээ 6.0 шоо метр гэж үздэг. Шинээр баригдаж байгаа орон сууцны нийт талбайн 30-аас доошгүй хувь автомашины зогсоол болон ногоон байгууламж байх ёстой гэж хуульчилсан байдаг боловч зөвхөн цаасан дээрх тоо хэвээр байна. Үүр цүүрээр эртлэн гүйх ажил хэрэгч, эртэч хүмүүс, тамирчид, ахмад настангуудын өглөөний алхалт дасгал хөдөлгөөн, хүүхдээ салхилуулах эхчүүд, залуус, ойр орчмын иргэд хоорондоо уулзаж хуучлах, яриа хөөрөө өрнүүлэх, ундаа түргэн хоол амтархах бяцхан хүүхдүүд, даам шатар тоглох, өнгөрч яваад түр амрахаар эргэж саатсан хүмүүс ба энгийн үйл явдлыг зориуд болон зориуд бусаар ажиглахаар орж гарах бүх насны иргэд, заавал үзэхийг хүссэн гадаад, дотоодын жуулчин, аялагчид тохитой цэцэрлэгт хүрээлэнгүүдээр үйлчлүүлж, хөл хөдөлгөөн оруулж, үргэлж дүүрэн байдаг байна. Тэгвэл манай улсын нийслэл Улаанбаатар хотод амьдардаг хүний тоотой харьцуулахад нийслэлийг чимсэн, нүд баясган сэтгэл сэргээхээр өргөн олон нийтийн шинжтэй ногоон байгууламж нэг ч байхгүйгаас гадна энэ төрлийн тохижсон орчин шаардлагатай хэмжээнээс хэд дахин бага байна. Утаа, тоос шороо, олны хөлд дарагдсан үнсэн саарал өнгөтөй гундуухан төрхтэй байгааг бид бүгд мэднэ. Нийгмийн олон талт тулгамдсан ужиг асуудал, гэр хороололын ариун цэвэр, утаа, хог, шороо, нэгдсэн шугам сүлжээний хангамжийг шийдэж чадахгүй бахь байдгаараа үргэлж зууралдахгүй. 30 жилийн дараа шинэ эхлэлийн “хонх” дахин дуугарч, Улаанбаатар хотын удаан хугацааны хөгжлийн хэтийн төлөвлөлт, ерөнхий төлөвлөгөөний хэрэгжилтээр бидний соёл, амралтын хэрэгцээнд зохиулагдсан “Хонхтой цэцэрлэгт хүрээлэн” хэмээх хуучныг сэргээн босгох төв талбайг дээд түвшинд сайжруулан ногоожуулах ээлжит нэгэн бүтээн байгуулалтын ажил эхэлжээ. Сайшаалтай.

Хөдөлгөөнт их замаас зайдуу төрийн өргөн цэлгэр талбайн хойморт налайх алтан шаргалаар ялгарах Засгийн газрын  ордон, хүндэтгэлийн хамгийн эхэнд залрах Их эзэн хаад, удирдагч жанжин Сүхбаатарын хөшөөд байрлах наран ээвэр энгэр энэхүү хэсэг хүн бүрийн хүндэтгэлийн байр билээ. Архитектур талаасаа автозамын байнгын чөлөөгүй их урсгал, явган хөдөлгөөний торгон уулзвар Монгол улсын хүндэтгэлийн босго, ирээдүйн цэцэрлэгт хүрээлэнгийн өргөтгөлийн ажлыг хэрхэн зөв, зохистой өндөр түвшинд шийдэх явдал, хэрэгжүүлэх ажлын гол зорилт, уран сайхны санаа, үзэл баримтлал болох ёстой. Улаанбаатар хотын дотор нэг бүсээс нөгөөд саадгүй, чөлөөтэй зорчих таатай орчныг бүрдүүлэх ногоон бүсээр холбох бүх “Ногоон сүлжээ”-ний эхлэлийн цэгийг Төв талбайн наран талын цэцэрлэгээс эхлэн хэрэгжүүлэх, шуугиант их замыг төв талбайгаас тусгаарласан, хүмүүнд хамгийн ойр мэдэрхүй-байгалийн ногоон зурвас байгуулж, “Эзэнгүй ч бишээ” байнгын эзэнтэй тайван амгалан сэтгэлд улам ойр, зөөлөн дулаан хүрээлэн орчныг бий болгох бас нэгэн хоорондоо уялдаатай санаа гарна. 

