Бүтээн байгуулалтын их ажил эхэлж буй энэ цаг үед барилгын материалын бодлого, өртгийг бууруулах чиглэлээр явуулж байгаа үйл ажиллагаанууд бусад холбогдох төслүүдийн талаар тодруулахаар Барилга хот байгуулалтын яам /БХБЯ/-ны Барилга, барилгын материалын үйлдвэрлэлийн бодлогын хэрэгжилтийг зохицуулах газрын дарга Б.Гантулгыг “Дугаарын зочин” буландаа урилаа.

-БХБЯ тэр дундаа Барилгын материал үйлдвэрлэлийн чиглэлд ямар бодлоготой ажиллаж байгаа талаар яриагаа эхлүүлье гэж бодож байна. 2019 онд хэд хэдэн томоохон бодлогууд батлагдлаа шүү дээ?

 2019 онд барилгын салбарын хувьд "Барилгын салбарт төрөөс баримтлах баримт бичиг"-ийг Монгол Улсын Засгийн газрын 70 дугаар тогтоолоор батлуулж 2019-2029 он хүртэл 10 жилийн хугацаанд хийж хэрэгжүүлэх бодлогын баримт бичигтэй болсон онцлог жил байлаа. 

Мөн Монгол Улсын Засгийн газрын 202 дугаар тогтоолоор 150000 айлын орон сууцны хөтөлбөр батлагдаж, 2023 он хүртэл шат дараатайгаар төлөвлөгдсөн ажлууд хийгдэх болно. 

Харин барилгын материалын үйлдвэрлэлийн чиглэлд гангийн үйлдвэр, шилний үйлдвэр, Налайхын Барилгын материалын үйлдвэр технологийн парк, тээвэр ложистик гэсэн дөрвөн том бодлогыг баримтлан ажиллаж байна. 

Барилгын салбар бодлогын баримт бичигтэй болсон нь маш том бүтээн байгуулалт, ажлын 

эхлэл гэж бодож байна. Зах зээлд шилжсэнээс хойш барилгын салбар томоохон бодлоготой байх хэрэгтэй гэж үзээд гавьяат барилгачин 

Л.Шагдаррагчаа гуай болон бусад холбогдох мэргэжилтнүүд 2001-2011 он хүртэл хэрэгжүүлэх мастер төлөвлөгөөг гаргаж байсан. 2011 онд дараагийн 10 жилийн төлөвлөгөө гаргах талаар яригдсан ч хөрөнгө мөнгөний асуудлаас болж 2016 оноос суурь судалгаанууд хийгдэж эхэлсэн юм. Тухайн үед техник технологийн салбар руу илүү анхаарч ажиллах, барилгын үйлдвэрлэлд менежментийн тогтолцоог бодлогоор авч хэрэгжүүлэх, материалын үйлдвэрлэлийн бодлого гаргаж ирэх ёстой гэсэн дүгнэлт гаргасан. Тиймээс цаашид энэ чиглэлд их анхаарч ажиллах болно. Шил гангийн үйлдвэрлэлийг төрөөс бодлогоор дэмжих болно.

-Монголд арматурын эрэлт ихсэж, чанар стандартад таарахгүй өндөр өртөгтэй материал ихээр импортлогдож байгаа. Дотооддоо үйлдвэрлэх гэхээр хүдрийн олдоцгүй гэж байна. Энэ жилээс гангийн үйлдвэрлэлийг дэмжиж ажиллах юм байна. Тиймээс энэ талын судалгаа хийгдэж, төлөвлөгөө гарсан байх гэж бодож байна?Монгол улсын хэмжээнд нийт барилгын материалын хэдэн хувийг импортоор, хэдэн хувийг дотооддоо үйлдвэрлэж байгаа талаарх эрэлт, нийлүүлэлтийн судалгааг хийсэн. Мөн эдийн засгийн өсөлтийн прогнозоор тооцоолон 150 000 айлын орон сууц болон бусад томоохон төслүүдэд хэдий хэмжээний барилгын материал шаардлагатай болохыг урьдчилан гаргасан байна.

Тухайлбал, 150 000 айлын хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэхэд жилдээ 310 мян.тн арматур хэрэгтэй болж байгаа юм. Гэтэл дотооддоо 57,5 мян.тн арматурыг л үйлдвэрлэх хүчин чадалтай байна. 2019 оны судалгаагаар 288 мян.тн арматурыг хэрэглэсэн. Үүний 20 гаруйхан хувийг дотоодоос, үлдсэн 80 хувийг импортоор оруулж иржээ. Тиймээс БХБЯ - аас гангийн үйлдвэрлэлийг нэмэгдүүлэх бодлоготой ажиллах хэрэгтэй болж байна. Монголд нийт 20  гангийн үйлдвэр байдаг. Эдгээр үйлдвэрүүд нийлээд 210 мян.тн арматур үйлдвэрлэх хүчин чадалтай байгаа юм. Гэвч түүхий эд нь маш хязгаарлагдмал байгаа нь том асуудал болж байна. 

-Шил ч гэсэн 100 хувь гадны хамааралтай байна. Монголын элс, шилний орц найрлагад тохирдоггүй юм уу. Яагаад ашиглахгүй байна вэ? 

 Хаалга, цонх гээд бүхий л шил 100 хувь импортоор орж ирдэг учраас өндөр өртөгтэйгээр худалдан авч байна. Ойлгомжтой хэлбэл, Хятадад 40 төгрөгөөр үйлвэрлэгдсэн шил Монголд 100 төгрөгийн өртгөөр борлуулагдаж нэмэгдэх жишээтэй. Сүүлийн үед шилэн фасадтай, том цонхтой барилгууд нэмэгдэж, шилний эрэлт төдий чинээ нэмэгдэж байгаа. 2019 оны байдлаар жилд 4,9 сая доллараар 2,2 сая.мкв шил худалдан авсан. Тиймээс л шилний үйлдвэрлэлийг төрөөс бодлогоор дэмжих нь чухал болоод байгаа юм. 

-Саяхан “Шинэ бүтээн байгуулалт” хөтөлбөрийг шинэчлэн танилцууллаа. Тиймээс энэ удаад илүү туршлагатай, бодлоготойгоор ажиллах байх гэж бодож байна? 

УИХ-аас баталсан "Шинэ бүтээн байгуулалтын хөтөлбөр" - ийн хүрээнд шинэчилж, өөрчилсөн найруулга дээр зорилтот 55 хөтөлбөр батлагдаж байгаа. 

 2010 онд батлагдсан энэ хөтөлбөрийн хэрэгжилт 40 хувьтай байсан. Учир нь бодлогын томоохон арга хэмжээгээ авч хэрэгжүүлээгүй, салбаруудын уялдаа холбоо муу байснаас олон асуудал үүссэн. Тиймээс энэ удаад уялдааг сайжруулахын тулд Засгийн газар болон БХБЯ - аас төлөөллүүд уулзаж, бүтээн байгуулалтад ямар ажлыг хийхийг тодорхой болгоод байна. 2019 онд БХБЯ -ны хувьд инженерийн шугам сүлжээний орон нутгийн мэдээллийг гаргалаа. Мөн Монголд үйл ажиллагаа явуулж байгаа 500 гаруй барилгын үйлдвэрүүдийн байршил, ямар материал үйлдвэрлэж байгаа чиглэлийг тодорхой болгосон. Тиймээс энэхүү судалгаатай уялдуулан аль бүсэд ямар үйлдвэрлэл дутагдалтай байгааг гаргаж, ямар аймагт, хэдэн айлын орон сууц барих вэ гэдэг хэрэгцээг тодорхойлох боломжтой болж байна. 

 Ер нь Монголд ган болон шил гаднаас хамааралтай. Мөн шохой, дулаалгын материал дутагдалтай. Бусад материалыг дотооддоо хангах боломжтой байгаа. Тиймээс манай зүгээс гол нэрийн 12 төрлийн материал буюу барилгын 70 гаруй хувийг хангадаг материалуудыг бодлогоор дотооддоо хангах чиглэлд анхаарч ажиллаж байна.

-Барилгын норм, норматив нь барилгын салбарын том асуудлын нэг болоод байна. Шинэчлэлийн ажлууд явагдаж байна уу? 

 Норм, нормативийн техникийн баримт бичиг нь ОХУ-ын нормыг орчуулаад дагаж мөрддөг. Тиймээс шинэчлэлүүдийг хийгээд олон улсын түвшинд хүргэхийг зорьж байна. Бид он дамжаад 85 нормын шинэчлэлийг хийхээр ажиллаж байна. 2019 онд хийсэн томоохон ажлуудын нэг бол Монгол Улсын Засгийн газрын 103 дугаар тогтоолоор Барилга байгууламжийн норм, нормативын баримт бичгийн ерөнхий тогтолцоог батлуулсан, цаашид хэрэгжүүлж ажиллана. 