Байнга өргөжин тэлж буй их хотын өнгө төрх, нийгэм, соёл, эрүүл ахуй, гоо сайхны өндөр ач холбогдолтой энэ төслийг хэрэгжүүлэх тал дээр хүн бүр санал нэгтэй байгаа бол бодит байдалд хэрхэн яаж буух талаар анхнаасаа бодоогүй нэгдсэн бодлогогүй хандаж нэг юманд хөөгдөн яаравчлан эхэлсэн байна. Хамгийн эхэнд шийдэх шаардлагатай, хийх ёстой байсан ажлуудын бүрэлдэхүүн, дэс дараалыг тодруулбал:

- Том жижиг аливаа ажлыг хийхэд шаардагдах үзэл баримтлал, төслийн санааг урьдчилан боловсруулаагүй. 

- Түүх, нийгэм, эдийн засаг, Монгол орны тухайн бүсийн байгаль цаг уурын нөхцөл, орчны тойм байршил зүйн судалгаа, цаг үеийн нөхцөл байдал, тэр ч байтугай иргэдийн соёл боловсролын түвшин мэргэжлийн ялгаараар хэрхэн хүлээж авах талаар бодолгүй, хэдэн фото зурганд бүхнийг, төслийн хэрэгжилтийн ирээдүйн хувь заяаг даатгасан ажээ.

- Хэлээд зөвлөгөө өгөх, хэлэлцээд шийдвэр гаргадаг холбогдох мэргэжлийн дээд, дунд шатны байгуулагагууд Нийслэлийн ерөнхий архитектор, түүний мэргэжлийн баг, Монголын Архитектурын Эвлэл, архитектурын зөвлөлөөс санал аваагүй буюу өгөөгүй.  

- Чухал хариуцлагатай ажлын зураг төслийн баг, байгууллагыг ямар замаар сонгосон байдал тодорхойгүй. 

- Мөн эскиз, эх зургийг дээрх байгуулагаар хэлэлцүүлээгүй. 

Зургийн даалгаварыг бүр тусгайлан боловсруулж, онцгой нөхцөлүүд, өвлийн улиралд хэрхэн ашиглах, төлөвлөгчдөд ямар нэгэн шийдэл заавал олдоно, хүйтний горимд шилжин дөрвөн улирлалд бүрэн ашиглах боломжтой байх, одоо байгаа мод бутны хэдэн хувийг үлдээх, тэдний байрыг сольж суулгах замаар эдийн засгийн хэмнэлттэй төлөвлөх, ногоожсон талбайн хэмжээг одоо байгаагаас ядаж 10.0-15.0 хувь ихсгэж, ариун цэвэр гэгээний үйлчилгээний хангалтын шийдлийг тусгайлан заах хэрэгтэй байдаг юм. Энэ байгууламжийн үндсэн тодорхойлогч гол элементийг заагаагүй. Бас хонхтой. Нэгэнт цэцэрлэгт хүрээлэн гэж тодорхойлсон бол ихэнх хэсгийг ногоожсон талбай хамарсан цэцэг ногоо, модны үнэр ханхалсан нам гүм тайван амгалан бүс байгуулахыг зорих байжээ. Гэхдээ оргилуур байж болно. Нийгэм ба мэргэжлийн хариуцлага, хөдөлмөрийн хуваарь талаасаа авч үзвэл дээр нэрлэсэн болон дурьдагдах ажлуудын дор хаяж 90-95 хувь нь хүндэт архитекторуудад хамаатай, шийдэх ёстой, энэ чин үнэн. Зураач ч биш, компьютерийн оператор бүр биш, зургийн туслан гүйцэтгэгч ч биш, басхүү бусад мэргэжлүүдээс ялгаатай нь бидний өмнө “Гоёмсог сайхан, бат бэх, эдийн засгийн хэмнэлт” гэдэг хоорондоо мөнхөд салшгүй уялдаатай, нийгмийн өндөр хариуцлагатай үндсэн гурван зарчим тавигддаг, үүнийг ухамсарлан толгойгоо ажиллуулж гараа хөдөлгөх үүрэгтэй. Алийг нь ч орхигдуулж үл болно. Зөвхөн ганцыг нь хагас дутуу шийдэхэд гаргалгаа нь тун ойлгомжтой. Шууд хэлэхэд “муу байшин, муухай байшин” болно. 

Нэгэн хэвийн тэгш хэмийн тэнхлэгээс татгалзаж, явган зорчих хүмүүсийн хөдөлгөөний урсгалыг чөлөөтэй төлөвлөх, ногоон байгууламжтай уялдах усан оргилуурт гол анхаарал хандуулж онцгойлон товойлгох санаан дээр цогцолборын бүрэлдэхүүний бусад объектууд төдийлөн том биш боловч манай залуу төлөвлөгчид улс орны хөгжлийн өнөөгийн нөхцөлд архитектурын чамгүй төвөгтэй элелемент, хэлбэр загварыг сонгон авсан зоригтой шийдэл болсон. Зөвхөн төлөвлөлт зохион байгуулалтад дахин бодох, анхаарах, хагас дутуу бодсон зүйлүүд байна. Цаашид засаж сайжруулахад оройтоогүй. Одоо байгаа газрын хэвгий, уналтыг хуучин янзаар ашиглаж  зоруиулалт, ашиглалт, бүсийн ялгааг гаргах нь зөв байсан байхаа.