-Холбогдох норм өөрчлөгдөхөөр нэг маягийн зургуудад өөрчлөлт орох шаардлагатай болох байх? Хэдийгээр энэ зураг эцсийн байдлаар хэрэглээнд гарах вэ? 

 2013 онд Боловсрол соёл, шинжлэх ухаан, спортын яам /БСШУСЯ/, Эрүүл мэндийн яам /ЭМЯ/, Эдийн засгийн хөгжлийн яамны захиалгаар БХБЯ-ны "Барилгын зураг төслийн эрдэм шинжилгээний институт"-ээр нэг маягийн зургийг боловсруулан гаргаж байсан. Сүүлийн жилүүдэд хийгдэж байгаа норм, нормативын баримт бичгүүдийн өөрчлөлттэй холбоотойгоор шинэчлэхээс өөр аргагүй болж, экспертүүдээр өргөтгөсөн ажлын хэсэг байгуулан эхний ээлжинд өөрчлөх шаардлагатай нэг маягийн зураг төслүүдийг гаргахаар ажиллаж байна. .

Хэрвээ бид өнгөрсөн онд нэг маягийн зургийг ашигласан бол зөвхөн зураг төслийн шатанд гэхэд 6 тэрбумыг хэмнэх байлаа. 

Энэхүү дүгнэлтээс харахад нэг маягийн зургуудыг сургууль, цэцэрлэг, эмнэлэг, соёлын төв зэрэг нийгмийн үйлчилгээний барилга, байгууламжуудыг барихад ашиглан, хэрэглээнд гаргах нь цаг хугацаа, хөрөнгө мөнгийг хэр их хэмнэж болохыг харж болно. Нэг маягийн зураг 6-9 баллын газар хөдлөлтийн бүс нутагт төлөвлөгдсөн байгаа. Тиймээс үүнийг бодлогын хэмжээнд цогцоор нь шийдэж, хэрэглээнд гаргах шаардлага тулгарч байна. 

-Барилгын чанарыг тодорхойлдог зүйл бол материал. Тиймээс үүнийг шинжилдэг лаборатори улсын хэмжээнд хэр олон байна. Хүрэлцээ, шаардлага нь хангалттай байгаа юу? 

Барилгын чанар гэдэг зүйл эхлээд зураг төсөл, дараа нь материалаар тодорхойлогддог. Тиймээс чанартай бүтээн байгуулалтыг бий болгохын тулд барилгад хэрэглэж байгаа материалуудыг маш сайн шинжилгээнд хамруулах хэрэгтэй болж байгаа юм. Одоо БХБЯ-ны харъяа Барилгын материалын сорилт шинжилгээний төв лабораторид 

57 нэр төрлийн шинжилгээ хийгдэж байна. Улсын хэмжээнд үйл ажиллагаа явуулж байгаа 

энэ лабораторид аймгуудаас ч материалаа авчирч шинжилгээнд хамруулж байна. Иймд аймаг бүртээ шинжилгээгээ хийдэг байх, ядаж л бүс бүсэд нь тоног төхөөрөмж, хэрэгтэй зүйлээр хангах шаардлагатай. 

Гэтэл улсын төсвөөс энэ асуудалд мөнгө төсөвлөдөггүй. 2020 онд ч ялгаагүй байна. Тиймээс бид төсөл боловсруулан олон улсын байгууллагуудад хандаж байна. Хэрвээ нааштайгаар шийдэгдвэл лабораторийн асуудлуудыг эхнээс нь шийдэх болно. 

-Үнэ бүрдлийн асуудал сүүлийн хэдэн жилүүдэд хаягдаад байна. Энэ тал дээр ямар ажлууд хийгдэж байна вэ?  

 Барилга, хот байгуулалтын сайдын 2020.02.05-ны өдрийн 30 дугаар тушаалаар батлагдсан  "Барилгын төсөв зохиох дүрэм" батлагдсан. Дүрмийн нэг онцлог гэвэл зөвлөх үйлчилгээний зардлыг оруулж өгсөн. Тодруулбал, өндөр болон онцгой төвөгшилтэй барилга байгууламжид зайлшгүй зөвлөх үйлчилгээ авах шаардлагатай барилгад зөвлөх үйлчилгээний зардлыг 5 хүртэлх хувийг тусад гаргаж өгөх тогтолцоог тусгасан. Ер нь олон улсад энэ үйлчилгээ маш өндөр хөгжиж байгаа ч Монголд хэрэгжиж эхлээгүй байна, бид цаашид зөвлөх үйлчилгээг 

олон улсын жишигт нийцүүлэн хэрэгжүүлнэ. 

 "Барилгын үнэ бүрдлийн дүрэм"-ийг 2020 онд шинэчлэн батлагдсан "Төсөв зохиох дүрэм"-д нийцүүлэн шинэчилнэ.  

 Мөн сүүлийн 10 жил барилгын ажилчдын тарифт цалингийн асуудал орхигдоод байсан. 

2019 онд барилгын ажилчдын тарифт цалинг өөрчлөн шинэчилж 2021 оноос мөрдөхөөр Сангийн яамтай зөвшилцөн Хууль зүйн яаманд бүртгүүлээд байна. Үүнтэй уялдан 2020 онд Барилгын ажлын хөдөлмөр зарцуулалтын жишиг нормыг шинэчлэн Шинжлэх ухаан, техник технологийн зөвлөлийн хурлаар хэлэлцүүлэхээр бэлэн болгосон.

-Өнгөрсөн онд цементийн үнэ өссөн нь тээвэр, ложистикийн асуудлаас боллоо гэж тайлбарласан. Тэгэхээр энэ байдал барилгын салбарын том асуудал болох нь. Энэ тал дээр ямар бодлоготой ажиллах вэ? 

 Төмөр замын бодлого нь барилгын материалын ложистикийг "үл тоосон"-оос болж 2019 оны 8 дугаар сард цементийн үнэ ханш тодорхой хэмжээнд өссөн. Дотооддоо цементийг зөөвөрлөх вагон тавиагүй, зөвхөн гадаад тээвэрт 

ач холбогдол өгснөөс л хомсдол үүссэн. Бидэнд ирсэн гомдлын дагуу шалгахад цементийн бүх үйлдвэрүүд хэвийн үйл ажиллагаатай байсан. Гагцхүү тээвэрлэлтээс болж ийм нөхцөл байдал үүссэн учир цаашид бодлогын хэмжээнд анхаарах хэрэгтэй болсон.

 Барилгын материалын үйлдвэрлэлийн нэг том бодлого 

бол тээвэр ложистик.  Замын- Үүд, Алтанбулагийн чөлөөт бүс дээр хойноос болон урдаас орж ирэх барилгын материалуудын 

том ложистик төв, Улаанбаатар хотын зүүн, баруун талд хоёр ложистик төв байгуулж, нэгдсэн сүлжээтэй байх явдал юм. Энэ талаар шинэчлэн батлагдах "Шинэ бүтээн байгуулалтын хөтөлбөр"-т тусгаж өгсөн байгаа. Одоогийн байдлаар улсын хэмжээнд жилдээ 

4 сая.тн цемент үйлдвэрлэх хүчин чадал бүхий 4 үйлдвэр байна. Гэтэл эдгээр үйлдвэрүүд Улаанбаатар хотын төвийн бүсэд байрласан учраас баруун бүсэд өндөр өртөг зардалтайгаар тээвэрлэгдэж байгаа. Тиймээс Ховд аймагт баригдаж байгаа үйлдвэрийг баруун таван аймгийн хэрэгцээг хангана гэж тооцож байна. Хэрэв клинкерээ орд газраа түшиглээд шийдчихвэл цаашдаа баруун аймгуудад цемент үйлдвэрлэл хөгжих бололцоо бий болно. Хэдийгээр бид цементийн дотоодын хэрэгцээгээ хангаж мөн экспортод гаргах боломжтой болсон ч сэтгэл амарч болохгүй. Цаашид цементийг даацын замын бүтээн 

байгуулалт гэх мэт хэрэгцээнд зөв ашиглаж эхлэх хэрэгтэй. 

 Манай яам, Барилгын хөгжлийн төв, МБМҮХ - той хамтарч Монгол улс дахь орд газруудын илэрцийн судалгаа хийсэн. Энэ судалгаанаас тухайн орд газрыг ашиглан барилгын материалын үйлдвэрлэлийг хөгжүүлэх төлөвлөгөөтэй байна.