Хуучин байгаа бүхнийг устгах, тайрах, нурааж шинээр хийх цаанаас өгсөн чиглэлийг зурагт тусгаж, оргилууртай холбоотой хүйтэн чулуун байгууламжийн талбай, массын хэмжээ ихсэж, өвлийн улиралд шилжүүлэн ашиглах боломжийг заагаагүй тул ус оргилж байхдаа яахав зүгээр бусад үед тоос шороонд дарагдаж зай завсар эзэлсэн бас нэг “хар нүх”. Ингэснээр “ногоо” багасаж, зам талбай, цутгамал бүтээцийн жин, хувь үлэмж нэмэгджээ. Хотын энэ орчмийн сэтгэлд таатай бус, хүйтэн саарал шил, чулуун барилга, цемент багадаагүй. Хотын төвийн нэгээхэн хэсгийг амьд болгох гээд байгаа шүү дээ. 

Нийтийн бие засах газрыг онцгойлон хүнхэр торх хэлбэрийн бат бэх ган-шилэн өнгөлгөөтэй шийдсэн бол шаардлагатай үед газрын доор ба хагас давхарт янз бүрээр төлөвлөж талбай хэмнэх уян хатан боломжийг хайж орцын тэмдэг, тодотголыг ч сонирхолтой хэлбэрээр зааж өгөх зэрэг олон талын хувилбар хайх боломж байсан. Эрэгтэй, эмэгтэй бие засах газрыг зөвхөн хэлбэр, байршлын тэнцвэр хөөж хооронд нь салгаж хол зайтай байрлуулснаар төсөвт өртөг ихэсдэг төлөвлөлтийн наад захын энгийн алдааг давтсан байна. Ажлын зургийн гүйцэтгэлийг ганц энэ ч биш  нийтээр маш тааруу хийж байгаа. Муу зургаар сайн байшин барина гэж байхгүй. Төв зам талдаа утаа тоос, шороо, дуу чимээ шингээх зориуллалттай өндөр гоёмсог хаалт тусгаж болох архитектурын бас нэгэн шийдлийг мартсан бололтой. Барих гүйцэтгэгч хамгийн чухал.   

Зурсан зургаар барихуу, барьж чадахуу бас л эргэлзээтэй. Овор хэмжээндээ бус, барихад нилээд төвөгтэй учраас барилгын угсралтын ажлын барих байгууллагыг зөв сонгох, сэтгэл шингээж ур гарган хийхгүй бол нийслэлд хоёрхон ширхэг байдаг цэгцтэйхэн айлын амбараас долоон дор, нэрэндээ тохирсон “Нүхэн гарц”-ийг санахад илүүдэхгүй. Эзэн хүн нэг давхрын өргөтгөлийн жижиг үйлчилгээний цэгтээ нэн ач холбогдол өгч байнга засаж тордож сайжруулаж байгааг харж болно. Хийсэн зохиогчид байнгын хяналт тавих хэрэгтэй. Чухалгүй чухал гэж байдаггүй. Москва, Хельсинки, Калгарийн жишээ ч тэр, олон жилийн өмнө тав дахин өндөр өртгөөр барьж тохижуулсан бас нэг өөр тайлбар, ертөнцийн бүх юмс байнгын хөдлөлгөөнд сэргэн сайжирч, шинэ санаагаар баяжиж шинэчлэн өөрчлөгдөж байдаг. Өөрчилж болно харин “үүнээс цааш газаргүй” аргагүй, боломжгүй гэх байдлаар асуудалд хандах ёсгүй. Хот байгуулалт, төлөвлөлтийн газар энэ мэтийн онцгой ажлуудад  анхаарлаа хангалтай хандуулж гартаа авч, хэрвээ мэдлэг, ур чадвар байгаа бол сорьж хариулт өгөх байтал, хаа нэгтэй иргэн хэн гуайн хоёр давхар үйлчилгээний барилгаар оролдож, үг үсгийн алдаа мэтийг хайж цаг заваа үрэх хэрэггүй л юм.  

Бид цементэн шалан дээр мөсөн хотхон урлаад төдийлөн амжилт олддоггүй. Цасаар бүрхэгдсэн  уул толгод, оргилуурын орчмын цагаан ба хосолсон өнгийн төрөл бүрийн хэлбэр дүрстэй архитектурын биет, байгууламжууд, мөнх ногоон гацуур мод, зүлэг, мөсөн хавцал, чулуун завсраас оргилох бяцхан халуун булаг хэнээр ч хэлүүлэлгүй хоорондоо гайхалтай зохицоно. Өвлийн бичил орчнийг бий болгоно гэвэл ямар вэ?

Жишээ саналын зургуудаас