-Хуурамч, чанаргүй материалууд хямд үнээр нийлүүлэгдэж, үйлдвэрлэгчид хохирох асуудал гарч байна. Үүнийг зохицуулж байгаа арга хэмжээ бий юу?  

 МБМҮХ нь барилгын материалын үйлдвэрлэлд нийт хэдэн аж ахуй нэгж байгууллагууд үйл ажиллагаа явуулж байгаа, тэдгээрийн хэд нь тохирлын гэрчилгээ, тусгай зөвшөөрөлтэйг тодорхой болгох судалгааг хийдэг. Тиймээс аж ахуйн аргаар блок цохих зэрэг зөвшөөрөлгүй үйл ажиллагаа явуулж байгаа газруудын тооллогыг хийж, бүгдийг нь бүртгэх, тохирлын гэрчилгээтэй болгох чиглэл өгөөд ажиллаж байна. 

-Дотоодын үйлдвэрлэгч нар төрөөс дэмжлэг ихээр хүсэж байна. Тиймээс үндэсний үйлдвэрлэлээ дэмжих тал дээр ямар ажлууд хийгдэж байгаа талаар тодруулах нь зүйтэй байх? 

 Налайхын үйлдвэр технологийн паркийн гол бодлого нь дотоодын үйлдвэрлэлүүдээ дэмжиж, импортын барилгын материалыг орлох бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх юм. Энэ 

нь үндэсний үйлдвэрлэлээ дэмжих хамгийн том бодлого. 2025 он гэхэд бүрэн ашиглалтад оруулах төлөвлөгөөтэй байгаа. Одоогийн байдлаар жил бүрийн төсвөөс төсөвлөгдсөн хөрөнгөөр шугам, сүлжээний ажлууд хийгдэж байгаа төдийгүй зарим байгууллагууд газраа аваад үйлвэрүүдээ барьж эхлээд байна. Хэрвээ бид инженерийн шугам сүлжээний ажлаа бүрэн дуусгачихвал технологи, өртөг шингэсэн, импортын материалыг орлож чадахуйц бүтээгдэхүүнийг үйлдвэрлэж, импортын өндөр өртөгтэй материал авах шаардлагагүй болно. 

Тиймээс үйлдвэрлэгчдээ дэмжиж хэрэгтэй тоног төхөөрөмжийг оруулж ирэхэд гааль, татварыг багасгах, тэглэх бодлоготой ажиллах хэрэгтэй байгаа. 

-Эдгээр том бодлогыг хэрэгжүүлэхэд зөвхөн БХБЯ, төрийн байгууллагууд гэхгүй төрийн бус байгууллагуудын оролцоо мөн чухал гэж бодож байна. Тиймээс та төрийн болон төрийн бус байгууллагуудын хамтын ажиллагааг хэрхэн харж байгаа вэ? 

 Төрийн байгууллагад олон судалгаанууд шаардлагатай байдаг. Тэдгээр судалгаан дээр үндэслэн бодлогоо тодорхойлж, хэрэгжүүлэх чиг үүрэг өгвөл илүү бодит үр дүнтэй ажиллана гэж боддог. Тиймээс ТББ-ын нөөц бололцоог ашиглан судалгаа шинжилгээ хийлгэх, төрийн зарим чиг үүргийг хэрэгжүүлэх шаардлагатай байна. Мөн барилгын салбарт хэрэгтэй байгаа мэргэжилтнүүдийн саналаа төрийн байгууллагад хүргэж, үүнийг бид ШУТИС гэх мэт холбогдох боловсролын байгууллагатай хамтран шийдэж ажиллах хэрэгтэй. 

-БХБЯ - наас барилгын материалын салбарт гангийн үйлдвэр, шилний үйлдвэр, Налайхын технологи үйлдвэрлэлийн парк, тээвэр ложистик гэсэн дөрвөн том бодлогыг баримтлан ажиллаж байгаа юм байна. Хэрвээ үнэхээр төлөвлөгөөний дагуу ажлууд хийгдээд явбал маш олон асуудал шийдэгдэхээр байна. Тиймээс таныг Монголын барилгын салбар дахь олон асуудлыг шийдэж, хийж бүтээсэн зүйлээрээ эргээд бидэнтэй уулзана гэдэгт итгэлтэй байна. Цаашдын ажил, үйлсэд нь өндөр амжилт хүсье!

Сэтгүүлч Г.Сувд-Эрдэнэ